Στις σχέσεις μας λέμε πολλά χωρίς να μιλάμε. Πριν ακόμα βρούμε τις σωστές λέξεις, πριν προλάβουμε να σκεφτούμε τι θέλουμε να πούμε ή να κρύψουμε, το σώμα μας έχει ήδη απαντήσει. Ένα βλέμμα που κάτι αποφεύγει, ένα χέρι που σφίγγεται ανεπαίσθητα, μια μικρή απόσταση στον καναπέ, μια καθυστέρηση στο άγγιγμα. Αυτές οι μικρές κινήσεις, σχεδόν αόρατες και συχνά ασυνείδητες, λειτουργούν σαν καθρέφτης των συναισθημάτων μας και αποκαλύπτουν πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε για τη δυναμική μιας σχέσης.
Η έρευνα στην ψυχολογία της επικοινωνίας και στη μη λεκτική συμπεριφορά δείχνει ότι πάνω από το 60% της συναισθηματικής πληροφορίας που ανταλλάσσουμε περνάει χωρίς λόγια. Δεν πρόκειται για μαγικά σημάδια ή απόλυτες αλήθειες, αλλά για μοτίβα που επαναλαμβάνονται και έχουν βαθιές ρίζες στο νευρικό μας σύστημα και στην ανάγκη μας για ασφάλεια, σύνδεση και αποδοχή. Στις ερωτικές σχέσεις, όπου τα συναισθήματα είναι έντονα και τα διακυβεύματα μεγάλα, αυτές οι μικρές κινήσεις αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η απόσταση που κρατάμε. Όταν νιώθουμε συναισθηματική εγγύτητα, το σώμα μας τείνει να πλησιάζει, να ανοίγει, να καταλαμβάνει χώρο κοντά στον άλλον. Αντίθετα, όταν υπάρχει θυμός, ανασφάλεια ή απογοήτευση που δεν έχει εκφραστεί, συχνά εμφανίζεται μια ανεπαίσθητη απομάκρυνση. καθόμαστε λίγο πιο μακριά, στρέφουμε τον κορμό αλλού, σταυρώνουμε χέρια ή πόδια όχι από άνεση, αλλά από ανάγκη προστασίας. Αυτές οι κινήσεις δεν γίνονται συνειδητά για να στείλουν μήνυμα, όμως το μήνυμα φτάνει καθαρά στον άλλον και επηρεάζει το κλίμα της σχέσης.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το βλέμμα. Η οπτική επαφή συνδέεται άμεσα με την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια. Σε μια σχέση όπου υπάρχει σύνδεση, τα βλέμματα συναντιούνται φυσικά και παραμένουν για λίγο παραπάνω, χωρίς αμηχανία. Όταν όμως κάτι δεν πάει καλά, όταν υπάρχει κάτι που δεν έχει εκφραστεί ή μια εσωτερική σύγκρουση, το βλέμμα συχνά αποφεύγεται, σπάει γρήγορα ή στρέφεται αλλού τη στιγμή που η συζήτηση γίνεται πιο προσωπική. Έρευνες έχουν δείξει ότι η αποφυγή οπτικής επαφής δε σημαίνει πάντα ψέμα, όπως συχνά πιστεύεται, αλλά μπορεί να δηλώνει συναισθηματική υπερφόρτιση, φόβο σύγκρουσης ή δυσκολία στο να εκφράσουμε ευαλωτότητα.
Άλλη μια μικρή αλλά αποκαλυπτική κίνηση είναι το άγγιγμα, ή μάλλον η απουσία του. Στις υγιείς και συναισθηματικά συνδεδεμένες σχέσεις, το άγγιγμα υπάρχει αυθόρμητα και χωρίς σκοπιμότητα. Ένα χέρι στον ώμο, ένα χάδι καθώς περνάμε δίπλα, ένα άγγιγμα στο γόνατο την ώρα της κουβέντας. Όταν όμως η σχέση περνάει φάση έντασης ή απομάκρυνσης, το άγγιγμα συχνά περιορίζεται ή γίνεται μηχανικό. Δεν είναι απλώς θέμα ρουτίνας, αλλά ένδειξη ότι κάτι μέσα μας έχει κλείσει, ακόμα κι αν δεν το έχουμε παραδεχτεί ούτε στον εαυτό μας.
Οι μικροεκφράσεις του προσώπου αποτελούν επίσης έναν ανεξάντλητο χάρτη συναισθημάτων. Πρόκειται για εκφράσεις που διαρκούν κλάσματα του δευτερολέπτου και αποκαλύπτουν συναισθήματα πριν προλάβει ο εγκέφαλος να τα φιλτράρει. Ένα στιγμιαίο σφίξιμο των χειλιών, ένα φρύδι που σηκώνεται ανεπαίσθητα, μια μικρή συστολή στα μάτια μπορούν να δείξουν δυσφορία, ειρωνεία, απογοήτευση ή ζήλια, ακόμα κι όταν στα λόγια είναι όλα καλά. Στις σχέσεις, αυτές οι μικροεκφράσεις συχνά προδίδουν τα συναισθήματα που φοβόμαστε να εκφράσουμε ανοιχτά, είτε για να μη δημιουργήσουμε ένταση είτε για να μη ρισκάρουμε απόρριψη.
Εξίσου σημαντικός είναι και ο τρόπος που αντιδρούμε σωματικά στις συγκρούσεις. Όταν κάποιος νιώθει απειλή, ακόμα και συναισθηματική, το σώμα ενεργοποιεί μηχανισμούς άμυνας. Αυτό μπορεί να φανεί ως ένταση στους ώμους, σφιγμένες γροθιές, γρήγορη αναπνοή ή ακινησία. Ιδιαίτερα σε άτομα που φοβούνται τη σύγκρουση, το σώμα μπορεί να παγώνει, να περιορίζει τις κινήσεις και να δείχνει υποταγή, ενώ εσωτερικά υπάρχει θυμός ή λύπη που δεν βρίσκει διέξοδο. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα, αλλά αποτέλεσμα παλαιότερων εμπειριών και τρόπων που μάθαμε να προστατευόμαστε.
Αξίζει επίσης να παρατηρήσουμε τις μικρές κινήσεις στην καθημερινότητα, εκεί όπου δεν υπάρχει ένταση ή σοβαρή κουβέντα. Το πώς ακούμε τον άλλον, αν γέρνουμε ελαφρά προς το μέρος του ή αν κοιτάμε το κινητό ενώ μιλάει, αν συγχρονίζουμε ασυνείδητα τις κινήσεις μας ή αν δείχνουμε ανυπομονησία. Ο λεγόμενος σωματικός συγχρονισμός, δηλαδή όταν δύο άνθρωποι κινούνται, γελούν ή αλλάζουν στάση με παρόμοιο ρυθμό, θεωρείται ένδειξη συναισθηματικής σύνδεσης και οικειότητας. Όταν αυτός ο συγχρονισμός χάνεται, συχνά κάτι έχει αλλάξει και στο συναισθηματικό επίπεδο.
Το σημαντικότερο όμως δεν είναι να μετατρέψουμε τις σχέσεις μας σε πεδίο ανάλυσης και καχυποψίας, αλλά να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη γνώση ως εργαλείο επίγνωσης. Οι μικρές αυτές κινήσεις δεν υπάρχουν για να μας κατηγορήσουν ή να μας αποκαλύψουν ως λάθος, αλλά για να μας δείξουν πού βρισκόμαστε πραγματικά. Όταν αρχίσουμε να παρατηρούμε το σώμα μας με περισσότερη κατανόηση, μπορούμε να αναγνωρίσουμε συναισθήματα που έχουμε αγνοήσει, ανάγκες που δεν έχουμε εκφράσει και όρια που έχουν παραβιαστεί.
Τελικά, οι σχέσεις δεν χαλάνε μόνο από τα μεγάλα λόγια ή τις έντονες συγκρούσεις, αλλά και από τις μικρές κινήσεις που επαναλαμβάνονται καθημερινά χωρίς επίγνωση. Εκεί, στα ανεπαίσθητα, κρύβεται συχνά η αλήθεια μας. Και όσο πιο πρόθυμοι είμαστε να τη δούμε, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να χτίσουμε σχέσεις πιο ειλικρινείς, πιο ζωντανές και ουσιαστικά πιο ανθρώπινες.
Συντάκτης: Ιόλη Ντόκου
