Καθημερινά παίρνουμε αμέτρητες αποφάσεις. Απ’το τι θα φορέσουμε το πρωί μέχρι πως θα χειριστούμε μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας. Συνήθως έχουμε την πεποίθηση ότι βασιζόμαστε μόνο στη λογική και τα δεδομένα που βρίσκονται μπροστά μας. Αλλά η αλήθεια είναι περίπλοκη. Υπάρχουν κρυφοί παράγοντες που επιδρούν πίσω απ’την πλάτη μας. Διαμορφώνοντας σκέψεις και συμπεριφορές. Πολλές φορές χωρίς να το πάρουμε είδηση. Το να τους εντοπίσουμε είναι το πρώτο βήμα για να δούμε πιο καθαρά και να κάνουμε καλύτερες επιλογές από εδώ και πέρα. Ακολουθούν τέσσερις μη ορατοί ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις μας. Εμπνευσμένοι από κλασικούς ψυχαναλυτές.
1. Ο ρόλος του ασυνείδητου στη ζωή μας
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ ήταν ο πρώτος που εστίασε στο ασυνείδητο. Μας έδωσε να καταλάβουμε ότι το μυαλό μας έχει την εικόνα ενός παγόβουνου. Η μύτη του (το συνειδητό) βγαίνει πάνω απ’το νερό. Το υπόλοιπο (ασυνείδητο) κρύβεται από κάτω. Στο τεράστιο τμήμα του συσσωρεύονται καταπιεσμένες επιθυμίες, φόβοι και παλιές πληγές απ’την παιδική ηλικία. Αυτές οι εσωτερικές μάχες παλεύουν με τον εαυτό μας και βγαίνουν στην επιφάνεια μέσα από όνειρα, γλωσσικές γκάφες και κάποιες στιγμές από παράλογες επιλογές. Για παράδειγμα, κάνουμε δεύτερες σκέψεις για μια συναρπαστική νέα ευκαιρία. Παρόλο που μας τραβάει έντονα κοντά της. Ποιος είναι ο λόγος που διστάζουμε; Λόγω ενός ριζωμένου φόβου αποτυχίας που συνδέεται με κάποια απόρριψη απ’ το παρελθόν κι έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας με όλες τις λεπτομέρειες. Οι ιδέες του Φρόιντ έχουν εξελιχθεί πολύ από τότε και μερικές έχουν αναθεωρηθεί. Ωστόσο, η βασική του σκέψη ότι πολλές αποφάσεις παίρνονται αυτόματα κάτω απ’τη φωνή της συνειδητής σκέψης, επιβεβαιώνεται απ’τη σύγχρονη νευροεπιστήμη.
2. Κληρονομημένες ιστορίες
Αν ο Φρόιντ επικεντρώθηκε στο προσωπικό μας ασυνείδητο, ο πρώην συνεργάτης του Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ πήγε ένα βήμα παραπέρα. Διατύπωσε την άποψη ότι μοιραζόμαστε κοινά πρότυπα κι εικόνες που κληρονομούμε και καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας προς μια κατεύθυνση. Όπως το είδωλο του «Ήρωα» όπως το αποκαλούσε. Μας ωθεί να πάρουμε ένα τρελό ρίσκο, για να αποδείξουμε τι μπορούμε να κάνουμε. Το πρόβλημα είναι πως δεν έχει προηγηθεί η θεωρία κι η προσεκτική σκέψη. Ουσιαστικά, ο Γιούνγκ λέει ότι οι ενέργειές μας δένονται με συλλογικές αφηγήσεις που μας κάνουν να επαναλαμβάνουμε μη λογικά σχέδια. Επίσης, μιλάει για το πως οι προσδοκίες μας μπορούν ν’ αλλάξουν την πραγματικότητα. Ένα φαινόμενο παρμένο από ιδέες όπως η «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Ξεκινάμε με μια λανθασμένη πεποίθηση που οδηγεί σε πράξεις που την κάνουν αληθινή. Και καταλήγουμε σ’ έναν φαύλο κύκλο. Ας πούμε, θεωρούμε ότι ένα νέο ξεκίνημα δε θα πάει καλά και συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Με αποτέλεσμα ν’ αποτύχει γρήγορα. Καθορίζοντας το πως θα προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα.
3. Νοητικές εικόνες και μεταφορά συναισθημάτων
Πέρα απ’τα προσωπικά και συλλογικά ασυνείδητα, η Μελανί Κλάιν προσθέτει ότι οι αποφάσεις μας φιλτράρονται μέσα απ’τις πρώτες μας σχέσεις. Σύμφωνα με τη θεωρία της για τις αντικειμενοστραφείς σχέσεις, οι εμπειρίες μας ως παιδιά –κυρίως με τη μητέρα– χτίζουν εντυπώσεις για τον κόσμο και τους δεσμούς που μένουν μαζί μας για πάντα.Αν έχουμε εσωτερικεύσει ένα «κακό αντικείμενο» (π.χ. μια μητρική φιγούρα που μας απέρριψε), είναι πιθανό ν’ αποφεύγουμε στενές φιλίες ή κοινωνικές επαφές περιμένοντας την επόμενη προδοσία. Το ονομάζει «μεταβίβαση». Προβάλλουμε παλιά συναισθήματα σε καινούργιες γνωριμίες κι αυτό καθορίζει ποιον άνθρωπο θα επιλέξουμε για σύντροφο ή φίλο. Το κλειδί εδώ είναι ότι οι επιλογές μας δεν είναι ποτέ «καθαρές». Διότι, κουβαλάνε τα πρώιμα πρότυπα. Και, δυστυχώς, αποδεικνύονται βαρίδια.
4. Ο ρόλος των συνανθρώπων μας και πώς μας επηρεάζουν οι επιθυμίες τους
Τέλος, ο Ζακ Λακάν προσθέτει μια κοινωνική στροφή στο θέμα. Αναφέρει πως οι κρίσεις μας πηγάζουν από επιθυμίες, αλλά αυτές δεν είναι ποτέ πλήρως δικές μας. Έρχονται απ’την κοινωνία και την κουλτούρα της. Επομένως, κι απ’ τους ανθρώπους γύρω μας. Φτιάχνουμε την εικόνα του εαυτού μας απ’ την οπτική των άλλων. Μια εξάρτηση που μένει μαζί μας. Επιλέγουμε καριέρα κι ας μη μας γεμίζει, για να ικανοποιήσουμε γονεϊκές προσδοκίες ή να ταιριάξουμε σ’έναν ρόλο που βλέπουμε στο φιλικό μας περιβάλλον. Ο Λακάν τονίζει ότι η επιθυμία είναι πάντα μεσολαβηθείσα και μας ρίχνει σ’ επιλογές που μπορεί να μη μας ταιριάζουν πραγματικά. Για να το καταλάβουμε, πρέπει να κοιτάξουμε πίσω απ’ τις δικές μας ανάγκες και να δούμε πώς αντικατοπτρίζουν τις προσδοκίες των άλλων.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως τα κρυφά κομμάτια του μυαλού μας (ασυνείδητο, κληρονομημένες ιστορίες, παλιές μας εμπειρίες κι επιθυμίες των άλλων) γίνονται οδηγοί που μας πιέζουν ν’ αποφασίσουμε χωρίς πάντα να το αντιλαμβανόμαστε. Για να τα χειριστούμε ας δοκιμάσουμε την επόμενη φορά που διστάζουμε να πραγματοποιήσουμε έναν στόχο, να σταματήσουμε για λίγο και να ρωτήσουμε τον εαυτό μας. Γιατί νιώθω έτσι; Μήπως με κρατάει μια ανάμνηση από παλιά; Έτσι, μαθαίνουμε τι μας κρατάει πίσω και θα βρούμε ανοιχτό δρόμο για τα επόμενα βήματά μας.
Συντάκτης: Δημήτρης Μπότης
