Πόσες φορές μας έχει τύχει να γνωρίζουμε δύο αδέρφια και να είναι τελείως διαφορετικοί χαρακτήρες, ενώ έχουν μεγαλώσει στο ίδιο σπίτι από τους ίδιους γονείς; Πολλές φορές, φυσικά! Κάθε παιδί έχει τον δικό του χαρακτήρα και προσωπικότητα, με κάποια βασικά στοιχεία να υπάρχουν από πολύ μικρή ηλικία – δηλαδή είναι στο DNA – και κάποια άλλα να διαμορφώνονται με τα χρόνια, με τους γονείς να παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο.
Οι ειδικοί στην ψυχολογία της ανάπτυξης επισημαίνουν ότι η προσωπικότητα ενός παιδιού είναι περίπου κατά το ήμισυ «κληρονομική» και κατά το υπόλοιπο διαμορφώνεται από εμπειρίες. Κι εδώ έρχεται η μεγάλη ανατροπή: παρότι τα αδέρφια μοιράζονται το ίδιο σπίτι, το λεγόμενο «κοινό περιβάλλον» έχει τελικά μικρότερη επιρροή απ’ ό,τι νομίζουμε. Αυτό που καθορίζει περισσότερο είναι οι μη κοινόχρηστες εμπειρίες: οι μικρές στιγμές που ζει το κάθε παιδί διαφορετικά, ακόμη κι αν προέρχονται από την ίδια οικογένεια.
Θεωρητικά, σε μια τετραμελή οικογένεια οι γονείς μεγαλώνουν τα δύο τους παιδιά με τον ίδιο τρόπο, τις ίδιες αρχές, έχοντας γενικά την ίδια καθημερινότητα. Είναι όμως όντως ίδια; Τα αντιλαμβάνονται και τα δύο παιδιά με τον ίδιο τρόπο; Η απάντηση είναι, προφανώς και όχι!
Πρακτικά, όσο κι αν ζουν την ίδια καθημερινότητα, τα δύο ή και περισσότερα αδέρφια έχουν διαφορετική άποψη για τη ζωή τους, διαφορετικές προτιμήσεις στο φαγητό, στα χόμπι, και πολλές φορές δεν καταλαβαίνεις καν ότι είναι αδέρφια. Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι ακόμη και η σειρά γέννησης, που για χρόνια θεωρούνταν καθοριστική, δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο όσο νομίζαμε: ναι, οι πρωτότοκοι τείνουν να έχουν ελαφρώς υψηλότερο IQ, αλλά η προσωπικότητα δεν ακολουθεί πάντα στερεότυπα του τύπου «ο μεγάλος υπεύθυνος, ο μικρός ανέμελος».
Αξίζει να δούμε παράδειγμα από αδέρφια με κοινή καθημερινότητα που βρίσκονται στον κύκλο μας. Θα παρατηρήσουμε πολλά διαφορετικά στοιχεία, ακόμη και στην οπτική που έχουν για κάποια πράγματα. Για παράδειγμα, δύο αδέρφια μεγαλώνουν σε ένα σπίτι όπου η μαμά δε δουλεύει και είναι υπεύθυνη για την ανατροφή τους σε μεγάλο βαθμό. Το ένα παιδί αντιλαμβανόταν ότι η μαμά ήταν εγκλωβισμένη στο σπίτι, ενώ το άλλο πίστευε πως έτσι έπρεπε να είναι, να μένει δηλαδή μαζί τους. Το καθένα είχε τελείως διαφορετική άποψη για την οικογένειά του, λες και μεγάλωσαν χώρια.
Από την άλλη, οι γονείς, όσο κι αν είναι οι ίδιοι για τα δύο παιδιά, άλλο τόσο δεν είναι. Τι εννοούμε με αυτό; Κάθε παιδί έχει τον δικό του χαρακτήρα και σε κάθε παιδί οφείλεις να κινηθείς διαφορετικά. Οι ειδικοί μιλούν για «διαφορετική μεταχείριση» (Parental Differential Treatment): ακόμη κι αν οι γονείς προσπαθούν να είναι δίκαιοι, η στάση τους προσαρμόζεται στην ιδιοσυγκρασία κάθε παιδιού. Αν δε θέλουν και τα δύο να πάνε σχολείο το πρωί, αλλιώς θα αντιμετωπίσεις το παιδί που είναι κοινωνικό και έχει πολλούς φίλους και αλλιώς εκείνο που είναι πιο κλειστό και εσωστρεφές. Άρα, πρακτικά, δεν είσαι ο ίδιος γονιός· είσαι ο ίδιος άνθρωπος με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης προς τα παιδιά σου. Και αυτό δεν είναι άδικο, είναι αναγκαίο.
Μεγαλώνοντας αυτά τα δύο αδέρφια, θα καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα: το ένα παιδί μπορεί να νομίζει πως οι γονείς του ήταν πιεστικοί και το άλλο πως ήταν ελαστικοί. Αυτό είναι και το λογικό, γιατί δεν είμαστε όλοι το ίδιο, ούτε και αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο στις καταστάσεις που βιώνουμε.
Επίσης, ένα πολύ δυνατό παράδειγμα είναι όταν από την ίδια οικογένεια το ένα παιδί σπουδάζει και έχει μια επιτυχημένη πορεία σε αυτό που έχει επιλέξει, ενώ το άλλο παιδί είναι εθισμένο είτε με ουσίες είτε με αλκοόλ. Και οι δύο είχαν τους ίδιους γονείς και την ίδια καθημερινότητα, αλλά κατέληξαν σε εντελώς διαφορετικά μονοπάτια. Η ψυχολογία το εξηγεί: μικρές διαφορές στην ιδιοσυγκρασία, διαφορετικά κοινωνικά δίκτυα ή τυχαία γεγονότα μπορεί να γείρουν την πλάστιγγα.
Άρα, μήπως τελικά δεν είναι «οι ίδιοι γονείς», αλλά απλώς κοινό το σπίτι και κοινά τα βιώματα; Την επόμενη φορά που θα σκεφτούμε «μα πώς είναι τόσο διαφορετικοί αφού μεγάλωσαν με τον ίδιο τρόπο, από την ίδια μάνα και τον ίδιο πατέρα», ίσως αξίζει να το ξανασκεφτούμε πιο σφαιρικά: με λίγο DNA, λίγη ιδιοσυγκρασία, αρκετές μη κοινές εμπειρίες και πολλή προσωπική ερμηνεία.
Συντάκτης: Παναγιώτα Γκογκομήτρου
