Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε; Μερικοί πιστεύουμε πως μας περιμένει μια ευχάριστη μετά θάνατον ζωή, κάποιοι πως θα καούμε στα καζάνια της Κόλασης, αλλά όλοι μας τρέφουμε αμφιβολίες. Νομίζω οι περισσότεροι φοβόμαστε τον θάνατο γιατί μας στερεί τη δυνατότητα να φέρουμε εις πέρας πράγματα που ονειρευόμαστε να κάνουμε — και μπορεί να είναι από ταξίδια μέχρι την ανατροφή των παιδιών μας.
Το δεύτερο που μας αφαιρεί ο θάνατος είναι η ικανότητα να βιώνουμε ή να έχουμε συνείδηση, καθώς δε φαίνεται να υπάρχει ελπίδα ότι μετά τον θάνατό μας αυτό συνεχίζεται. Ή μήπως όχι;
Μπορούμε να κάνουμε κάτι; Μπορούμε να προσπαθήσουμε να αγνοήσουμε τον θάνατο; Όχι, καθώς έχει τον δικό του τρόπο να επιβάλλεται σε όλους μας. Προσωπικά, η πρώτη μου επαφή με τον θάνατο ήταν όταν είδα τη μητέρα μου, στα 57 της χρόνια, να λιώνει από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Εκεί έφαγα το πρώτο μου χαστούκι, προσπαθώντας να καταλάβω, να βρω τις απαντήσεις μου πέρα από τις παραδοσιακές χριστιανικές πεποιθήσεις, τις οποίες και εκείνες έφτασα στο σημείο να αμφισβητήσω, κατηγορώντας θεούς και δαίμονες για την απώλεια του πιο αγαπημένου μου ανθρώπου.
Ιατρικά, ως χρόνος θανάτου θεωρείται η παύση της καρδιάς. Η καρδιακή ανακοπή, η οποία είναι η παύση του ηλεκτρικού παλμού που προκαλεί τον καρδιακό παλμό. Η καρδιά σταματάει και ιατρικά αυτό αποτελεί μια ένδειξη πως κάποιος έχει πεθάνει. Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες μελετούν όλες τις εμπειρίες ανθρώπων που βρέθηκαν κοντά στον θάνατο σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν πώς ο θάνατος υπερνικά τον εγκέφαλο, καθώς υπάρχουν άνθρωποι που έχουν βιώσει επιθανάτιες εμπειρίες και μπορούν να περιγράψουν τι ακριβώς τους έχει συμβεί, παρόλο που οι γιατροί τους θεωρούσαν κλινικά νεκρούς.
Η αλήθεια είναι πως οι ακριβείς μηχανισμοί με τους οποίους αυτό λειτουργεί ή συμβαίνει είναι ακόμη ασαφείς, αλλά οι έρευνες δείχνουν πως παραμένουμε συνειδητοί για περίπου 2 έως 20 δευτερόλεπτα αφότου σταματήσει η αναπνοή και ο καρδιακός μας παλμός. Τι συμβαίνει στο μυαλό μας όλο αυτό το ελάχιστο, κατ’ εμάς, διάστημα; Μήπως ο θάνατος εισβάλλει σιγά σιγά;
Οι επιστήμονες μελέτησαν εμπειρίες κοντά στον θάνατο σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν πώς ο θάνατος υπερνικά τον εγκέφαλο. Ανακάλυψαν πως ένα κύμα ηλεκτρισμού εισέρχεται στον εγκέφαλο λίγο πριν τον εγκεφαλικό θάνατο, κάνοντας τους ανθρώπους να αναφέρουν επιθανάτιες εμπειρίες ή να βλέπουν ή να κάνουν διάφορα γύρω τους.
Ο Δρ. Σαμ Πάρνια είναι διευθυντής έρευνας εντατικής θεραπείας και αναζωογόνησης στην Ιατρική Σχολή NYU Langone, στη Νέα Υόρκη. Αυτός και οι συνεργάτες του έχουν διερευνήσει ακριβώς πώς πεθαίνει ο εγκέφαλος. Μαζί με την ομάδα του δημοσίευσαν στο ιατρικό περιοδικό “Resuscitation” μια έρευνα, της οποίας τα στοιχεία αποτελούνταν από ένα δείγμα 2.060 ανθρώπων, οι οποίοι έπαθαν καρδιακή ανακοπή και νοσηλεύονταν σε νοσοκομεία της Αμερικής, της Βρετανίας και της Αυστραλίας.
Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν πως το 40% όσων ανένηψαν μετά την ανακοπή είχαν κάποιου είδους επίγνωση όσο ήταν κλινικά νεκροί και μέχρι να επανέλθουν. Συγκεκριμένα, ένας 57χρονος ασθενής ανέφερε με λεπτομέρειες πως παρακολουθούσε όλες τις προσπάθειες του ιατρικού προσωπικού από μια γωνία της αίθουσας για να τον επαναφέρουν στη ζωή, ακούγοντας μέχρι και τον ήχο του μηχανήματός του.
«Γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν η καρδιά έχει σταματήσει να χτυπά. Όμως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, φαίνεται πως η συνειδητή επίγνωση συνεχίστηκε τουλάχιστον για τρία λεπτά μετά το σταμάτημα της καρδιάς, παρ’ όλο που ο εγκέφαλος τυπικά παύει να λειτουργεί 20 έως 30 δευτερόλεπτα αφ’ ότου η καρδιά σταματήσει. Το ιατρικό προσωπικό το επιβεβαιώνει αυτό», δήλωσε ο Σαμ Πάρνια.
Και συνεχίζει: «Πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι που ήταν τεχνικά νεκροί να έχουν επίγνωση τι συμβαίνει γύρω τους; Ακόμα και μετά τη διακοπή της αναπνοής και του καρδιακού παλμού, παραμένουμε συνειδητοί για κάποια δευτερόλεπτα. Τόσο καιρό πιστεύεται ότι διαρκεί ο εγκεφαλικός φλοιός χωρίς οξυγόνο — το τμήμα του εγκεφάλου που σκέφτεται, λαμβάνει αποφάσεις και είναι υπεύθυνο για την αποκρυπτογράφηση των πληροφοριών που συλλέγονται από τις αισθήσεις μας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου χάνεις όλα τα αντανακλαστικά του εγκεφαλικού στελέχους και τα εγκεφαλικά κύματα από τον εγκεφαλικό φλοιό σύντομα γίνονται μη ανιχνεύσιμα. Έτσι, μπορεί να χρειαστούν ώρες για να απενεργοποιηθεί πλήρως το όργανο της σκέψης μας».
Γιατί τελικά τα μεγαλύτερα μυαλά του κόσμου δεν μπορούν να λύσουν το μυστήριο της συνείδησης; Ο θάνατος παραμένει από τα πιο δισεπίλυτα ερωτήματα αυτού του κόσμου. Ο φιλόσοφος Γουίλιαμ Τζέιμς είχε πει το 1909: «Κατά καιρούς έχω μπει στον πειρασμό να πιστέψω ότι ο δημιουργός είχε αιώνια την πρόθεση αυτό το τμήμα της φύσης να παραμένει αινιγματικό, να κεντρίζει την περιέργειά μας, τις ελπίδες και τις υποψίες μας — όλα στον ίδιο βαθμό».
Τη δεκαετία του 1970, ομάδες ειδικών — καρδιολόγοι, ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ιατρικοί κοινωνιολόγοι — στην Αμερική και την Ευρώπη άρχισαν να διερευνούν εάν οι εμπειρίες κοντά στον θάνατο αποδείκνυαν ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ύπαρξης και ότι η συνείδηση μπορεί να υπάρχει ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο. Έτσι γεννήθηκε ο τομέας των μελετών κοντά στον θάνατο.
Τα επόμενα 30 χρόνια, οι ερευνητές συνέλεξαν χιλιάδες αναφορές περιστατικών ανθρώπων που είχαν βιώσει εμπειρίες κοντά στον θάνατο. Εν τω μεταξύ, οι νέες τεχνολογίες και τεχνικές βοηθούσαν τους γιατρούς να αναβιώνουν όλο και περισσότερους ανθρώπους που, σε παλαιότερες περιόδους της ιστορίας, σχεδόν σίγουρα θα είχαν πεθάνει οριστικά.
Σήμερα, υπάρχει μια αίσθηση σε όλη την κοινότητα των ερευνητών που ασχολούνται με την επιθανάτια ζωή ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα μεγάλων ανακαλύψεων. Η Charlotte Martial, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο, η οποία έχει κάνει μερικές από τις καλύτερες εργασίες πάνω στις εμπειρίες επιθανάτιας ζωής, ελπίζει ότι σύντομα θα αναπτύξουμε μια νέα κατανόηση της σχέσης μεταξύ της εσωτερικής εμπειρίας της συνείδησης και των εξωτερικών εκδηλώσεών της — για παράδειγμα σε ασθενείς σε κώμα.
«Βρισκόμαστε πραγματικά σε μια κρίσιμη στιγμή όπου πρέπει να αποσυνδέσουμε τη συνείδηση από την ανταπόκριση και ίσως να αμφισβητήσουμε κάθε κατάσταση που θεωρούμε ασυνείδητη. Νομίζω ότι σε 50 ή 100 χρόνια θα έχουμε ανακαλύψει την οντότητα που είναι η συνείδηση. Θα θεωρείται δεδομένο ότι δεν παρήχθη από τον εγκέφαλο και ότι δεν πεθαίνει όταν πεθαίνεις».
Προσωπικά, υπάρχει κάτι κοινό που ενώνει όλους αυτούς. Η ελπίδα ότι, ξεπερνώντας τα τρέχοντα όρια της επιστήμης και του σώματός μας, θα επιτύχουμε όχι μια βαθύτερη κατανόηση του θανάτου, αλλά μια μεγαλύτερη και πιο βαθιά εμπειρία ζωής. Αυτή, ίσως, είναι η πραγματική έλξη της εμπειρίας κοντά στον θάνατο: μας δείχνει τι είναι δυνατό, όχι στον επόμενο κόσμο, αλλά σε αυτόν.
Συντάκτης: Ταρασία Γεωργιάδου
