Γεννιόμαστε με ενσυναίσθηση ή τη μαθαίνουμε στην πορεία;

Μια λέξη για την οποία γίνεται πολύς ντόρος εδώ και καιρό, είναι η ενσυναίσθηση. Ο όρος αυτός έχει σχεδόν γίνει viral, με ελάχιστους να γνωρίζουν την πραγματική του σημασία. Πάμε, λοιπόν, να σου πω αρχικά τι είναι η ενσυναίσθηση. Πρόκειται για την ικανότητα να κατανοείς και να συμμερίζεσαι τα συναισθήματα των άλλων. Δεν είναι απλώς συμπάθεια ή ευγένεια· είναι μια βαθύτερη σύνδεση που σου επιτρέπει να «μπαίνεις» στη θέση του άλλου, να νιώθεις αυτό που νιώθει, να καταλαβαίνεις τις ανάγκες και τις προθέσεις του.

Στη σημερινή εποχή, κάτι τέτοιο δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο, μιας και η κοινωνική αποξένωση αλλά και οι διαδικτυακές σχέσεις έχουν περιορίσει την άμεση ανθρώπινη επαφή. Ο άνθρωπος, για να μπορέσει να διατηρήσει την επικοινωνία με τους γύρω του, να κατανοεί αλλά και να είναι ψυχικά ισορροπημένος, χρειάζεται τη δεξιότητα της ενσυναίσθησης. Επειδή ακριβώς αποτελεί μια βασική δεξιότητα για την καθημερινή σου εξέλιξη, πολλοί κλάδοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα και κατ’ επέκταση με τη φύση της: είναι εκ γενετής ή μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί με τον χρόνο;

Έρευνες στη νευροεπιστήμη έχουν δείξει πως η ενσυναίσθηση έχει και μια βιολογική διάσταση. Τι σημαίνει αυτό; Αρχικά, να διευκρινίσουμε ότι τα είδη της είναι δύο:

• Η συναισθηματική, κατά την οποία νιώθεις τον άλλο άνθρωπο, και που λαμβάνει χώρα στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα συναισθήματα.
• Η γνωστική, κατά την οποία αντιλαμβάνεσαι αυτό που βιώνει κάποιος, ωστόσο δεν το «αισθάνεσαι» συναισθηματικά.

Όταν παρατηρείς τα συναισθήματα ή τις πράξεις ενός ατόμου, ενεργοποιούνται οι νευρώνες-καθρέφτες (mirror neurons), οι οποίοι σε βοηθούν να αντικατοπτρίσεις εσωτερικά την εμπειρία ενός άλλου ατόμου, σαν να την περνάς εσύ.

Αμέτρητα πειράματα και ενδείξεις δείχνουν πως αρκετοί άνθρωποι — πιθανόν λόγω γονιδίων — έχουν μεγαλύτερη «τάση» προς την ενσυναίσθηση. Για παράδειγμα, κάποια παιδιά κλαίνε όταν ακούσουν κάποιο άλλο παιδί να κλαίει, ή τρέχουν να το παρηγορήσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις βέβαια, αυτή η «κατοπτρική» ικανότητα μπορεί να είναι χαμηλή ή να λείπει εντελώς. Μπορεί κάποιος να έχει υψηλή γνωστική αλλά χαμηλή συναισθηματική ενσυναίσθηση (ή το αντίστροφο). Και σε άλλες περιπτώσεις, να υπάρχει περιορισμένη ικανότητα και στους δύο τύπους.

Από την άλλη πλευρά, και παρά τη βιολογική της βάση, η ενσυναίσθηση, επειδή ανήκει στις ικανότητες, μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί μέσω παραγόντων όπως η οικογένεια, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον. Ο τρόπος που μεγάλωσες, τα εφόδια και οι εμπειρίες που αποκόμισες, τα κοινωνικά skills που έμαθες, διαμόρφωσαν τον τρόπο που «αντιδράς» στις σχέσεις σου με τους άλλους. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι γονείς και παιδαγωγοί φροντίζουν ώστε οι νέες γενιές να μαθαίνουν να «διαβάζουν» τους άλλους και να αντιδρούν με κατανόηση, αντί για επιθετικότητα ή αδιαφορία.

Η ενσυναίσθηση μπορεί να αναπτυχθεί και στους ενήλικες, μέσα από ψυχοθεραπεία, ενδοσκόπηση, ταξίδια και επαφή με διαφορετικές κουλτούρες. Ο καθένας μπορεί να βελτιώσει την ικανότητά του να κατανοεί πραγματικά τους άλλους. Δεν είναι μόνο η φύση αυτής της ικανότητας· είναι η σημασία που έχει για τη στάση σου απέναντι στη ζωή. Είναι η επιλογή σου να δεις τον άλλο ως άνθρωπο, όχι ως άγνωστο ή πρόβλημα. Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία, και η ενσυναίσθηση αποτελεί ισχυρό εργαλείο για τη γεφύρωση αποστάσεων, την ενίσχυση της συνεργασίας και την οικοδόμηση σχέσεων αλληλοσεβασμού.

Συμπέρασμα: Η ενσυναίσθηση είναι ένα μείγμα που συνδυάζει τόσο την έμφυτη τάση όσο και την προσωπική εκπαίδευση, ώστε να αποκτηθεί και να ενισχυθεί. Μπορεί σε κάποιους να είναι μεγαλύτερη η φυσική κλίση, αλλά όλοι μπορούν να την καλλιεργήσουν, εφόσον το περιβάλλον παρέχει τα κατάλληλα εφόδια και κίνητρα. Και αν νομίζεις ότι αυτό αφορά μόνο την κοινωνία και όχι εσένα τον ίδιο, κάνεις λάθος.

Η ενσυναίσθηση μπορεί να είναι χαρακτηριστικό μιας προσωπικότητας, αλλά είναι και δεξιότητα που χρειαζόμαστε ως κοινωνία, για να μπορέσουμε να συνυπάρξουμε με ουσία και ανθρωπιά. Γιατί, να θυμάσαι — και κράτα αυτό που σου λέω: όταν υπάρχει κατανόηση των συναισθημάτων γύρω σου, αλλά και της αξίας και της αποδοχής της διαφορετικότητας, τότε η ενσυναίσθηση ανθίζει. Κι εσύ ανήκεις σε έναν κόσμο όπου ο ένας μπαίνει στη θέση του άλλου… και πλέον αισθάνεται.