Η νέα εικαστική έκθεση του ζωγράφου Γιώργου Γαβριήλ με τίτλο «Anti-systemic art», που εγκαινιάστηκε το βράδυ της Τρίτης 16/12 στην Πάφο, ακυρώθηκε μόλις μία ημέρα μετά, ύστερα από έντονες αντιδράσεις για το περιεχόμενό της. Οι πίνακες που προκάλεσαν τη μεγαλύτερη οργή απεικόνιζαν τις μορφές του Χριστού και της Παναγίας, γεγονός που οδήγησε μερίδα του κοινού να ζητήσει τη ματαίωση της έκθεσης.
Η ίδια η Blue Iris Gallery ανακοίνωσε την απόφαση, εξηγώντας ότι αντιλαμβάνεται την αντίθεση που προκλήθηκε σε κομμάτι της κοινωνίας και ξεκαθαρίζοντας πως δεν υπήρξε καμία πρόθεση προσβολής ή ασέβειας προς τη θρησκεία. Όπως τονίζεται στην ανακοίνωση, ο πολιτιστικός χώρος δεν επιθυμεί να καταστεί «αγωγός περαιτέρω αναταραχής», παρά τον διακηρυγμένο σκοπό του για προαγωγή της τέχνης και του πολιτισμού.
«Σε καμιά περίπτωση υπήρξε πρόθεση από πλευράς της Blue Iris Gallery να προσβάλει ή να δείξει ασέβεια προς την θρησκεία μας. Από της ιδρύσεως της η Blue Iris Gallery που έχει τάξει ως σκοπό της την προαγωγή της Τέχνης και του Πολιτισμού, ουδόλως επιθυμεί να καταστεί αγωγός περαιτέρω αναταραχής».
Και κάπου εδώ ξεκινά το γνώριμο, αλλά πάντα δύσκολο ερώτημα: πού τελειώνει η ελευθερία της τέχνης και πού αρχίζει η ευθύνη απέναντι στην κοινωνία που τη φιλοξενεί;
Ναι, η τέχνη ιστορικά δε φιμώνεται. Η τέχνη γεννήθηκε για να προκαλεί, να ενοχλεί, να αμφισβητεί σύμβολα, δομές, εξουσίες. Αν δεν το κάνει, κινδυνεύει να γίνει διακοσμητική. Από την άλλη όμως, ζούμε σε κοινωνίες όπου κάποια σύμβολα —όπως αυτά της πίστης— δεν είναι απλώς πολιτισμικά στοιχεία, αλλά βαθιά υπαρξιακά σημεία αναφοράς για εκατομμύρια ανθρώπους. Δεν είναι «ιδέες» που συζητιούνται ψύχραιμα σε ένα τραπέζι· είναι ταυτότητα, παρηγοριά, εσωτερικός κόσμος.
Η σύγκρουση λοιπόν δεν είναι απλή. Δεν είναι «σκοταδισμός εναντίον προόδου», ούτε «λογοκρισία εναντίον ελευθερίας». Είναι η δύσκολη συνύπαρξη δύο αληθειών: ότι ο καλλιτέχνης έχει δικαίωμα να εκφραστεί χωρίς φίμωση και ότι η κοινωνία έχει δικαίωμα να πληγώνεται και να αντιδρά όταν αισθάνεται πως θίγονται ιερά της σύμβολα.
Το ερώτημα δεν είναι αν έπρεπε να ακυρωθεί η έκθεση —εκεί οι απόψεις θα διχαστούν αναπόφευκτα— αλλά αν έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε τέτοιες συγκρούσεις με διάλογο αντί για κραυγές. Αν μπορούμε να μιλήσουμε για τέχνη χωρίς να απαιτούμε σιωπή, αλλά και χωρίς να αγνοούμε την ευαισθησία του άλλου.
Ίσως τελικά το πραγματικό «anti-systemic» σήμερα να μην είναι ούτε η πρόκληση ούτε η ακύρωση. Ίσως να είναι η ικανότητα μιας κοινωνίας να αντέχει την ένταση ανάμεσα στην ελευθερία και τον σεβασμό, χωρίς να καταφεύγει αυτόματα ούτε στη φίμωση ούτε στον φανατισμό. Γιατί η τέχνη δεν υπάρχει σε κενό. Υπάρχει μέσα σε ανθρώπους. Και οι άνθρωποι κουβαλούν πίστη, μνήμη και ευαισθησίες που καμιά φορά χρειάζονται έναν ιδιαίτερο και κάπως πιο λεπτό χειρισμό.
