Οι άνθρωποι που είναι νάρκισσοι και έχουν υπερβολικά μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους –χωρίς απαραίτητα να διαθέτουν αντικειμενικά στοιχεία που να τη στηρίζουν– ανήκουν σε μια ξεχωριστή κατηγορία. Είναι άτομα που μπορούν εύκολα να εκμεταλλευτούν ανθρώπους και καταστάσεις προς όφελός τους, χωρίς το παραμικρό ίχνος ενοχής ή μετάνοιας. Κι αν δεν πληρούν όλα τα διαγνωστικά κριτήρια της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας (όπως ορίζονται στο DSM-5), παρουσιάζουν ωστόσο χαρακτηριστικά που εντάσσονται ξεκάθαρα στο φάσμα του ναρκισσισμού.
1. Η ανάγκη για θαυμασμό
Το πρώτο χαρακτηριστικό που τους ξεχωρίζει είναι η υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό. Αν και όλοι έχουμε, σε κάποιο βαθμό, την ανάγκη να αναγνωρίζονται οι επιτυχίες μας, οι νάρκισσοι υψηλής λειτουργικότητας χρειάζονται αυτή την επιβεβαίωση διαρκώς, σε κάθε τους πράξη. Η ανάγκη αυτή καθορίζει τη συμπεριφορά τους: αναζητούν συνεχώς το επίκεντρο της προσοχής – με κάθε μέσο και κόστος.
Δεν είναι τυχαίο ότι πάνω από το 70% των ατόμων σε ηγετικές θέσεις εμφανίζουν αυτό το χαρακτηριστικό.
2. Επιφανειακές διαπροσωπικές σχέσεις
Οι σχέσεις τους είναι σχεδόν πάντα επιφανειακές. Επιλέγουν ανθρώπους που ενισχύουν το εύθραυστο “εγώ” τους και, όταν αυτό πάψει να συμβαίνει, εξαφανίζονται χωρίς εξηγήσεις. Οι σχέσεις αυτές είναι μονόπλευρες: οι νάρκισσοι παίρνουν, χωρίς να δίνουν πίσω. Χωρίς συναισθηματική ουσία, χωρίς συμμετοχή. Και αυτό το επιτυγχάνουν μέσω της χειριστικότητας, την οποία έχουν εξελίξει σχεδόν σε τέχνη.
3. Χειριστικότητα και ανάγκη για έλεγχο
Μπορεί να μη διαγιγνώσκονται τυπικά με Ναρκισσιστική Διαταραχή, όμως είναι τόσο χειριστικοί, που δίπλα στη λέξη «χειριστικός» στο λεξικό θα μπορούσε άνετα να μπει η λέξη «νάρκισσος». Χρησιμοποιούν τις δεξιότητες που καλλιεργούν χρόνια για να ελέγχουν καταστάσεις και ανθρώπους, επιδιώκοντας την αποδοχή και την αναγνώριση που πιστεύουν πως δικαιούνται.
Η χειραγώγηση αυτή βασίζεται κυρίως στην υποτίμηση των άλλων και την εξιδανίκευση του εαυτού. Μέσω αυτής της στρατηγικής καταφέρνουν να διατηρούν θετική εικόνα προς τα έξω, αλλά μένουν ευάλωτοι σε κάθε είδους ανατροφοδότηση.
4. Φόβος απόρριψης και ανάγκη για υπεροχή
Παρότι φαίνονται σίγουροι, στην πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην κριτική και την απόρριψη. Γι’ αυτό και προτιμούν να περιβάλλονται από ανθρώπους που θεωρούν “κατώτερους” – στα δικά τους μάτια. Δε θα μπουν ποτέ εύκολα σε ρίσκα που μπορεί να οδηγήσουν σε αποτυχία. Οι επιλογές τους στις σχέσεις γίνονται με βάση το πόσο πιθανό είναι να καλύψουν τις ανάγκες τους, χωρίς να δεχτούν αρνητική κριτική.
Αυτά τα τέσσερα χαρακτηριστικά κάνουν τους ανθρώπους γύρω τους να νιώθουν ψυχική εξάντληση και να αμφιβάλλουν για την αξία τους. Ο φαύλος κύκλος ανταγωνισμού και σύγκρισης που δημιουργείται –ένας κύκλος σχεδιασμένος ώστε πάντα να “κερδίζουν” οι λειτουργικοί νάρκισσοι– μετατρέπει τους άλλους, άθελά τους, σε υποχείριά τους.
Αυτή η δυναμική δε χτίζεται από τη μία μέρα στην άλλη. Ξεκινά με την αργή διάβρωση των ορίων και καταλήγει σε μια σχέση εξάρτησης, που δύσκολα σπάει – αν και όχι αδύνατο να αλλάξει. Όταν αντιληφθούμε ότι κάποιος γύρω μας έχει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, το πρώτο και σημαντικότερο βήμα είναι η αναγνώριση και η αποδοχή. Δε βοηθά να προσπαθούμε να τους αλλάξουμε ή να τους ξεσκεπάσουμε. Το ουσιαστικό είναι να κατανοήσουμε ότι έχουν μάθει να σχετίζονται μέσα από την ανάγκη για θαυμασμό και επιβεβαίωση.
Αν εστιάσουμε στο λειτουργικό κομμάτι της σχέσης που θέλουμε να διατηρήσουμε, ίσως δούμε πως πολλοί από αυτούς είναι πράγματι χαρισματικοί και δημιουργικοί, προσφέροντας σε μια ομάδα ή σχέση –χωρίς απαραίτητα να υπάρχει συναισθηματική οικειότητα. Άλλωστε, νάρκισσος και συναίσθημα σπάνια πάνε μαζί.
Συντάκτης: Τρύφων Κάμπο
