Πολλοί από εμάς αναγνωρίζουμε την εντυπωσιακή εξέλιξη της επιστήμης, στηριζόμενη σε έρευνες, μελέτες και πειράματα που χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να καταλήξει σε συμπεράσματα και αποτελέσματα. Εκείνο όμως που ίσως γνωρίζουμε λιγότερο είναι πως πολλά από τα πειράματα αυτά πραγματοποιήθηκαν με ανθρώπους που χρησιμοποιήθηκαν χωρίς την άδειά τους, είτε αυτοί ήταν κρατούμενοι φυλακών, άτομα με αναπηρία ή ψυχικά ασθενείς. Άνθρωποι που δεν ήθελαν να συμμετέχουν ή συμμετείχαν εν αγνοία τους.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, η εκμετάλλευση των ανθρώπων σε ερευνητικά πειράματα ήταν αρκετά συχνή. Το 1974 το Κογκρέσο των ΗΠΑ άλλαξε με νομοθετική ρύθμιση τους κανόνες, απαιτώντας πλέον συναίνεση για οποιαδήποτε χρηματοδοτούμενη ιατρική μελέτη που περιλάμβανε ανθρώπους — κάτι το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα. Αλλά πριν από αυτό, κάποια από τα πιο εξωφρενικά πειράματα με τη συμμετοχή ανθρώπων έμειναν στην ιστορία. Ας θυμηθούμε μερικά.
Ιατρικά πειράματα των Ν@ζί
Ιατρικά πειράματα που πραγματοποίησαν οι Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στους φυλακισμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης σε Νταχάου, Άουσβιτς, Μπουχενβαλντ και Ζάξενχαουζεν. Αφηγήσεις φυλακισμένων μιλούν για κακοποίηση, ακρωτηριασμούς και βασανιστήρια στο όνομα της στρατιωτικής προόδου και της ιατρικής και φαρμακευτικής εξέλιξης.
Μελέτες υποθερμίας με κρατούμενους που βυθίζονταν σε παγωμένο νερό, για να διαπιστωθεί πόσο χρόνο θα μπορούσε να αντέξει ένας πιλότος που είχε καταρριφθεί και βυθιζόταν στη θάλασσα. Θύματα εκτίθεντο σε μεγάλα υψόμετρα και σε θαλάμους αποσυμπίεσης, στο όνομα της μελέτης των επιδράσεων της ατμοσφαιρικής πίεσης στους πιλότους.
Η “θεραπεία” των πολεμικών τραυμάτων για φαρμακευτικές δοκιμές εναντίον μολύνσεων ήταν εξίσου τραγική. Τα θύματα λάμβαναν τραυματισμούς και στη συνέχεια μολύνονταν σκόπιμα, για μελέτες της σουλφανιλαμίδης ως θεραπεία. Ανάμεσα στις διεστραμμένες ιδέες των πειραμάτων τους ήταν και οι γενετικά και φυλετικά υποκινούμενες στειρώσεις, οι τεχνητές γονιμοποιήσεις, καθώς και τα πειράματα σε δίδυμα και άτομα κοντού αναστήματος.
Το Πρόγραμμα Αποστροφής στη Νότια Αφρική
Η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη στη Νότια Αφρική, καθώς στην εποχή του απαρτχάιντ υπήρχε κρατικός έλεγχος φυλετικού διαχωρισμού. Το κράτος έλεγχε τη σεξουαλικότητα και η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής θέσπισε αυστηρούς αντιομοφυλοφιλικούς νόμους. Η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ασθένεια και οι ομοφυλόφιλοι αποκλίνοντα άτομα.
Τεχνικές «θεραπείας αποστροφής» χρησιμοποιήθηκαν σε κρατούμενους και στρατιώτες. Στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο στο Voortrekkerhoogte της Πρετόρια, ομοφυλόφιλοι άντρες και λεσβίες γυναίκες ναρκώνονταν και υποβάλλονταν σε ηλεκτροσπασμοθεραπεία συμπεριφοράς, ενώ παρακολουθούσαν ερωτικές φωτογραφίες του ίδιου φύλου. Μετά το ηλεκτροσόκ, τους έδειχναν φωτογραφίες του αντίθετου φύλου. Όταν δεν υπήρχε αποτέλεσμα, συνέχιζαν με ορμονοθεραπεία ή σε κάποιες περιπτώσεις με χημικό ευνουχισμό.
Περίπου 900 άνδρες και γυναίκες υποβλήθηκαν, χωρίς τη συγκατάθεσή τους, σε χειρουργική αλλαγή φύλου — με αρκετούς να μένουν ημιτελείς για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Μονάδα 731
Το 1925, με το Πρωτόκολλο της Γενεύης, απαγορεύτηκε η χρήση βιολογικού πολέμου. Η Ιαπωνία απέρριψε την πρόταση απαγόρευσης, με τους ηγέτες της να υποστηρίζουν πως, αν ήταν αρκετά αποτελεσματικός για να απαγορευτεί, τότε σίγουρα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί.
Η Μονάδα 731 ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1930 σε μια μυστική εγκατάσταση, με σκοπό πειράματα χημικού πολέμου και δοκιμές σε ανθρώπους. Οι γιατροί της μονάδας εξέθεταν σκόπιμα τα θύματά τους σε ασθένειες όπως τύφος, χολέρα και άλλα παθογόνα νοσήματα, για να κατανοήσουν πόσο επηρεάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός και πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε βόμβες κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η Μονάδα διεξήγαγε επίσης ανατομικά πειράματα σε ζωντανούς ανθρώπους χωρίς αναισθησία, υποστηρίζοντας πως η χρήση της θα αλλοίωνε τα αποτελέσματα. Εκτιμάται πως τα θύματα αυτών των πειραμάτων έφτασαν τις 100.000, ενώ ο αριθμός αυξάνεται σε 250.000 αν περιληφθούν τα πειράματα πεδίου μικροβιακού πολέμου — όπου ιαπωνικά αεροπλάνα έριχναν ψύλλους μολυσμένους με πανώλη πάνω από κινέζικα χωριά ή δηλητηρίαζαν πηγάδια με χολέρα.
Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, λέγεται πως οι ΗΠΑ χορήγησαν, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ασυλία σε όσους εμπλέκονταν σ’ αυτά τα εγκλήματα πολέμου, με αντάλλαγμα τις πληροφορίες τους — αν και κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ επίσημα.
Πειράματα Ελέγχου Νοημοσύνης της CIA
Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η CIA, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τρόπους μετατροπής των Αμερικανών στρατιωτών σε “υπερπράκτορες”, προχώρησε σε πειράματα ελέγχου του νου. Οι ερευνητές, με τη συμμετοχή πανεπιστημίων εν αγνοία τους, χορηγούσαν σε ανυποψίαστους πολίτες ψυχεδελικά ναρκωτικά (LSD, PCP, βαρβιτουρικά), ύπνωση και χημικές ουσίες.
Εκτιμάται από το Υπουργείο Υποθέσεων Βετεράνων των ΗΠΑ πως 7.000 στρατιώτες συμμετείχαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Είκοσι χρόνια πειραμάτων και 20 εκατομμύρια δολάρια μετά, το πρόγραμμα έκλεισε το 1973, όταν η CIA κατέστρεψε τα αρχεία της. Ή μήπως όχι;
Η Μελέτη Τεράτων του 1939
Μια μελέτη άνευ προηγουμένου, που αφορούσε μικρά παιδιά με θέματα τραυλισμού. Μια μελέτη που στα αποτελέσματά της απέτυχε παταγωδώς, καθώς παιδάκια που δεν τραύλιζαν δημιούργησαν προβλήματα αυτοεκτίμησης, ενώ παιδάκια με θέματα τραυλισμού δε βοηθήθηκαν ποτέ.
Το 1939, η μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μαίρη Τούντορ στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και ο επιβλέπων καθηγητής της, ειδικός στην ομιλία Γουέντελ Τζόνσον, προσπάθησαν να αποδείξουν πως ο τραυλισμός μπορούσε να διδαχθεί μέσω αρνητικής ενίσχυσης και πως πρόκειται για μαθημένη συμπεριφορά.
Για το πείραμά τους χρησιμοποιήθηκαν 22 ορφανά παιδιά, στα οποία υποτίθεται πως θα έκαναν λογοθεραπεία — στην πραγματικότητα, όμως, έγιναν υποκείμενα πειραμάτων τραυλισμού. Από τα 22 παιδιά, περίπου τα μισά τραύλιζαν. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες: οι μισοί τραυλοί έλαβαν αρνητικά σχόλια, οι άλλοι μισοί θετικά· από τους μη τραυλίζοντες, στους μισούς είπαν ότι τραύλιζαν και τους επέκριναν, ενώ τους υπόλοιπους επαίνεσαν.
Το αποτέλεσμα; Κανένα επιστημονικό συμπέρασμα — εκτός από το ότι τα παιδιά της τρίτης ομάδας (όσα δηλαδή δεν τραύλιζαν αλλά τους έλεγαν ότι τραύλιζαν) ανέπτυξαν χαμηλή αυτοεκτίμηση και συμπεριφορές που σχετίζονταν με τραυλισμό.
Δεν ξέρω στο όνομα ποιου “ηθικού προτύπου” ή ποιας “ιατρικής αναγκαιότητας” διεξήχθησαν όλα τα παραπάνω φρικιαστικά εγκλήματα — και δεν ήταν τα μόνα. Σημασία έχει πως θεσπίστηκαν, επιτέλους, αυστηρές οδηγίες για την ενημέρωση και τη συναίνεση όλων των συμμετεχόντων.
Η παγκόσμια ανησυχία για τέτοιου είδους πειράματα, η δημόσια αγανάκτηση και κατακραυγή συνέβαλαν στην ανάπτυξη ηθικών προτύπων, δικαιοσύνης και σεβασμού. Σήμερα υπάρχουν επιτροπές που εξετάζουν, εγκρίνουν και απαιτούν συναίνεση, καθώς και κώδικες δεοντολογίας, όπως η Διακήρυξη του Ελσίνκι. Υπάρχουν πλέον νομικές και επαγγελματικές κυρώσεις στους ερευνητές. Υποστηρίζουμε την πρόοδο, την έρευνα και την εξέλιξη της επιστήμης — αλλά διασφαλίζοντας πως, πάνω απ’ όλα, προέχει ο άνθρωπος και τα δικαιώματά του.
Συντάκτης: Ταρασία Γεωργιάδου
