Φανταστείτε ότι είστε ποντίκι. Όχι, δεν πρόκειται για κακόγουστο αστείο, αλλά για την αρχή μιας επιστημονικής ανακάλυψης που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον φόβο. Ερευνητές του Κέντρου Sainsbury Wellcome (SWC) στο UCL κατάφεραν να ξεκλειδώσουν τους μηχανισμούς που επιτρέπουν στα ζώα –και δυνητικά στους ανθρώπους– να ξεπερνούν ενστικτώδεις φοβίες. Αυτή η μελέτη, δημοσιευμένη στο Science, δεν είναι απλώς μια ενδιαφέρουσα ιστορία για τα ποντίκια και τα αντανακλαστικά τους, αλλά μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για νέες θεραπείες σε φοβίες, άγχος και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
Ο φόβος και η ικανότητα να τον ξεπερνάμε
Όλοι έχουμε ενστικτώδεις φόβους – από τον ήχο ενός κεραυνού μέχρι μια σκιά που κινείται ξαφνικά στη γωνία του ματιού μας. Ωστόσο, καθώς μεγαλώνουμε, μαθαίνουμε να τους ξεπερνάμε. Για παράδειγμα, τα παιδιά που κάποτε τρόμαζαν από τα πυροτεχνήματα, αργότερα απολαμβάνουν το θέαμα χωρίς να καλύπτουν τ’ αυτιά τους.
Η ερευνητική ομάδα, υπό την καθοδήγηση της Δρ. Sara Mederos και της καθηγήτριας Sonja Hofer, χαρτογράφησε πώς ο εγκέφαλος μαθαίνει να καταστέλλει τον φόβο όταν μια αρχικά τρομακτική απειλή αποδεικνύεται ακίνδυνη.
Τα ποντίκια που δεν τρόμαξαν
Για να μελετήσουν αυτή τη διαδικασία, οι ερευνητές εξέθεσαν ποντίκια σε μια σκιά που μεγάλωνε γρήγορα πάνω από το κεφάλι τους – κάτι που θυμίζει έναν αρπακτικό πουλί που ετοιμάζεται να τα αρπάξει. Αρχικά, τα ποντίκια έτρεχαν να κρυφτούν, αλλά με τον καιρό, όταν συνειδητοποίησαν ότι η σκιά δε συνοδευόταν από πραγματικό κίνδυνο, άρχισαν να μένουν ήρεμα.
Ο Εγκέφαλος που «ξεγράφει» τον φόβο
Τι συμβαίνει λοιπόν στον εγκέφαλο όταν ένα ζώο (ή ένας άνθρωπος) σταματά να φοβάται κάτι που αρχικά τον τρόμαζε; Οι επιστήμονες βρήκαν δύο βασικούς μηχανισμούς:
- Ο οπτικός φλοιός μαθαίνει – Συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου επεξεργάζονται την οπτική απειλή και βοηθούν το άτομο να κατανοήσει αν όντως υπάρχει λόγος πανικού.
- Ο γεννητικός πυρήνας (vLGN) θυμάται – Αυτός ο λιγότερο γνωστός εγκεφαλικός πυρήνας αποθηκεύει την πληροφορία ότι κάτι που κάποτε ήταν τρομακτικό, πλέον δεν είναι.
Αν η οπτική περιοχή του εγκεφάλου αδρανοποιούνταν, τα ποντίκια αδυνατούσαν να μάθουν να ηρεμούν. Όμως, μόλις μάθαιναν, ο ρόλος του φλοιού γινόταν λιγότερο σημαντικός – και ο vLGN αναλάμβανε τη «διαχείριση» της νέας, ψύχραιμης αντίδρασης.
Ο ρόλος των ενδοκανναβινοειδών
Και τώρα, ας μιλήσουμε για κάτι λίγο… εσωτερικό. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η απελευθέρωση ενδοκανναβινοειδών –μόρια που παράγει φυσικά ο εγκέφαλός μας και σχετίζονται με τη ρύθμιση του άγχους και της μνήμης– αυξάνει τη δραστηριότητα του vLGN, επιτρέποντας στα ζώα να καταστέλλουν τις φοβικές αντιδράσεις τους.
Από τα ποντίκια στους ανθρώπους
Αυτή η ανακάλυψη δεν αφορά μόνο τα ποντίκια που καταφέρνουν να ηρεμήσουν μπροστά σε μια σκιά. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η κατανόηση αυτού του μηχανισμού μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους για τη θεραπεία διαταραχών όπως οι φοβίες, το άγχος και το PTSD. Αν μπορούμε να στοχεύσουμε τα κυκλώματα του vLGN ή να ρυθμίσουμε τα ενδοκανναβινοειδή, τότε ίσως μπορέσουμε να βοηθήσουμε ανθρώπους που υποφέρουν από υπερβολικές αντιδράσεις φόβου.
Επόμενο βήμα; Οι επιστήμονες σχεδιάζουν να συνεργαστούν με κλινικούς ερευνητές για να δουν αν αυτοί οι μηχανισμοί ισχύουν και στον ανθρώπινο εγκέφαλο – και αν μπορούν να οδηγήσουν σε νέες, στοχευμένες θεραπείες.
Αν λοιπόν έχετε κάποια φοβία –ας πούμε τους κλόουν ή τις κατσαρίδες– ίσως μια μέρα να υπάρχει επιστημονική λύση που θα κάνει τον εγκέφαλό σας να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος για πανικό. Μέχρι τότε… καλή τύχη!
