Ο Δον Κιχώτης (πρωτότυπος τίτλος: El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha) είναι ένα από τα κλασικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αποτελείται από δύο μέρη κι έχει μεταφραστεί από την πρωτότυπη ισπανική του έκδοση σε τουλάχιστον εξήντα γλώσσες. Έχει πολλές φορές αναλυθεί, λόγω της διαχρονικότητάς του, διδάσκεται ακαδημαϊκά κι έχει επηρεάσει λογοτεχνικούς συγγραφείς, μεταξύ των οποίων και τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα (Miguel de Cervantes Saavedra) κατάστρωσε την πολυεπίπεδη σατιρική ιστορία του Δον Κιχώτη τον 17ο αιώνα, όντας μέσα στη φυλακή, όπως αναφέρει στον πρόλογο του πρώτου μέρους των περιπετειών του ήρωά του, Αλόνσο Κιχάδα, και του πιστού του φίλου, Σάντσο Πάντσα.
Ο πρωταγωνιστής του έργου, Αλόνσο Κιχάδα, ζει στη Λα Μάντσα της Ισπανίας ως αγρότης. Διαβάζει αδιάκοπα ιπποτικά βιβλία και η ψυχή του ταξιδεύει πέρα από τα όρια της πραγματικότητας. Είναι ένας ιδεαλιστής ονειροπόλος. Αρχικά, ξεκινά τις περιπέτειες μόνος του, φορώντας μία παλιά πανοπλία, αφήνει την άνετη ζωή του και αυτοπροσδιορίζεται ιππότης με το όνομα Δον Κιχώτης. Ταξιδεύει με το κοκαλιάρικο άλογό του, που ονομάζει Ροσινάντε, για να αναβιώσει τους ιπποτικούς θρύλους. Έπειτα, έχει ακόλουθό του τον πιστό του φίλο, Σάντσο Πάντσα, ο οποίος είναι πραγματιστής και καθόλου ρομαντικός, όπως ο κεντρικός ήρωας.
«Να αλλάξεις τον κόσμο, φίλε μου, Σάντσο, δεν είναι τρέλα, ούτε ουτοπία. Είναι δικαιοσύνη.» Με αυτά τα λόγια, ο Δον Κιχώτης τάσσει σκοπό του να πολεμήσει το κακό, να υπερασπιστεί τους αδύναμους και το δίκαιο. Παράλληλα, είναι ερωτευμένος με τη Δουλτσινέα (ο ίδιος την ονομάζει έτσι) και στη φαντασία του θέλει να τη σώσει και να κερδίσει την καρδιά της. Ονειρεύεται μία μυθική ζωή και αγωνιά να δώσει ένα βαθύτερο νόημα στην επιφανειακή πραγματικότητα.
Ο Δον Κιχώτης ακροβατεί συνεχώς μεταξύ του ονείρου και της πραγματικότητας, της αρετής και της αξιοπρέπειας, κόντρα στη δόξα και την αναγνώριση, τα οποία δεν τον απασχολούν. Η σοφία με την τρέλα, συχνά, συμβαδίζουν. Πιστεύει ακράδαντα στις δυνάμεις του, ακόμα και στις ήττες του. Δε συμβιβάζεται. Αναζητά το καλό και θέλει να προσφέρει την ψυχή και το πνεύμα του για να στεριώσει γύρω του τα ιδανικά του. Υπερβαίνει με θάρρος την πραγματικότητα, για να χτίσει την αληθινή ελευθερία. Η προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου είναι οι ιδέες του, τα όνειρα και οι μάχες που δίνει, δίχως να αναζητά ανταμοιβή. Αξίζει, για όλα αυτά, να ζούμε με αφοσίωση στα ιδανικά μας, γιατί αυτά δίνουν νόημα στην ύπαρξή μας.
Κάθε στοχασμός του Δον Κιχώτη αναδεικνύει την αναζήτηση προς ανώτερες κατευθύνσεις, που δεν αφορούν καθόλου τη μιζέρια του κόσμου. Δεν επαναπαύεται και δε συμβιβάζεται, κι ας τον κρίνουν ως τρελό. Ο Θερβάντες γεφυρώνει τον ιδεατό κόσμο του Δον Κιχώτη με την πρακτικότητα που προβάλλει ο Σάντσο. Οι δύο φίλοι είναι αχώριστοι και αλληλοεξαρτώνται. Το νόημα είναι ότι χρειάζεται να κρατιούνται από το χέρι οι δύο κόσμοι. Όπως υπέρσοφα έχει συμβουλεύσει η Ελένη Γλ. Αρβελέρ: «Να έχετε τα πόδια στέρεα στη γη και τα μάτια στον ουρανό».
Από τη μία πλευρά είναι ο ενθουσιασμός του Δον Κιχώτη να πετύχει τα όνειρά του και δίπλα του ο Σάντσο τον προσγειώνει στην υλική πραγματικότητα, χωρίς, όμως, να τον αποκόπτει από το πνεύμα του. Υπάρχει αμοιβαιότητα, που μας διδάσκει την τόλμη στα όνειρα και τη σταθερότητα στις αξίες, σε συνδυασμό με αντικειμενική κρίση και ωμό ρεαλισμό.
Το όνειρο, για να πραγματωθεί, θα περάσει από περιπέτειες και θα αμφισβητηθεί η πραγμάτωσή του. Θα βρεθεί αντιμέτωπο με κοινωνικές αντιφάσεις και θα συγκρουστεί με τον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο, είναι ικανό να έχει πρακτική εφαρμογή με πίστη και διαύγεια.
Ορισμένες ουσιαστικές φράσεις του Δον Κιχώτη που αξίζει να θυμόμαστε:
-Αυτός που διαβάζει πολύ και περπατά πολύ, βλέπει πολλά και ξέρει πολλά.
-Ο καθένας είναι ο αρχιτέκτονας της δικής του τύχης.
-Ευλογημένος είναι αυτός, στον οποίο ο ουρανός έδωσε ένα κομμάτι ψωμί, χωρίς να μένει καμία υποχρέωση να ευχαριστήσει κανέναν άλλο, εκτός από τον ίδιο τον ουρανό.
-Όποιος πέφτει σήμερα, μπορεί να σηκωθεί αύριο.
–Η αγάπη είναι η επιθυμία για ομορφιά.
-Η μουσική συνθέτει σπασμένα πνεύματα και ανακουφίζει το έργο που προέρχεται από το πνεύμα.
-Στρέψε το βλέμμα σου σε αυτό που είσαι, γνώρισε τον εαυτό σου· αυτή είναι η πιο δύσκολη γνώση που μπορείς να φανταστείς.
Κι έτσι, ένας «ιππότης» πάντα βρίσκει χώρο για να ζει στις καρδιές μας. Κάθε χαρά και κάθε πτώση συνθέτουν μία εσωτερική συμφωνία — εκείνη του να ζούμε απαλλαγμένοι από τον φόβο, να υπερασπιζόμαστε τις ψυχές μας, να κρατάμε το μάθημα από το πάθημα και να εκπέμπουμε με πράξεις τα ιδανικά μας. Όταν η πραγματικότητα γίνεται σκληρή, να αγκαλιάζουμε τα όνειρά μας και να στρέφουμε το βλέμμα και το βήμα μας προς αυτά. Η αξία των βιωμάτων της ζωής έγκειται στο πάθος για την ίδια τη ζωή, με μία δόση συνειδητής τρέλας, όπως αυτή του Δον Κιχώτη.
Συντάκτης: Ελένη Γιόρκα
