Εκφοβισμός… μία λέξη που όλοι έχουμε ακούσει και πολλοί έχουν βιώσει. Σήμερα θα αναφερθούμε σε ένα είδος εκφοβισμού: στον λεκτικό. Ο λεκτικός εκφοβισμός είναι η επαναλαμβανόμενη και σκόπιμη χρήση λόγου που στοχεύει στην πρόκληση ψυχολογικού πόνου στο θύμα, συχνά στο πλαίσιο ανισόρροπων διαπροσωπικών σχέσεων ισχύος.
Σε ποια ηλικία θεωρείται όντως εκφοβισμός μια φραστική επίθεση/προσβολή;
Σε παιδιά νηπιακής ηλικίας, παρ’ ότι εντοπίζονται ψήγματα ενσυναίσθησης, αυτή δεν έχει ριζωθεί βαθιά μέσα τους. Οπότε, δεν εκφοβίζουν σκόπιμα, καθώς δεν μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου και να κατανοήσουν πραγματικά ότι πληγώνουν. Τέτοια περιστατικά υπάρχουν, αλλά η έννοια του “εκφοβισμού” σε αυτή την ηλικία παραμένει επισφαλής, λόγω πιθανής σύγχυσης με επιθετικότητα διαχείρισης αντικειμένων, ζήλιας, μίμησης ή παιχνιδιού.
Στη μέση παιδική ηλικία, ο εκφοβισμός είναι σχετικά άμεσος: οι θύτες κοροϊδεύουν, φωνάζουν, προσβάλλουν. Τα παιδιά δημοτικού μπορούν να κρίνουν πότε μία πράξη πληγώνει, αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό όπως στην εφηβεία. Αρχίζει όμως ο εκφοβισμός να θεωρείται πραγματικός.
Να σημειωθεί ότι σε μία εποχή τεχνολογικής ανάπτυξης, εξίσου σημαντικός είναι και ο διαδικτυακός εκφοβισμός, ο οποίος εμπεριέχει και λεκτικές επιθέσεις. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός ξεκινάει, σε μερικές περιπτώσεις, στην παιδική ηλικία, αλλά κορυφώνεται στην εφηβεία.
Στην εφηβεία, ο εκφοβισμός γίνεται πιο οργανωμένος και έμμεσος: οι θύτες διαδίδουν φήμες, εκθέτουν το θύμα δημόσια, χρησιμοποιούν εμπιστευτικές πληροφορίες εναντίον του κοκ. Έχουν πιο αναπτυγμένες γνωστικές και συναισθηματικές δεξιότητες. Συνεπώς, καταλαβαίνουν καλύτερα τις συνέπειες και συχνά εκφοβίζουν από προσωπικά κίνητρα, όπως ανασφάλεια ή για να αποκτήσουν κοινωνική δύναμη. Δεν ισχύει για όλους, αλλά ως επί το πλείστον, άτομα μεταξύ 13–18 ετών γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνουν.
Πώς διαταράσσεται ο ψυχισμός του θύματος;
Όσο πιο μικρός είναι ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερο το εσωτερικεύει, γιατί έχει λιγότερες δεξιότητες για να το διαχειριστεί. Μπορεί να μην καταλάβει ότι η επιθετική συμπεριφορά λέει πιο πολλά για τον θύτη, παρά για εκείνον, και να νιώθει ότι δεν είναι αρκετός. Γι’ αυτό σήμερα, ενήλικα, απευθύνομαι σε εσένα. Μπορεί ένα παιδί να μην έχει τη δύναμη να το σταματήσει, αλλά εσύ την έχεις.
Ας αρχίσουμε από την πρόληψη. Η πρόληψη εστιάζει κυρίως στους θύτες εντός του οικογενειακού πλαισίου. Από τη νηπιακή ηλικία ακόμη, όλοι οι γονείς – ναι, και εσείς με τα πιο ήσυχα, καλόβουλα παιδιά – οφείλετε να εξηγήσετε στα παιδιά σας τις επιπτώσεις των πράξεών τους και να καλλιεργήσετε ένα αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης.
-Πρέπει να επιβραβεύετε τις ωφέλιμες συμπεριφορές με διάφορους τρόπους. Με ένα ‘‘Μπράβο’’. Με ένα ‘‘Είδατε όλοι τι καλή συμπεριφορά που έχει ο Χ;’’. Με ένα χαμόγελο. Με ένα νεύμα.
-Δεν τιμωρούμε. Η τιμωρία, ειδικά χωρίς εξήγηση και χωρίς κατανόηση, δε βοηθάει το παιδί να μάθει και να εξελιχθεί με υγιή τρόπο. Αντίθετα, η καθοδήγηση με εξήγηση βοηθά στην ανάπτυξη θετικών αξιών.
-Αν οι ίδιοι δεν αποτελείτε καλό παράδειγμα, πνίγετε την κάθε προσπάθεια στη γέννησή της. Όταν είμαστε μικροί, δεν έχουμε αναπτύξει ακόμη έναν χάρτη που θα κατευθύνει τη συμπεριφορά μας. Τι κάνουμε λοιπόν; Δανειζόμαστε τον δικό σας, επειδή σας εμπιστευόμαστε. Κι αν εσείς υποτιμάτε, βάζετε ετικέτες, προσβάλλετε με χιούμορ, πώς αναμένετε ότι το μήλο δε θα πέσει κάτω απ’ τη μηλιά;
Κι αν ο εκφοβισμός έχει ξεκινήσει ήδη; Εκεί τι κάνουμε;
Αν το παιδί σου κοροϊδεύει άλλα παιδιά, μίλα του με ηρεμία και σαφήνεια. Μάθε γιατί το κάνει, δίδαξέ του σεβασμό και ευγένεια, και δώσε του εσύ το σωστό παράδειγμα. Η αλλαγή θέλει υπομονή και συνέπεια. Επισκεφθείτε μαζί έναν ψυχολόγο, αν χρειαστεί.
Και εδώ θα μου πείτε: ‘‘Ναι, αλλά το θύμα;’’ Πρέπει να το προστατέψετε. Αρχικά, όταν σας εξομολογείται τι του συμβαίνει, πάρτε το στα σοβαρά. Μην του πείτε ‘‘Εντάξει μωρέ, παιδιά είστε, θα πείτε και μία κουβέντα παραπάνω’’, ‘‘Κάτι άλλο θα εννοούσε, εσύ δεν κατάλαβες καλά’’. Δε θέλουμε να του μάθει να αποδέχεται μασκοφορεμένη υποτίμηση της αξιοπρέπειάς του πίσω από τη μάσκα της φιλίας.
Έπειτα, λάβετε δραστικά μέτρα. Στραφείτε στο σχολείο και χτίστε από κοινού ένα πλάνο δράσης για την υποστήριξη του παιδιού. Ζητήστε βοήθεια από ψυχολόγο για τη διαχείριση της κατάστασης, αν δυσκολεύεστε. Διδάξτε στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως να απομακρύνεται, να απαντά με ψυχραιμία κλπ. Αν είναι διαδικτυακός ο εκφοβισμός, απευθυνθείτε ακόμη και στην αστυνομία, αν χρειαστεί.
Τέλος, ακόμα και ο θύτης έχει ανάγκη από υποστήριξη. Ένας άνθρωπος με εσωτερική γαλήνη δεν έχει ανάγκη να υπονομεύσει. Κάπου μέσα του αυτό το παιδί πονάει ή έχει βιώσει παρόμοιες συμπεριφορές στο σπίτι του. Δε δικαιολογούμε κανέναν θύτη. Απλά κι αυτός δικαιούται μία ευκαιρία να αλλάξει και να σπάσει τον κύκλο της βίας.
Στο podcast μου θα βρεις τι μπορείς να κάνεις για να αντιμετωπίσεις το ζήτημα του παιδικού εκφοβισμού, ακόμη κι αν δεν είσαι γονέας. Αν θες να ακούσεις περισσότερα γι’ αυτό θα το βρεις στο ακόλουθο παράθυρο ή, πάτα εδώ.
Συντάκτης: Ευθυμία Πράπα
