Δεν είναι λίγες οι φορές που η ψυχική υγεία έχει απασχολήσει την τέχνη. Από ποιήματα, τραγούδια, γλυπτά, μέχρι και τον κινηματογράφο, φαίνεται η ανάγκη που υπάρχει για την εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχολογίας. Ειδικά στον κινηματογράφο, ήδη από παλιότερες δεκαετίες, έχουν γίνει προσπάθειες να αποδοθεί η εικόνα ενός ατόμου που αντιμετωπίζει δυσκολίες με την ψυχική του υγεία. Άλλοτε το αποτέλεσμα είναι τελείως σουρεαλιστικό και άλλοτε τα θέματα αυτά προσεγγίζονται με τρόπο λεπτό κι αποδίδονται αρκετά ρεαλιστικά. Τέτοιου είδους ταινίες, βοηθούν με κάποιον τρόπο τον μέσο θεατή να αντιληφθεί τι σημαίνει να ζεις με κάποια ψυχική ασθένεια και να αποκτήσει περισσότερη ενσυναίσθηση.
Παρακάτω, παρατίθενται 7+1 ταινίες που έχουν επιτύχει αυτόν τον σκοπό:
1. A beautiful mind (2001)
Η βραβευμένη ταινία του Ron Howard αφηγείται τη ζωή του μαθηματικού John Nash, που από νεαρή ηλικία παλεύει με τη σχιζοφρένεια. Μέσα από τον φακό της ταινίας, βλέπουμε την ψύχωση όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο ασθενής – ως εναλλακτική πραγματικότητα που σταδιακά κυριαρχεί. Οι παραισθήσεις του Nash δεν παρουσιάζονται ως τρομακτικές αλλά ως απολύτως πειστικές, κάτι που κάνει τον θεατή να κατανοήσει την πραγματική διάσταση της διαταραχής. Η ταινία δεν εστιάζει μόνο στην ασθένεια, αλλά και στην αποδοχή, στην επιμονή της σκέψης, και στην αγάπη που μένει παρούσα απέναντι στην παραίσθηση.
2. To the bone (2017)
Η ταινία ακολουθεί την Ellen, μια 20χρονη κοπέλα που έχει εξαντλήσει όλες τις διαθέσιμες μορφές θεραπείας για να αντιμετωπίσει την νευρική ανορεξία. Καθώς μεταφέρεται σε μια μη συμβατική κλινική αποκατάστασης υπό την καθοδήγηση ενός ιδιαίτερου γιατρού, η ίδια αρχίζει να έρχεται αντιμέτωπη με τα βαθύτερα στρώματα της ψυχικής της ασθένειας: όχι απλώς την άρνηση τροφής, αλλά την ανάγκη να ελέγχει, να τιμωρεί, να επιβιώνει με έναν τρόπο που φθείρει. Η ταινία παρουσιάζει ρεαλιστικά το φάσμα της ανορεξίας, αποφεύγοντας να την εξιδανικεύσει ή να την απλοποιήσει. Είναι μια ιστορία για την ευαλωτότητα, την ανάγκη για σύνδεση και τον φόβο απέναντι στη ζωή.
3. Girl interrupted (1999)
Βασισμένο στα απομνημονεύματα της Susanna Kaysen, το φιλμ περιγράφει τη ζωή μέσα σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα τη δεκαετία του ’60. Η Susanna- μια γυναίκα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας- παγιδευμένη ανάμεσα στην αυτοκαταστροφική παθητικότητα και την ανάγκη για ένταση, συγκρούεται με τα “φυσιολογικά” όρια του κόσμου. Δίπλα της, μια γκαλερί γυναικείων χαρακτήρων με διαταραχές προσωπικότητας, αυτισμό, ψυχώσεις και τραύματα, συνθέτουν ένα ψυχολογικό μωσαϊκό της γυναικείας ψυχικής κατάρρευσης και επιβίωσης. Η ταινία μιλά με αυθεντικότητα για το χάος, τον φόβο της εγκατάλειψης, και τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην ταυτότητα και στην αυτοδιάλυση. Αποτελεί ορόσημο για την απόδοση της ψυχοπαθολογίας στον κινηματογράφο.
4. Black swan (2010)
Η Nina είναι μια τελειομανής μπαλαρίνα που επιλέγεται για τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη “Λίμνη των Κύκνων”. Καθώς προσπαθεί να ενσαρκώσει όχι μόνο τον αγνό Λευκό Κύκνο αλλά και τον σκοτεινό Μαύρο, το μυαλό της αρχίζει να ραγίζει. Η διάλυση της ταυτότητάς της δεν εκδηλώνεται μόνο με ψυχολογική πίεση, αλλά και με ψευδαισθήσεις, παρανοϊκά επεισόδια, και μια σταδιακή απώλεια της πραγματικότητας. Το φιλμ λειτουργεί ως ψυχολογικό θρίλερ αλλά και ως παραβολή για τον εσωτερικό κατακερματισμό. Η αναζήτηση της τελειότητας καταλήγει να γίνει εφιάλτης – ένα σπαρακτικό πορτρέτο μιας γυναίκας που καταρρέει μέσα στην τέχνη της.
5. Silver linings playbook (2012)
Ο Pat βγαίνει από ψυχιατρική νοσηλεία με στόχο να ξαναχτίσει τη ζωή του και να επανασυνδεθεί με την πρώην σύζυγό του. Αντιμετωπίζει έντονα ξεσπάσματα, παρορμητικότητα και μια διάχυτη αδυναμία να διαχειριστεί τα συναισθήματά του. Όταν γνωρίζει τη Tiffany – μια γυναίκα με επίσης τραυματικό παρελθόν – αρχίζει να διαφαίνεται μια νέα εκδοχή σταθερότητας, στηριγμένη στην αλήθεια και την αυθεντική αποδοχή. Η ταινία δεν περιγράφει τη διπολική διαταραχή μόνο σαν σύμπτωμα αλλά και σαν ανθρώπινη ιστορία γεμάτη σύγκρουση, τρυφερότητα και χιούμορ.
6. The perks of being a wallflower (2012)
Ο Charlie ξεκινά το λύκειο με εμφανή σημάδια εσωστρέφειας, κρίσεων πανικού και αποστασιοποίησης. Μέσα από μια τυχαία φιλία, αρχίζει να ανοίγεται και να ξετυλίγει το τραύμα του – μια παιδική κακοποίηση που είχε απωθήσει. Η ταινία είναι ένα ύμνος στη θεραπευτική δύναμη της σύνδεσης και της αποδοχής στην εφηβεία, χωρίς να δραματοποιεί ή να εξιδανικεύει τη σκοτεινή πλευρά της ψυχικής υγείας.
7. One Flew Over the Cuckoo’s Nest (1975)
Ο McMurphy προσποιείται τον ψυχικά ασθενή για να αποφύγει τη φυλακή και βρίσκεται σε ένα ίδρυμα όπου έρχεται αντιμέτωπος με την καταπίεση του ψυχιατρικού κατεστημένου. Η ταινία αναδεικνύει τη γραφειοκρατική βία του συστήματος και τη σύγκρουση ανάμεσα στην ελευθερία και την “κανονικότητα”, παρά εστιάζει σε κάποια συγκεκριμένη διάγνωση.
8. Melancholia (2011)
Μια ταινία επιστημονικής φαντασίας του Lars von Trier. Η Justine βυθίζεται στην κατάθλιψη ενώ ένας πλανήτης πλησιάζει απειλητικά τη Γη. Η καταστροφή λειτουργεί ως μεταφορά της εσωτερικής της κατάρρευσης. Μια ποιητική, αργή και σκοτεινή απεικόνιση της κατάθλιψης ως υπαρξιακού βιώματος, όχι μόνο ως ασθένειας.
Συντάκτης: Αλεξάνδρα Παπαθανασίου
