Πάμε για ταξίδι σ’ έναν τόπο που μπορεί να μην υπάρχει, αλλά όποιος τον γνωρίσει – έστω σε χιουμοριστική μορφή – δεν μπορεί να τον ξεχάσει. Το Molvanîa: A Land Untouched by Modern Dentistry κυκλοφόρησε στην Αυστραλία τον Νοέμβριο του 2003 από την ομάδα του Jetlag Travel Guides. Πρόκειται για μια «ετεροτοπική» Molvanîa: Ένα φανταστικό πρώην σοβιετικό κράτος, όπου δεν υπάρχουν οδοντίατροι, κυριαρχούν τεράστιες εθνικές ασθένειες, και πλήθος άλλων προβλημάτων του πραγματικού κόσμου. Πάμε, λοιπόν, να την ανακαλύψουμε.
Η Molvanîa περιγράφεται ως ένα κράμα κοινοτήτων “Bulgs”, “Hungars” και “Molvs”, με πρωτεύουσα τη Lutenblag, όπου μέχρι το 2000 λειτουργούσε «ο παλιότερος πυρηνικός αντιδραστήρας στην Ευρώπη» και είχε υπερβολικά χαμηλές τιμές! Το χιούμορ είναι τραχύ, αλλά τόσο στοχευμένο που πυροδοτεί αντιδράσεις σε όσους γνωρίζουν την ανατολική Ευρώπη. Όσο όμως κι αν ακούγεται σαν μαύρη κωμωδία, αξίζει προσοχής και κριτικής: Έχει κατηγορηθεί ότι ενισχύει αρνητικά στερεότυπα για τους Ρομά και τα πρώην κράτη του Ανατολικού Μπλοκ. Στερεότυπα που δεν περιορίζονται στην παρωδία, αλλά απαιτούν ανοιχτό μυαλό για να αντιληφθεί κανείς ότι όλο αυτό είναι ένα επιτηδευμένο, φροντισμένο αφήγημα-παραμύθι.
Από βιβλίο σε meme, λοιπόν, η Molvanîa κυκλοφόρησε ψηφιακά, έφτασε στα καθίσματα των αεροπλάνων, ενώ η παραδόξως σοβαρή παρουσίασή της την έκανε να μπερδέψει ακόμη και όσους την κατέταξαν σε τουριστικές εκδόσεις. Τους άφησε, δηλαδή, με την εντύπωση ότι ίσως και να υπάρχει. Αυτή η ασάφεια είναι το λάδι στη φωτιά που κάνει το meme να απογειώνεται. Δεν μπορείς να πεις απλώς “Λάθος ταξίδι”. Άλλωστε, όπως σημειώνει το Tropedia, κάποιοι την βρίσκουν τόσο αστεία που την αφήνουν σκόπιμα σε τουριστικά ράφια καταστημάτων -σαν πειραχτικό αστείο ή κοινωνικό σχόλιο.
Αντέχετε κι άλλο; Ακόμα κι η Molvanîa έχει τον δικό της pop idol: τον Zladko “Zlad!” Vladcik, με μούσι, mullet και ασημένια στολή. Το μεγαλοπρεπές “Elektronik Supersonik”, η υποτιθέμενη συμμετοχή της Molvanîa στην Eurovision 2004, έγινε viral. Η εμφάνιση, o ήχος – μια drag techno glitch εμπειρία – προκάλεσαν αίσθηση, αλλά τελικά ο Zlad αποβλήθηκε από τις τουρκικές αρχές στο αεροδρόμιο για χρήση ουσιών. Από τότε, έχουν κυκλοφορήσει meme βίντεο, fan art, παρωδίες και tracks στο YouTube, ανεβάζοντας τη Molvanîa στο πάνθεον του ευρωπαϊκού kitsch.
Τι μας αποκαλύπτει όμως η Molvanîa για την τουριστική φαντασία;
Η υποθετική χώρα Molvanîa δεν είναι απλώς ένα ταξιδιωτικό αστείο· είναι μια μεταφορά για το πώς η φαντασία λειτουργεί ως ψυχικός μηχανισμός απόδρασης, σαν ένας «τουρίστας του νου» που επισκέπτεται εναλλακτικές εκδοχές της πραγματικότητας. Μέσα από την υπερβολή, το κιτς και την παρωδία, αναδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους η συλλογική και ατομική φαντασία προβάλλει επιθυμίες, φόβους και στερεότυπα πάνω σε άγνωστους τόπους.
Πρώτον, όταν αντιλαμβανόμαστε ότι ένας οδηγός δυσκολεύεται να αποφασίσει αν γράφει κωμωδία ή πολιτική σάτιρα, παγώνουμε. Αυτή ακριβώς η ασάφεια είναι η σπίθα που μας κάνει να γελάμε, να αμφισβητούμε, να ρωτάμε «πραγματικά υπάρχει αυτό το μέρος;». Η σύγχυση αυτή διεγείρει τον νου, δημιουργεί ψυχολογική ένταση και προσκαλεί τη φαντασία να καλύψει τα κενά.
Δεύτερον, η φαντασία μας ενεργοποιείται όταν ακούμε για τη «Molvanîa» σαν να τη μάθαμε σε μουσείο (ή Lonely Planet), αλλά ο συγγραφέας μας λέει: «Είναι απόλυτα φανταστική.» και κάπου εκεί το μυαλό μας συνδέεται προσωπικά μαζί της. Δεν είναι απλώς μια άγνωστη χώρα -είναι αντικατοπτρισμός των ίδιων μας των σκέψεων. Η τουριστική φαντασία γίνεται ψυχολογικός καθρέφτης.
Τρίτον, όταν κυκλοφορούν στο TikTok και το Reddit βίντεο-παρωδίες με το κράτος, τον Zlad και charts που σε κάνουν να ρωτάς «Μα πού ζήτησα εισιτήριο;», καταλαβαίνεις τι σημαίνει μείγμα ψηφιακής κουλτούρας και κατασκευασμένης ιστορίας. Το εικονικό γίνεται παγκόσμιο, και η φαντασία παραπλανάται γλυκά, ζητώντας να πιστέψεις.
Τέταρτον, σ’ αυτή την ψηφιακή αφήγηση, διαπιστώνεις ότι η φαντασία σου ταξιδεύει πιο πέρα κι από τους δικούς της χάρτες. Αν έχεις κουραστεί από πραγματικά tours και life coaching, στο παράδειγμα της Molvanîa -ενός οδηγού με χιούμορ στην παραλογιστική πλευρά της Ευρώπης- νιώθεις το εσωτερικό ταξίδι να αναρριχάται μέσα σου. Δεν ζητάς εισιτήρια. Ζητάς νόημα. Ίσως, τελικά, αυτό που ψάχνεις δεν είναι η χώρα, είναι η ίδια η διαδικασία του αναζητείν. Η αναζήτηση εαυτού μέσω της παραπλάνησης.
Η Molvanîa, από απόλυτη εφεύρεση, πέρασε σε viral κωμωδία. Το παράδειγμα δείχνει πώς ένα έξυπνο αφήγημα (fake travel guide), με χιούμορ και λεπτομέρεια, μπορεί να λειτουργήσει σαν πολιτισμικός καθρέφτης. Δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε εκεί, αλλά γελάμε και σίγουρα αναρωτιόμαστε: Αν υπήρχε, θα άξιζε τον χρόνο μας; Ίσως, ως παράδειγμα για το τι δε θέλουμε να βλέπουμε στον πραγματικό τουρισμό. Το mol-colored hashtag κοιμάται: #Molvanîa. Κι εμείς κρατάμε μια παιδική, ψευδαίσθητη λαχτάρα να βάλουμε pin στο GPS. Μέσα στο troll και το παιχνίδι, το αντι-ταξίδι αυτό αγγίζει μια αλήθεια: Μοιάζει πραγματικό.
Συντάκτης: Άντρεα Λαζαρίδου
Επιμέλεια κειμένου: zinatsartsidou
Επιμέλεια κειμένου: zinatsartsidou
