5 λόγοι που εξηγούν γιατί δε θα 'χε social media ο Πλάτων αν ζούσε στην εποχή μας

Σκέψου να ζούσε σήμερα ο Πλάτωνας και ν’ άνοιγε λογαριασμούς στα social media. Θα ‘ταν αυτοαναιρούμενο, αφού ο πατέρας της δυτικής φιλοσοφίας είχε αρνηθεί τη δημόσια έκθεση και την πληροφοριακή επιπολαιότητα. Οι αρχές που διαμόρφωσαν τους συλλογισμούς του συγκρούονται με τη φύση των ψηφιακών πλατφορμών επικοινωνίας. Κι αποδεικνύεται απ’την αγάπη του για τη διαλεκτική, αλλά κι απ’ τη δυσπιστία του για τις βιαστικές σχέσεις των ανθρώπων. Ακολουθούν 5 λόγοι που εξηγούν γιατί ο Πλάτωνας δε θα ‘χε social media αν ζούσε στην εποχή μας.

1. Θ’ απέρριπτε την ψηφιακή φιλία.

Για εκείνον, η φιλία ήταν η υψίστη μορφή ανθρώπινης σχέσης. Στο έργο του «Λύσις» εξερευνούσε τη σημασία της φιλίας. Για ν’ αναπτυχθεί, έθετε ως όρο την κοινή αναζήτηση αιωνίων ιδεών. Δημιουργώντας αρμονική σύμπλευση ψυχών που υπερβαίνει τα προόσκαιρα και τα υλικά. Οι σχέσεις που δημιουργούνται μέσα απ’ τις ψηφιακές κοινότητες κι είναι περιορισμένες σε σύντομα μηνύματα και φωνητικά κλιπ θα τον έβγαζαν απ’ την ηρεμία του. Για παράδειγμα, ένα «μου αρέσει» στο Instagram δεν αντικαθιστάει τη βαθιά συζήτηση. Κι αυτή η διατάραξη θα τον οδηγούσε σε «μοναξιά εν μέσω πλήθους». Δε θα ‘θελε να μπει σε μια παράδοξη κατάσταση όπου ο άνθρωπος περιβάλλεται απο αμέτρητες εικονικές παρουσίες, αλλά παραμένει αποξενωμένος απ’τη φυσική ανθρώπινη επαφή.

2. Έβαζε τη διαπίστωση πάνω απ´ την εντύπωση.

Ένα άλλο κυρίαρχο στοιχείο του χαρακτήρα του ήταν ότι έστρεφε την προσοχή του στις διαπιστώσεις. Οι διαπιστώσεις είναι βασισμένες στη λογική και στην παρατήρηση. Τα κοινωνικά δίκτυα λατρεύουν τις εντυπώσεις. Έστω κι αν αποδεικνύονται στιγμιαίες. Άλλωστε, όλοι έχουμε δει πως επιβραβεύουν το περιτύλιγμα κι αδιαφορούν για το περιεχόμενο. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν τα φίλτρα που μεταμορφώνουν την όψη της πραγματικότητας. Η ματαιοδοξία τους συγκρούεται με την αναζήτηση της επίγνωσης κατά την πλατωνική διδασκαλία που απαιτεί μόχθο κι αφοσίωση. Πιθανότατα θα έθετε το εξής ερώτημα: Τι νόημα έχει μια «καρδούλα» μπροστά στη διάρκεια του ωραίου;

3. Θα γνώριζε τον κίνδυνο να χάσεις τον έλεγχο.

Η πλατωνική ηθική είχε εδραιωθεί πάνω στον αυτοέλεγχο. Δηλαδή στη σωφροσύνη και στη λογική καθοδήγηση του μυαλού. Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν δομηθεί ώστε να αιχμαλωτίζουν την προσοχή. Επίσης και να προκαλούν αδιάκοπες αντιδράσεις. Είμαστε εγκλωβισμένοι σ’ένα περιβάλλον που διασπάει τη συγκέντρωση κι υπονομεύει την αντικειμενικότητα. Ο συνεχής βομβαρδισμός πληροφοριών κι ο φόβος μήπως μείνουμε πίσω απ’ τους υπόλοιπους διαβρώνουν τη νοητική αυτονομία που προέτασσε. Οι άνθρωποι οφείλουμε να κυριαρχούμε στον εαυτό μας, ενω τα social media ζητούν να παραδοθούμε στη ροή τους.

4. Δε θ’ άντεχε την αδυναμία διαχωρισμού της άποψης απ’τη γνώση.

Για τον Πλάτωνα υπήρχε σαφής διαχωρισμός μεταξύ άποψης και γνώσης. Τα κοινωνικά δίκτυα ισοπεδώνουν τη συγκεκριμένη διάκριση απ’ τη στιγμή που δίνουν σε όλους ίσο βήμα. Ο καθένας λέει ό,τι νομίζει και πιστεύει. Ανεξαρτήτως τεκμηρίωσης. Άλλωστε πόσες φορές μια άποψη χωρίς πηγές έχει γίνει viral, ενώ μια τεκμηριωμένη άποψη χάνεται; Και που βγάζει όλη αυτή η κατάσταση; Σ’ ενα γνωσιολογικό χάος. Στην αρχαιότητα, οι σοφοί προτιμούσαν τη σιωπή μπροστά στον καταιγισμό αστήρικτων ισχυρισμών. Κι όπως είναι δομημένος ο κόσμος μας σήμερα δεν ευνοεί τον περισπούδαστο λόγο.

5. Δε θα ´θελε να βρεθεί ανάμεσα στην τεχνητή μνήμη και την ψυχική ανάμνηση.

Στα έργα του «Μένων» και «Φαίδων» είχε εισαγάγει την έννοια της ανάμνησης. Πρόκειται για την ικανότητα της ψυχής να επαναφέρει στην επιφάνεια τις ιδέες που ‘χε γνωρίσει σε προηγούμενη ζωή. Πριν ενσαρκωθεί στο σώμα. Ικανότητα που απαιτεί κυρίως νοητική αφύπνιση. Καλλιεργούμενη από διαλεκτική κι αυτοσυγκέντρωση. Και φυσικά μένοντας μακριά από παράγοντες που θα τη διασάλευαν. Εάν ζούσε στην εποχή μας, θα πίστευε πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χαρίζουν μόνο έναν εξωτερικό σκληρό δίσκο. Ένα τεχνητό υποκατάστατο που εκτοπίζει την ψυχική ανάκληση με μη ουσιαστικές αναζητήσεις. Οι χρήστες του αντί να βυθίζονται στην εμπεριστατωμένη πηγή γνώσης ανακαλούν πληροφορίες μέσω μηχανών αναζήτησης που πολλές φορές διαβρώνουν την πραγματική ανάμνηση. Και τη μετατρέπουν σε εξαρτημένη συνήθεια. Και δυστυχώς χάνεται η πλατωνική διάκριση μεταξύ δόξας κι επιστήμης. Υποστήριζε πως η δόξα είναι περαστική, ενώ η επιστήμη αιώνια.