Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει κάνει άλματα και έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Πλέον, για όποια πληροφορία, βοήθεια ή γρήγορη λύση χρειάζεσαι, μπορείς μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα να λάβεις μια απάντηση. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο αλγόριθμος έχει δημιουργηθεί και εξελίσσεται με έναν τέτοιο τρόπο, που οι απαντήσεις του δεν είναι στείρες πληροφορίες του διαδικτύου, αλλά δομημένες και τεκμηριωμένες προτάσεις που ενέχουν και μια συναισθηματική χροιά. Αισθάνεσαι, ας πούμε, ότι μιλάς με έναν καλό φίλο, που είναι ευγενικός, καλοσυνάτος και πάντα με μια θετική διάθεση.
Αναμενόμενο είναι, λοιπόν, με αυτά τα δεδομένα, το AI να εξαπλωθεί και στον τομέα της ψυχικής υγείας. Συγκεκριμένα, έχουν δημιουργηθεί εφαρμογές και αλγόριθμοι, οι οποίοι είναι κάτι σαν τον προσωπικό σου ψηφιακό ψυχοθεραπευτή. Παράδειγμα αποτελούν οι εφαρμογές Wysa και Woebot, οι οποίες χρησιμοποιούν τεχνικές της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας, γνωστής ως CBT, καθώς και εικονικοί θεραπευτές όπως η Ellie από το Ινστιτούτο Δημιουργικών Τεχνολογιών του USC. Το θαυμαστό με αυτές τις πλατφόρμες είναι ότι προσομοιώνουν μια συνεδρία και δίνουν απαντήσεις και κατευθύνσεις στα αιτήματα του εκάστοτε ατόμου που τις χρησιμοποιεί.
Έρευνα, μάλιστα, του PLOS Mental Health έδειξε ότι η θεραπεία με AI είναι σχεδόν ίδια με αυτή που γίνεται στην πραγματική ζωή και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να ξεχωρίσουν απαντήσεις του chatbot και ενός πραγματικού ψυχολόγου. Πιστεύουν μάλιστα ότι μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης λαμβάνουν περισσότερο ολοκληρωμένες απαντήσεις, με μεγαλύτερα επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης. Τη στροφή αυτή μιας μερίδας ανθρώπων προς την ψηφιακή μορφή ψυχολογικής υποστήριξης αποδεικνύει και μία άλλη έρευνα, η οποία έδειξε ότι το 44% των Αμερικανών έχει αντικαταστήσει τον ψυχοθεραπευτή του με το ChatGPT. Αυτό ίσως συμβαίνει διότι οι άνθρωποι σήμερα τρέχουν και δεν έχουν χρόνο ή δυσκολεύονται οικονομικά να στηρίξουν την ψυχοθεραπεία. Κάποιοι ίσως ντρέπονται να μιλήσουν για όσα τους βασανίζουν και έχουν βρει την τέλεια λύση. Καθισμένοι στον καναπέ τους, αραδιάζουν τις σκέψεις τους σε ένα chat που δεν έχει πραγματικό παραλήπτη, άρα δεν ενέχει και φόβο επίκρισης ή μη αποδοχής.
Όλα δείχνουν ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη ήρθε για να μείνει και ίσως στο μέλλον αντικαταστήσει και πληθώρα επαγγελμάτων. Πόσο ασφαλές είναι όμως αυτό;
Προσωπικά θεωρώ ότι υπάρχει καλή αλλά και κακή πλευρά του νομίσματος. Ναι, το ChatGPT μπορεί να σου απαντήσει σε ένα αίτημά σου σχετικά με το άγχος ή τα συμπτώματα κατάθλιψης που παρουσιάζεις — ίσως να σου δώσει και πέντε τεχνικές για να ξεπεράσεις τον φόβο που έχεις για κάτι. Μπορεί όμως πραγματικά να σε συναισθανθεί; Οι πληροφορίες που θα ανασύρει για να σου απαντήσει θα είναι σίγουρα, ως ένα βαθμό, σωστές, μιας και ψάχνει σε όλες τις βάσεις δεδομένων και τη βιβλιογραφία της επιστήμης της ψυχολογίας. Τι γίνεται όμως με τη θεραπευτική σχέση;
Η θεραπευτική σχέση έχει αποδειχθεί ότι είναι το σημαντικότερο εργαλείο στη θεραπεία, πάνω από οποιαδήποτε θεωρία και τεχνική. Όταν νιώσεις πραγματικά άνετα με τον ψυχολόγο σου, έχει δημιουργηθεί ένα ασφαλές πλαίσιο στο οποίο δύο άνθρωποι έρχονται σε επαφή και αλληλεπιδρούν· τότε ξεκινάει η πραγματική θεραπεία. Ο ψυχολόγος θα σε καταλάβει — θα δεις τα μάτια του να βουρκώνουν όταν τα δικά σου ίσως να μην μπορούν να ρίξουν άλλη σταγόνα, το βλέμμα του να αστράφτει, το σώμα του να μαζεύεται ή να απλώνεται στο άκουσμα των όσων του εμπιστεύεσαι. Θα πάρεις πίσω ένα καθρέφτισμα των δικών σου συναισθημάτων, της δικής σου ψυχικής κατάστασης, και τότε ίσως έρθεις σε επαφή με το μέσα σου και τα συναισθήματά σου βγουν στο συνειδητό.
Αυτή τη μαγεία της ανθρώπινης επαφής δεν μπορεί να την αντικαταστήσει ένας αλγόριθμος και μια οθόνη — όσο όμορφα και να μιλάει, όσες θεωρίες κι αν ανασύρει. Έχεις την ψευδαίσθηση ότι σε ακούει και σε συμπονάει, ότι δείχνει ενσυναίσθηση και νοιάζεται, αλλά αυτός είναι ο προγραμματισμός του. Δεν το κάνει επειδή αυτό θέλει, ούτε γιατί πραγματικά έχει συναισθήματα.
Ο ψυχολόγος είναι ένα ζωντανό ον, που πέρα από γνώσεις και πτυχία, έχει καρδιά, ψυχή και αίμα να κυλάει στις φλέβες του. Έχει τα δικά του μπαγκάζια και τις δικές του πληγές — και γι’ αυτό η ενσυναίσθησή του είναι ειλικρινής και βαθιά. Ίσως έχει φορέσει τα παπούτσια σου κάποτε και γι’ αυτό τώρα ξέρει και μπορεί να σε καταλάβει. Μέσα από τη δυναμική της σχέσης σας, τις συζητήσεις —ακόμα και τις ρήξεις— παίρνεις κάτι, μαθαίνεις κάτι.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη, από την άλλη, σου δίνει ίσως μια προσωρινή λύση, μια ανακούφιση. Μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά και συμπληρωματικά— αλλά σίγουρα όχι να αντικαταστήσει τον άνθρωπο.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μια παράθεση θεωριών και τεχνικών· είναι μια σχέση — ίσως και η πιο ουσιαστική που θα κάνεις — και θέλει δέσμευση και τόλμη. Θα μπορούσες άραγε να δημιουργήσεις κάτι τόσο μοναδικό με ένα bot; Κι αν η απάντησή σου είναι «ναι», τότε γιατί δεν αντικαθιστάς κάθε σου σχέση με το AI;
Συντάκτης: Αλεξάνδρα Παπαθανασίου
