Μία ψυχολόγος απαντάει σε 5 ερωτήσεις για την κατάθλιψη των νέων

Όλοι μας έχουμε αντιληφθεί, πως ζούμε σ’ έναν σκληρό κόσμο. Μπορεί να έχει τις γλύκες του, τα γέλια του, την καλοπέραση, αλλά αν κοιτάξουμε καλά, θα διαπιστώσουμε ότι πολλοί άνθρωποι περνάνε πραγματικά δύσκολα σ’ αυτόν. Μάλιστα, κυρίως για τους νέους που ψάχνουν την ταυτότητά τους ή περνούν σε ένα μεταβατικό στάδιο όπως η εφηβεία και η ενηλικίωση, ο κόσμος αυτός μοιάζει πολλές φορές ασήκωτος στους νεαρούς τους ώμους. Πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν θέματα που δεν έχουν διάθεση να μοιραστούν με άλλους, λόγω έλλειψης αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης, αναζήτηση επιβεβαίωσης, ηττοπάθειας και του συναισθήματος της πιθανής μη αποδοχής από τους ανθρώπους. Ωστόσο είχα την ευκαιρία να συζητήσω το συγκεκριμένο θέμα με την ψυχολόγο Μαριέττα Νικάνδρου, η οποία μας αναλύει και μας εξηγεί τους παράγοντες και τους τρόπους αντιμετώπισης προς τους νέους που δίνουν μάχη με την κατάθλιψη.

1. Από ποια ηλικία ξεκινούν τα συμπτώματα της κατάθλιψης;

Τα συμπτώματα της κατάθλιψης θεωρητικά μπορούν να εμφανιστούν από τη βρεφική και προσχολική ηλικία, με τη μορφή δυσφορίας. Τα βρέφη καθώς και γενικά τα μικρότερα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν κλάμα, απόσυρση, άρνηση λήψης τροφής και αργή σωματική ανάπτυξη ελλείψει οργανικού αιτίου.

Στη σχολική ηλικία τα συμπτώματα είναι αρκετά εστιασμένα στο σώμα και τη συμπεριφορά. Μπορεί να παρατηρήσουμε, σχολική αποτυχία, ευερεθιστότητα, δυσκολία στις σχέσεις, δυσκολία προσοχής και σωματικά συμπτώματα όπως κοιλιακό άλγος ή κεφαλαλγία κ.α. Μπορεί να κάνουν αρνητικές αυτοαναφορές «είμαι ο χειρότερος..» και ν’ αναφέρουν συχνά ότι «βαριούνται».
Στην εφηβεία τα συμπτώματα γίνονται πιο ψυχικά. Συχνά ωστόσο, παρατηρούμε, διαταραχές στο βάρος (μείωση-αύξηση), ανηδονία, ιδέες αυτομομφής ή ενοχής, ανία, έλλειψη κινήτρου, προβλήματα συμπεριφοράς, σχολική αποτυχία.

2. Στην Ελλάδα παρατηρούμε ότι το ποσοστό της κατάθλιψης  στους νέους είναι υψηλό, πού μπορεί να ωφελείται αυτό;

Η αλήθεια είναι ότι δημοσιεύονται πολλές έρευνες που αναφέρουν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης για τον Ελληνικό πληθυσμό. Αυτό είναι κάτι που έρχεται και σε κλινικό επίπεδο, όχι τόσο από τη σκοπιά της κατάθλιψης ως διαγνωστική κατηγορία αλλά ως αναφορά και θεραπευτικό αίτημα. Είναι προφανές πως η σημασία του πλαισίου, και ειδικότερα η γενικότερη ποιότητα ζωής, το αίσθημα ασφάλειας και ικανοποίησης που λαμβάνει κανείς παίζουν καταλυτικό ρόλο στην ψυχική διάθεση και στα πιθανά επίπεδα στρες, άγχους, θλίψης.
Συγκεκριμένα στα παιδιά και τους εφήβους, το βιοτικό επίπεδο επιδρά και έμμεσα, μέσω του οικογενειακού συστήματος. Αναλυτικότερα, συναντάμε συχνά γονείς κουρασμένους, που εργάζονται όλη μέρα για να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες. Το αποτέλεσμα είναι πως ενώ κάνουν ό,τι μπορούν, καταλήγουν να μην έχουν χρόνο και ενέργεια για τα παιδιά τους. Αυτό, συχνά σχετίζεται με καταθλιπτική συμπτωματολογία σε παιδιά και εφήβους, με την έννοια ότι επηρεάζονται οι δυναμικές της οικογένειας, οι σχέσεις μεταξύ των μελών και μπορεί να μην ακολουθούνται πάντοτε οι καταλληλότερες γονεϊκές πρακτικές.

3. Ποιες είναι ακριβώς οι μορφές κατάθλιψης που περνούν οι νέοι και τι τρόποι αντιμετώπισης υπάρχουν;

Για να απαντήσω σ’ αυτήν την ερώτηση θα χρειαστεί να αναφερθώ σε πάνω από 20 σελίδες του διαγνωστικού εγχειριδίου της ψυχιατρικής DSM-5, οπότε θα αναφερθώ στις καταθλιπτικές διαταραχές εν συντομία.
Αρχικά, να ξεκαθαρίσουμε πως πρόκειται για μία ποικιλία διαταραχών, καταστάσεων που εντάσσονται στην λέξη κατάθλιψη και στον χώρο της ψυχικής υγείας αναφερόμαστε σε αυτές ως «καταθλιπτικές διαταραχές». Σε κάθε περίπτωση για να γίνει λόγος για κλινική κατάθλιψη, χρειάζεται να παρατηρείται έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου σε σημαντικούς τομείς ζωής, όπως το σχολείο, η εργασία η κοινωνική ζωή κ.α.

Αναλυτικότερα, η κατάθλιψη δύναται να πάρει τη μορφή καταθλιπτικού επεισοδίου, το οποίο είναι βραχείας διάρκειας με υποτροπιάζουσα ή όχι μορφή. Στη συνέχεια υπάρχει η μείζων καταθλιπτική διαταραχή και η δυσθυμία, δηλαδή η εμμένουσα μείζων καταθλιπτική διαταραχή (διάρκεια συμπτωμάτων 2 χρόνια για ενήλικες/1 χρόνο για εφήβους, με υποσημειώσεις). Βασικά συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζονται είναι αλλαγές στην ενέργεια, στα επίπεδα όρεξης και ύπνου, στο κίνητρο, την ικανότητα συγκέντρωσης και άντλησης ευχαρίστησης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα απελπισίας και ενδεχόμενες σκέψεις θανάτου. Σημαντική είναι και η προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή που αφορά δυσφορία πριν την έμμηνο ρήση η οποία παρουσιάζεται με αστάθεια συναισθηματική, ευερεθιστότητα, συγκρούσεις , συμπτώματα καταθλιπτικής διάθεσης και άγχους, σωματικές ενοχλήσεις, υπερφαγία, επιθυμία για συγκεκριμένη τροφή κ.α..
Η χρήση ουσιών και άλλες σωματικές καταστάσεις όπως μια χρόνια νόσος επίσης μπορεί, όχι μόνο, να είναι «επακόλουθο» -πολύ απλοϊκά- της κατάθλιψης αλλά και πρόδρομος.

Τέλος, μια ακόμη μορφή, η οποία εμφανίζεται στην εφηβεία πρώτη φορά, είναι η Διαταραχή Διασπαστικής Απορρύθμισης της Διάθεσης, στην οποία κυριαρχεί ο θυμός με τη μορφή επαναλαμβανόμενων ξεσπασμάτων κι ευερέθιστης διάθεσης (με σοβαρή ένταση).
Σημαντικό είναι να θυμόμαστε πως συμπτωματολογία κατάθλιψης συχνά συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές όπως σίτισης, χρήσης ουσιών, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας και άλλες.
Η καταθλιπτική διάθεση ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο και χρειάζεται συγκεκριμένη ενδελεχής κλινική αξιολόγηση για τη διάγνωση και τη διαφοροδιάγνωση.

Για την κατάλληλη αντιμετώπιση της κατάθλιψης, οι κλινικές κατευθυντήριες αναφέρουν, σε γενικές γραμμές, αρχική προσπάθεια ρύθμισης με ψυχοθεραπευτική προσέγγιση όπως διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, συστημική οικογενειακή ψυχοθεραπεία κ.α., και μόνο αν αυτό δεν αρκεί να προβεί κανείς σε φαρμακευτική αγωγή, αλλά σε συνδυασμό, πάντα, με ψυχοθεραπεία.

4. Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τα παιδιά τους, πώς μπορούν να βοηθήσουν;

Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτό που αποκαλούμε παιδική και εφηβική κατάθλιψη. Αρχικά έχει φανεί πως τα γονεϊκά στυλ παρουσιάζουν συσχέτιση με την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων και εν προκειμένω με την εκδήλωση κατάθλιψης. Ακόμα, αυτό που λέμε στη συστημική ψυχοθεραπεία, είναι πως το σύμπτωμα έχει μια λειτουργία. Πολλές φορές το σύμπτωμα του παιδιού και του εφήβου έρχεται να επικοινωνήσει κάτι στο οικογενειακό -ή και όχι μόνο- σύστημα.

Σε επίπεδο πρόληψης, οι γονείς μπορούν να υιοθετούν συνειδητά ένα κατάλληλο γονεϊκό στυλ, το οποίο δε θα είναι απόλυτα αυταρχικό αλλά ούτε και υπερ του δέοντος επιτρεπτικό. Η σωστή οριοθέτηση είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο. Ωστόσο, δε θα πρέπει να αναλώνονται σε αυτό. Οι γονείς είναι πρότυπο για τα παιδιά τους. Χαρούμενος γονιός πολύ συχνά σημαίνει καλός γονιός. Ο καλός γονιός συνεπάγεται χαρούμενο παιδί. Οι γονείς δε χρειάζεται να είναι «τέλειοι» αλλά ευτυχισμένοι, να φροντίζουν τον εαυτό τους, τις σχέσεις τους και έτσι γίνεται και ένα παιδί χαρούμενο. Επιπλέον, η εγγύτητα με το παιδί τους θα βοηθήσει στο να το αφουγκραστούν και να λάβουν σημαντικές πληροφορίες, που μπορεί αν χρησιμοποιηθούν κατάλληλα να προληφθεί μία κλινική εκδήλωση κατάθλιψης. Η ανοιχτή επικοινωνία, όμως, είναι χρήσιμη και βοηθητική ακόμη και κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου.

Αν ένα παιδί ή έφηβος έχει εκδηλώσει κατάθλιψη και οι γονείς έχουν υποψίες, ενθαρρύνεται να επικοινωνήσουν μ’ έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας που μπορεί να τους δώσει παραπάνω πληροφορίες. Η ανοιχτή επικοινωνία, η ενθάρρυνση κοινωνικής υποστήριξης, οι σχέσεις μεταξύ γονέων, ο γονέας πρότυπο, η εγκαθίδρυση ρουτίνων, όλα αυτά λειτουργούν βοηθητικά από τους γονείς προς το παιδί- έφηβο.

5. «Είναι μια περίοδος και θα περάσει»; 

Όπως αναφέρθηκε, οι γονείς διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια μιας παιδικής ή εφηβικής καταθλιπτικής διαταραχής. Αυτό σημαίνει πως είναι σημαντικοί σε επίπεδο πρόληψης και θεραπείας. Πολλές φορές ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας που ασχολείται με παιδιά και εφήβους μπορεί να παρέμβει στην καταθλιπτική διαταραχή μέσω -κυρίως- του γονεϊκού συστήματος.

Έτσι, πιθανή αδιαφορία από τους γονείς μπορεί να σημαίνει σε πρώτη φάση έναν παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση της διαταραχής, σε δεύτερη φάση μπορεί να συνδέεται με αγνόηση του συμπτώματος και σε τρίτη φάση ενδέχεται να σημαίνει άρνηση συνεργασίας σε θεραπευτικό επίπεδο με πιθανή επιβάρυνση στο θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε με την ψυχολόγο Μαριέττα Νικάνδρου μέσω Instagram στο λογαριασμό: mariettanikandroupsychologist