Αν ανήκετε σε όσους λόγω δουλειάς συμμετέχετε συχνά σε συνέδρια και επιστημονικές ημερίδες, γνωρίζετε καλά πως συνήθως οι εκδηλώσεις αυτές, όσο και αν είναι διαφωτιστικές για το επαγγελματικό πεδίο του καθενός, σπάνια πραγματεύονται θέματα που συγκινούν ή μπορούν να εμπνεύσουν έντονα συναισθήματα. Αυτό αλλάζει ουσιαστικά μόνον όταν ο ομιλητής που ανεβαίνει επί σκηνής έχει να αφηγηθεί μια ιστορία δυνατή και αυθεντική που σε παίρνει μαζί της χωρίς να το καταλάβεις.
Αυτό συνέβη και σε εμένα όταν πριν από λίγο καιρό σε ένα συνέδριο στη Δανία, συνάντησα δυο ανθρώπους, πολίτες, στελέχη μουσείου, έναν άνδρα και μια γυναίκα, δυο από τους εκατομμύρια αφανείς ήρωες όπως θα έλεγε κανείς, που ανέβηκαν στη σκηνή, σοβαροί και στιβαροί και διηγήθηκαν μια ιστορία δύναμης που δεν αντικατοπτρίζει κάτι άλλο πέρα από την καθημερινότητά τους.
Τη στιγμή εκείνη και για τριάντα πολύτιμα λεπτά, είχα την ευκαιρία να βιώσω μια μοναδική εμπειρία έντονης συγκίνησης και βαθιάς σύνδεσης και να τη μοιραστώ με ένα κοινό τριακοσίων ατόμων από όλο τον κόσμο, με αφορμή την παρουσίαση του προγράμματος των δράσεων του Πολεμικού Μουσείου της Ουκρανίας, ενός μουσείου που πια λειτουργεί ως πυλώνας της χώρας του και της σύγχρονης ιστορίας του.
Το Πολεμικό Μουσείο της Ουκρανίας όπως και όλα τα μουσεία της χώρας, όχι μόνο παραμένουν ανοιχτά κατά τη διάρκεια του πολέμου, όχι μόνο έχουν αλλάξει ρόλο παρέχοντας καταφύγιο τόσο στους πρόσφυγες και τους ανθρώπους που έχουν χάσει τα σπίτια τους, αλλά αποτελούν έναν ενοποιητικό χώρο και χώρο συζήτησης για όλα τα μέλη της κοινωνίας και σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, αποτελούν τον δεύτερο τομέα πολιτισμού στη χώρα με τη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.
Πιο συγκεκριμένα, το Πολεμικό Μουσείο της Ουκρανίας επικεντρώνεται στα γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με έμφαση στην αντίσταση των Ουκρανών πολιτών και στον αγώνα για ανεξαρτησία όπως επίσης και στη συνεχή διαμάχη με τη Ρωσία με αποκορύφωμα τον πόλεμο που μαίνεται ήδη από το 2022. Παράλληλα, το μουσείο παρουσίασε την πρώτη μόνιμη έκθεση σε περίοδο πολέμου με τίτλο Ukraine – Crucifixion για τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας, η οποία στη συνέχεια ταξίδεψε σε 15 χώρες κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενισχύοντας την παγκόσμια ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού.
Μέσα από καλλιτεχνικά εργαστήρια σχεδιασμένα αποκλειστικά για βετεράνους του πολέμου με τη συνδρομή εικαστικών αλλά και ειδικών ψυχικής υγείας, αποσκοπεί στο να ενδυναμώσει τους βετεράνους, να τους βοηθήσει να συνδεθούν και διαχειριστούν και το τραύμα και παράλληλα, να τους θυμίσει το αυτονόητο, πως ακόμη και αν έχουν φύγει από το μέτωπο, είναι ακόμη σημαντικοί, η κοινωνία τους χρειάζεται και μπορούν ακόμη να προσφέρουν.
Ακόμη και όσοι μπορεί να νιώθουμε χρέος μας να μην ξεχνάμε πως σε ένα σημείο του πλανήτη τόσο κοντά μας αυτή τη στιγμή και εδώ και πολύ καιρό λαμβάνει χώρα μια βίαιη πολεμική σύρραξη στην οποία χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους ή έχουν υποστεί ψυχικά και σωματικά τραύματα που τους έχουν κάνει να αναθεωρήσουν τον τρόπο που βλέπουν τη ζωή και την καθημερινότητά τους, είναι αναμενόμενο κάποια στιγμή οι ρυθμοί της καθημερινότητας να μας ξεπερνούν και να μας δίνουν την ψευδαίσθηση πως το δικό μας «εδώ και τώρα», η δική μας πραγματικότητα ισχύει λίγο πολύ για τους περισσότερους ανθρώπους του κόσμου.
Πολλοί από εμάς άλλωστε, είμαστε αρκετά τυχεροί ώστε να έχουμε συνδυάσει τον πόλεμο και τις αιματοχυσίες με κάποια κεφάλαια του βιβλίου της ιστορίας που διδασκόμασταν μικροί. Σαν κάτι μακρινό που δε μας αφορά. Στην Ουκρανία ωστόσο όπως και σε άλλα μέρη του πλανήτη, όπου η λέξη καθημερινότητα έχει χάσει πλέον το νόημά της, κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Εκεί λοιπόν που η κανονικότητα αποτελεί παρελθόν, όπως συμβαίνει σε κάθε κρίση, οι τέχνες και ο πολιτισμός έρχονται στο προσκήνιο για να υποστηρίξουν την κοινότητά τους όχι μόνο καταγράφοντας την ιστορία, αλλά στηρίζοντας την κοινωνία και τους ανθρώπους τους έμπρακτα. Όπως συνέβη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας όταν η μουσική, οι ταινίες, τα βιβλία μας βοήθησαν να επιβιώσουμε και επί της ουσίας μας έσωσαν, έτσι και τα μουσεία στην Ουκρανία αναλαμβάνουν έναν ρόλο πολύ μεγαλύτερο από αυτόν της διατήρησης και διάδοσης της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς που παραδοσιακά τους αποδίδεται. Οι δύσκολοι καιροί απαιτούν γενναία μέτρα και οι φορείς πολιτισμού το αποδεικνύουν, υποστηρίζοντας την κοινωνία και τα μέλη της ώστε να ανακάμψουν και να διαχειριστούν το συλλογικό τραύμα του πολέμου.
Δράσεις σαν αυτές έρχονται να μας θυμίσουν και το δικό μας χρέος να μην ξεχνάμε, να θυμόμαστε πως υπάρχουν μέρη του πλανήτη όπου οι άνθρωποι δίνουν καθημερινά το δικό τους αγώνα χωρίς να το μαθαίνει κανείς όπως για παράδειγμα στη Γεωργία όπου εδώ και ένα χρόνο ένας άτυπος πόλεμος έχει χωρίσει τους ανθρώπους σε στρατόπεδα, ανάμεσα σε εκείνους που διαδηλώνουν καθημερινά στους δρόμους για να συνεχιστούν οι προσπάθειες ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εκείνους που απλά συνεχίζουν την όποια καθημερινότητα τους έχει απομείνει.
Αυτό που θα κρατήσω εν τέλει είναι το βλέμμα των ανθρώπων αυτών που μιλούσαν για το έργο τους, με απλό αλλά γεμάτο δύναμη τρόπο, σε ένα γεμάτο και συγκινημένο αμφιθέατρο, χωρίς εκείνοι να χύσουν ούτε ένα δάκρυ και να κλείσω με την ευχή να έρθει ο καιρός που δε θα χρειάζεται να δείχνουν τόση δύναμη, καθημερινά.
Συντάκτης: Νεφέλη Μπαντελά
