Αυτό το κείμενο ήθελα να είναι διαφορετικό. Σαν μια ιστορία απ’ αυτές που τις διαβάζεις βράδυ με κρασάκι και νιώθεις σαν να σου ψιθυρίζει κάτι στο αυτί. Γιατί κάποιες ιστορίες δε γράφονται για να τις πιστέψεις· γράφονται για να σου εξάψουν τη φαντασία. Κι αυτή εδώ, θεωρώ, είναι μία απ’ αυτές.
Θα ταξιδέψουμε στο Παρίσι, τον 19ο αιώνα. Στο φως των γκαζόλαμπων, ένας άντρας στέκεται σιωπηλός μπροστά σ’ ένα καβαλέτο. Οι μπαλαρίνες γύρω του ιδρώνουν, ανασαίνουν βαριά, επαναλαμβάνουν τα ίδια βήματα μέχρι εξάντλησης. Το χρώμα στάζει, το βλέμμα του δεν ξεκολλά. Edgar Degas. Ο άνθρωπος που έκανε το τούλι να αποκτήσει ψυχή και ταυτόχρονα, εκείνος που φέρεται να μην άντεχε καθόλου τους ανθρώπους.
Γεννήθηκε το 1834 στο Παρίσι και μεγάλωσε μέσα σε άνεση. Ο πατέρας του ήταν Ιταλο-Γάλλος, η μητέρα του από τη Νέα Ορλεάνη και στο σπίτι τους υπήρχε μουσική, τέχνη, ευγένεια, αλλά και αυστηρότητα. Σπούδασε νομικά, μα γρήγορα εγκατέλειψε τον δρόμο της λογικής για εκείνον της τέχνης.
Μπήκε στην École des Beaux-Arts, τη μεγάλη σχολή καλών τεχνών του Παρισιού, κι εκεί κατάλαβε ότι δεν τον ενδιέφερε η ζωγραφική “της ομορφιάς”. Ήθελε κάτι βαθύτερο: να καταγράψει τη σιωπή του ανθρώπινου σώματος.
Στην Ιταλία, όπου έζησε για χρόνια, έκανε μακρές σπουδές και αντέγραψε έργα του Μιχαήλ Αγγέλου, του Ραφαήλ και του Τιτσιάνο— όχι για να τους μιμηθεί, αλλά για να κατανοήσει πώς αποτυπώνεται το συναίσθημα χωρίς λόγια. Από νωρίς, φάνηκε ότι δεν τον ενδιέφεραν τα τοπία ούτε το φως του ήλιου. Ήθελε σώματα, επανάληψη, πειθαρχία· μια πραγματικότητα χωρίς χαμόγελα. Εκεί γεννήθηκε η εμμονή του με τις μπαλαρίνες— όχι γιατί λάτρευε το μπαλέτο, αλλά γιατί, όπως έλεγε, «εκεί φαίνεται η μηχανική της ψυχής».
Στην “The Ballet Class” εκεί που οι κοπέλες δε χορεύουν, πετάνε, βρήκε αυτό που έψαχνε. Η ομορφιά τους ήταν πειθαρχημένη, σχεδόν καταπονημένη κι αν στεκόσουν λίγο παραπάνω μπροστά στην “L’Étoile”, θα έβλεπες πως η πρωταγωνίστρια μοιάζει περισσότερο με φυλακισμένη του ίδιου της του ονείρου. Εκείνος πάλι, ήθελε να αποτυπώσει τη στιγμή πριν και μετά την τελειότητα· εκεί όπου το σώμα κουράζεται και η ψυχή φαίνεται απροστάτευτη. Έτσι, οι πίνακές του δεν ήταν απλές αναπαραστάσεις— ήταν ψυχογραφήματα.
Αν και θεωρούνταν “ιμπρεσιονιστής”, ο ίδιος απεχθανόταν τη λέξη. Δεν του άρεσαν οι ανοιχτές συνθέσεις ούτε η ελαφρότητα του φωτός. «Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι μοναχικός σαν τον μοναχό», έλεγε. Παρά τις εκθέσεις μαζί με Μονέ, Ρενουάρ και Σεζάν, κρατούσε αποστάσεις. Οι φίλοι του τον περιέγραφαν ως καυστικό, απότομο, ιδιότροπο, με μια διαρκή επιθυμία να ελέγχει τους πάντες. Απομακρυνόταν σταδιακά και στο τέλος έμεινε τελείως μόνος.
Όταν άρχισε να χάνει την όρασή του, περπατούσε για ώρες στους δρόμους του Παρισιού, κρατώντας μπαστούνι. Οι γείτονες τον έβλεπαν να μουρμουρίζει μόνος του, να αποφεύγει τα βλέμματα, ψάχνοντας με τα δάχτυλα ό,τι δεν μπορούσε πια να δει.
Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ούτε φαίνεται να είχε σταθερές σχέσεις. Οι βιογράφοι τον περιγράφουν ως αμφιθυμικό προς τις γυναίκες· τις ζωγράφιζε με εμμονή, αλλά δεν τις εμπιστευόταν. Πίστευε ότι «οι άνθρωποι χαλάνε την τέχνη». Ίσως γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, πολλοί έβλεπαν μια πιο σκοτεινή εμμονή.
Περισσότερο από έναν αιώνα μετά, το διαδίκτυο γέννησε μια ανατριχιαστική θεωρία: Κι αν ο Jack the Ripper ήταν ο Edgar Degas;
Ο Degas είχε πράγματι ταξιδέψει στο Λονδίνο, και μάλιστα κάποιοι είχαν ισχυριστεί πως βρέθηκε εκεί κοντά στις ημερομηνίες των φόνων— αλλά αυτό δεν ισχύει, καθώς βρισκόταν εκεί πολύ νωρίτερα, ανάμεσα στο 1870 και το 1876, όταν ξέσπασε ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος. Έμεινε για λίγο, ψάχνοντας ηρεμία και νέους συλλέκτες για τα έργα του. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς πόσο. Όταν όμως ξέσπασαν οι φόνοι του Whitechapel το 1888, ήταν 54 ετών, σχεδόν τυφλός, και μόνιμα εγκατεστημένος στο Παρίσι.
Η θεωρία δε στέκει ιστορικά, μα έχει κάτι που μαγνητίζει. Στην “The Little Dancer of Fourteen Years”, το ρεαλιστικό κερί, τα αληθινά μαλλιά και η λευκή κορδέλα τρόμαξαν το κοινό. Άλλοι την είπαν “τερατώδη”, άλλοι “ιδιοφυή”. Και κάπου εκεί, η εμμονή του με τη γυναικεία φιγούρα μπλέχτηκε με τον μύθο του άντρα που σκότωνε γυναίκες στα σοκάκια του Λονδίνου. Γιατί μερικές ιστορίες δε χρειάζονται αποδείξεις για να πείσουν· τους αρκεί να σε κάνουν να αναρωτηθείς: κι αν;
@stephanie_samuel You’ll never view his art the same once you hear @Kiki Schirr-Genius (kikiSG) ‘s theory. #jacktheripper #allegedly #degas #edgardegas #impressionist #art #conspiracy #romanempire ♬ original sound – datz suspicious, datz weird
Σε βίντεο που έγιναν viral, σχολιάστηκε πώς στο “The Tub”, μια γυναίκα λουσμένη από το φως μοιάζει περισσότερο παγιδευμένη παρά ήρεμη— μέσα στον φόβο, ακόμα και τον θάνατο. Στο “Dancers in Blue”, οι σκιές πίσω από τις χορεύτριες μοιάζουν να κρατούν κάτι μυτερό, σαν μαχαίρι. Και κάπως έτσι, η τέχνη του έγινε το πιο όμορφο είδος τρόμου. Μας έκανε να φανταστούμε το τέρας και να το περιορίσουμε μέσα σε ένα όνομα, μια θεωρία, έναν πίνακα. Και κάθε φορά που το σκοτάδι μας πλησιάζει, εμείς το μετατρέπουμε σε αφήγηση.
Πέθανε το 1917, σε ηλικία 83 ετών, σχεδόν τυφλός και απομονωμένος.
Άφησε πίσω του εκατοντάδες έργα, σκίτσα, γλυπτά, σημειώσεις.
Στο ατελιέ του βρέθηκαν πάνω από 150 γλυπτά— πολλά από τα οποία δεν είχε δείξει ποτέ σε κανέναν.
Συντάκτης: Ηρώ Γ.
