Μια καθημερινή, σχεδόν… «χαζή» συνήθεια έγινε φονική στην πόλη Οσάν της Νότιας Κορέας: μια 20χρονη προσπάθησε να κάψει μια κατσαρίδα χρησιμοποιώντας αναπτήρα και σπρέι — μέθοδο που, σύμφωνα με την ίδια, είχε δει στο YouTube και είχε χρησιμοποιήσει ξανά — αλλά η φωτιά άρπαξε και εξαπλώθηκε στο κτίριο. Η πυρκαγιά προκάλεσε αποκλεισμό των ενοίκων και, στην προσπάθειά της να σωθεί, μια 30χρονη γυναίκα (μητέρα μωρού 2 μηνών) έπεσε από το παράθυρο και τελικά πέθανε. Η δράστης ερευνάται για πρόκληση πυρκαγιάς και ανθρωποκτονία από αμέλεια.
Το περιστατικό δεν είναι εντελώς μοναδικό ως προς τον μηχανισμό: ανάλογα ατυχήματα έχουν καταγραφεί διεθνώς όταν άνθρωποι χρησιμοποίησαν εντομοκτόνα ή σπρέι ως «φλογοβόλα» για να ξεφορτωθούν έντομα — από εκρήξεις κουζινών στην Αυστραλία το 2018 μέχρι μικρότερες πυρκαγιές σε διαμερίσματα άλλων χωρών. Αυτά τα περιστατικά έχουν επανειλημμένα οδηγήσει σε προειδοποιήσεις πυροσβεστικών υπηρεσιών και σε viral προειδοποιητικά άρθρα.
Πώς φτάσαμε από το «ένα βίντεο στο YouTube» στην ιδέα του αυτοσχέδιου φλογοβόλου;
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά αναπαράγουν εύκολες, «life-hack» τεχνικές — μερικές μάλιστα προβάλλουν επικίνδυνες πρακτικές χωρίς να δείχνουν τις συνέπειες. Η δήλωση της ειδησεογραφίας ότι η 20χρονη μίλησε για μέθοδο που είδε στο YouTube δείχνει πώς ένα viral βίντεο μπορεί να μετατραπεί σε μιμητική συμπεριφορά με καταστροφικά αποτελέσματα.
Από πού προκύπτει, όμως, αυτή η έντονη φοβία/αηδία για τις κατσαρίδες;
Η απάντηση είναι «φυσικά — και πολιτισμικά» μικτή.
Εξελικτικοί λόγοι και «μηχανισμός αηδίας»
Εξελικτικά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανέπτυξε γρήγορες συναισθηματικές αντιδράσεις (φόβος, αηδία) ως προστασία από πιθανές πηγές μόλυνσης. Έντομα που συνδέονται με λύματα ή αποσάθρωση — όπως οι κατσαρίδες — ενεργοποιούν ισχυρή αίσθηση αποτροπιασμού και φόβου που λειτουργεί ως «προειδοποιητικό» συναίσθημα. Νευροαπεικονιστικές μελέτες δείχνουν ότι εικόνες κατσαρίδας ενεργοποιούν περιοχές του εγκεφάλου σχετιζόμενες με την αηδία και το φόβο.
Μάθηση από εμπειρίες (conditioning)
Πολλοί άνθρωποι αποκτούν νατσο-φόβο από επώδυνες ή σοκαριστικές εμπειρίες παιδικής ηλικίας (π.χ. ένα έντομο που τρέχει πάνω τους), οπότε η μετέπειτα αντιδραστικότητα είναι μάλλον θυμική. Άλλες φορές αρκεί η μαζική αφήγηση («μην το αφήσεις, θα κολλήσεις αρρώστιες») για να εγκαθιδρυθεί μια φοβία.
Κοινωνικό-πολιτισμικοί παράγοντες
Σε κοινωνίες όπου τα έντομα θεωρούνται ρυπαρά και μη βρώσιμα, η αηδία ενισχύεται μέσω πολιτισμικών αφηγήσεων. Επιπλέον, τα μέσα κάνουν την αίσθηση αυτή πιο ορατή και «νόμιμη» — άρα και μεταδοτική. Έρευνες δείχνουν ότι η «αηδία» απέναντι σε έντομα συνδέεται ισχυρά με τη χρήση εντομοκτόνων και άλλων ακραίων συμπεριφορών μέσα στο σπίτι.
Μύθοι για μετάδοση ασθενειών
Οι κατσαρίδες συχνά συνδέονται (ορθά ή όχι) με βρωμιά και μικρόβια. Η πεποίθηση ότι «κουβαλάνε αρρώστιες» τροφοδοτεί ακραίες αντιδράσεις — από υπερβολική χρήση χημικών μέχρι επικίνδυνες πρακτικές. (Αυτό εξηγεί γιατί κάποιοι προτιμούν «άμεσες» μέθοδοι εξόντωσης αντί να καλέσουν επαγγελματίες.)
Τι μαθαίνουμε από αυτή την τραγωδία;
πρώτον, ότι ο συνδυασμός πανικού/αηδίας, εύκολης πρόσβασης σε επικίνδυνα υλικά (αεροζόλ, αναπτήρες) και επιρροής από viral βίντεο δημιουργεί συνθήκες υψηλού ρίσκου. Δεύτερον, τα περιστατικά αυτά υπενθυμίζουν πόσο γρήγορα μια «ατομική» συμπεριφορά μπορεί να γίνει συλλογική τραγωδία — άμα η φωτιά εξαπλωθεί σε πολυκατοικία. Και τρίτον, ότι απαιτείται ενημέρωση: λίγες συμβουλές (μην ψεκάζετε σπρέι κοντά σε φλόγα, μην επιχειρείτε αυτοσχέδιες μεθόδους, καλείτε επαγγελματίες ή πυροσβεστική σε περίπτωση πυρκαγιάς) μπορούν να σώσουν ζωές.
Πηγή: BBC
