«Στοχοποιώ» -«επαναλαμβάνω»- «αποκτώ δύναμη». Τα τρία χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του «νταή», του παιδιού που ασκεί σχολικό εκφοβισμό σε άλλα. Η 6η Μαρτίου είναι η Πανελλήνια μέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής βίας, ενώ γονείς και εκπαιδευτικοί καλούνται να ανιχνεύσουν καθημερινά «ύποπτες» συμπεριφορές, ώστε να προλάβουν μια «κακιά στιγμή» που υποβόσκει.
Μιλάμε τις τελευταίες δεκαετίες όλο και πιο συχνά για το φαινόμενο του εκφοβισμού, εκδηλώνοντας κάποιες φορές μια ανεπαίσθητα μουδιασμένη αντίδραση για το πόσο σύνηθες είναι ως αιτία παραβατικής συμπεριφοράς. Κι ενώ υπάρχει πληθώρα αναφορών στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, ίσως οι έννοιες να είναι κάπως συγκεχυμένες στο μυαλό μας, ακριβώς λόγω της υπερβολικής πληροφορίας.
Ο σχολικός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από επιθετική συμπεριφορά. Εκδηλώνεται φραστικά μέσω της στοχοποίησης ενός παιδιού και της λεκτικής κακοποίησης. Μπορεί να εκδηλωθεί επίσης μέσω βίαιης συμπεριφοράς, με ξεκάθαρο στόχο την πρόκληση σωματικού πόνου. Παράλληλα, μπορεί να εμφανιστεί και με πιο έμμεσους τρόπους, όπως γίνει κανείς χειριστικός και να βλάψει την εικόνα του άλλου -είτε μιλάμε για σχολική τάξη, είτε για παρέα στην αυλή -αλλά ακόμα και εκτός σχολικού περιβάλλοντος, με πιο διευρυμένη την έννοια του σχολικού εκφοβισμού. Σε αυτή την περίπτωση, χρησιμοποιούνται μέσα, όπως η απειλή, το να διαδίδουμε αναληθείς φήμες, το να απομονώνουμε κάποιον από το σύνολο, το να αποκαλύπτουμε πράγματα που μας έχει εμπιστευθεί και γενικότερα να προσπαθούμε να τον βλάψουμε με κάθε πιθανό τρόπο. Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται και μέσω χρήσης της τεχνολογίας με ανάρμοστες δημοσιεύσεις, προσβολές κι απειλές, τόσο έμμεσες όσο και άμεσες.
Ως γονείς φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε -στον βαθμό που κρίνει καθένας απαραίτητο και σημαντικό- για το πώς να αναγνωρίζουμε εκείνα τα σημάδια που θα μας δείξουν αν έχει ασκηθεί σχολικός εκφοβισμός στο παιδί μας. Τι γίνεται όμως στην αντίστροφη περίπτωση; Ποιος μας αποκλείει την πιθανότητα να ασκεί το δικό μας παιδί σχολικό εκφοβισμό σε κάποιο άλλο; Ποιες είναι οι ενδείξεις που πρέπει να μας βάλουν σε υποψίες, τις οποίες οφείλουμε να αναγνωρίσουμε άμεσα -και μάλιστα με τον ίδιο ζήλο που θα δείχναμε αν το δικό παιδί μας δεχόταν σχολικό εκφοβισμό;
Πριν αναφερθούμε στα εν λόγω σημάδια είναι επιτακτική ανάγκη να καταλάβουμε τι είναι αυτό που πυροδοτεί την παραβατικότητα από πλευράς των παιδιών. Πολλοί θεωρούν πως η προσωπικότητα του «νταή» που ασκεί σχολικό εκφοβισμό είναι συνυφασμένη με μια προσωπικότητα που δεν έχει αυτοπεποίθηση, που κουβαλάει τραυματικά βιώματα και που μέσω ενός τελείως λανθασμένου τρόπου αποζητά την προσοχή των άλλων, την αποδοχή και την υπεροχή μέσα στο μικρό κοινωνικό σύνολο που έχει ορίσει ως ομάδα του.
Τα παραπάνω μπορεί να ισχύουν, αλλά δεν είναι και κανόνας. Οι «νταήδες» δεν προέρχονται απαραίτητα από περιβάλλοντα με παθογένεια, με περιστατικά βίας στο οικογενειακό περιβάλλον. Μπορεί να μιλάμε για παιδιά με άψογη κοινωνική συμπεριφορά. Μπορεί να μιλάμε για οικογένειες που μεγάλωσαν τα παιδιά σε υγιές περιβάλλον, χωρίς να ασκείται βία, χωρίς να υπάρχουν χειριστικά γονεϊκά πρότυπα, χωρίς παθολογικά ψυχολογικά κατάλοιπα. Επομένως, η πιθανή χαμηλή κοινωνική θέση ή η κακή έως μέτρια οικονομική κατάσταση δεν είναι απόλυτα κριτήρια για να κρεμάσουμε ταμπέλα και να βγάλουμε συμπεράσματα.
Στο δια ταύτα, λοιπόν, τα «αποκλείεται το δικό μου παιδί να έκανε κάτι τέτοιο», δεν αρμόζουν αν θέλουμε να είμαστε ανοιχτόμυαλοι ως γονείς, με τεντωμένες κεραίες κι έτοιμοι για δράση. Υπάρχουν κάποια σημάδια που μπορούν να μας δείξουν αν το παιδί μας ασκεί σχολικό εκφοβισμό ή αν φλερτάρει με την ιδέα να το κάνει. Τα σημάδια αυτά μπορούμε να τα λάβουμε υπόψιν ως μεμονωμένες αντιδράσεις, αλλά ίσως μας ανησυχήσει ακόμη περισσότερο ένας συνδυασμός τους. Ποια είναι αυτά και τι πρέπει να προσέξεις στο παιδί;
– Δε δείχνει να έχει ενσυναίσθηση και δεν ταυτίζεται με την πλευρά των παιδιών που έχουν δεχθεί σχολικό εκφοβισμό. Τουναντίον, θα μπει στη διαδικασία να δικαιολογήσει την εν λόγω παραβατική συμπεριφορά.
– Συναναστρέφεται κυρίως με επιθετικά άτομα και τους αρνητικά δημοφιλείς του σχολείου, κλέβοντας έτσι λίγη από τη δόξα και τη φήμη τους, ενώ παράλληλα δείχνει να απολαμβάνει την εν δυνάμει υπεροχή που μπορεί να νιώθει μέσα από αυτό.
– Εμφανίζει επανειλημμένα σημάδια αντικοινωνικής συμπεριφοράς κι ανυπακοής στο σχολικό περιβάλλον, οι γονείς έχουν ενημερωθεί από τους εκπαιδευτικούς και τους έχουν γίνει οι ανάλογες συστάσεις. Παράλληλα, ίσως οι γονείς να έχουν δεχθεί παράπονα και από γονείς άλλων παιδιών, γεγονός που θα πρέπει να τους ανησυχεί κι όχι να τους κάνει να σηκώνουν άμυνες από αντίδραση.
– Ενώ έχει ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες και γενικά μια αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά από δασκάλους και φίλους, είναι ευερέθιστο και παρουσιάζει έναν μόνιμο εκνευρισμό που δε συνάδει με την επερχόμενη εφηβεία και τις ψυχολογικές της μεταπτώσεις.
– Υποτιμά τη σημασία του σχολικού εκφοβισμού, μπορεί να δείχνει άγνοια ή αδιαφορία για το θέμα, και πιθανότατα ειρωνεύεται τον πόνο και τις συνέπειες της εν λόγω συμπεριφοράς.
-Εμφανίζει έντονη κτητικότητα και ισχυρογνωμοσύνη, με φωνές και συγκρούσεις, χωρίς καμία διάθεση για συζήτηση, έκθεση επιχειρημάτων κι ανταλλαγή απόψεων. Το παιδί δεν ηρεμεί αν δεν περάσει το δικό του, ενώ δε θα διστάσει να χλευάσει και να ειρωνευτεί για να το πετύχει.
– Έχει στην κατοχή του μικροαντικείμενα και πράγματα που δεν αγόρασε μαζί με τους γονείς ή που οι γονείς δε γνωρίζουν πώς απέκτησε.
– Χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ξεπερνώντας το χρονικό όριο που έχει πιθανόν οριστεί, ενώ σε πιθανό έλεγχο αντιδρά με έντονη ενόχληση και κυρίως με επιθετικότητα.
– Εκδηλώνει στοιχεία σωματικής επιθετικής συμπεριφοράς προς τα αδέρφια του ή ακόμη και προς τους γονείς του.
– Εμφανίζει μώλωπες ή τραύματα, δείγματα πιθανόν σωματικής βίας που ασκείται από συνομηλίκους για να αναγκαστεί να ασκήσει σχολικό εκφοβισμό σε κάποιο άλλο παιδί, ενώ δε θέλει. Πρόκειται για τα γνωστά «challenge games», στα οποία οι ρόλοι εναλλάσσονται επικίνδυνα από τη μια στιγμή στην άλλη.
Η φράση «παιδιά είναι..» αποτελεί πλέον μια παγιωμένη και απαράδεκτη αντίληψη, αν λάβουμε σοβαρά υπόψιν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Κάθε γονιός και εκπαιδευτικός οφείλει να είναι σε συνεχή εγρήγορση. Ο σχολικός εκφοβισμός έχει αποδέκτες – θύματα, ενώ κάποιοι είναι αυτοί που τον προκαλούν -και κανείς δεν αποκλείει να δει το δικό του παιδί στον ρόλο της δεύτερης πλευράς. Κι η στρουθοκάμηλος θεωρεί ότι είναι αθέατη όταν κρύψει το κεφάλι της στην άμμο, αλλά δεν είναι, κι όλοι απορούν με το ότι αγνοεί πλήρως το γεγονός.
Αφιερωμένο σε κάθε «νταή» που νομίζει πως υπερέχει…
Συντάκτης: Μαίρη Σάμου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
