Ναρκισσιστής: Όλοι είχαμε τουλάχιστον έναν στη ζωή μας, έτσι; Λάθος. Συχνά κάποιος χρησιμοποιεί αυτήν τη λέξη για να περιγράψει έναν άνθρωπο ο οποίος δεν του φέρθηκε σωστά. Μπορεί να εξαφανίστηκε χωρίς εξήγηση, να τον απάτησε, να του είπε ψέματα. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι νάρκισσος. Για την ακρίβεια, μπορεί να είναι, αλλά το ότι έκανε κάτι κακό δεν τον καθιστά αυτόματα ναρκισσιστή.
Υπάρχει μεγάλη παρανόηση γύρω από αυτόν τον όρο. Έτσι, σε αυτό το άρθρο δε θα τον αποκαλούμε ναρκισσιστή, αλλά «άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή», για να μην πάρουμε μία διάγνωση και να την κάνουμε ετικέτα. Η ναρκισσιστική διαταραχή, λοιπόν, δεν είναι απλώς «εγωισμός» ή «κακή συμπεριφορά». Είναι μια διαταραχή προσωπικότητας με διάφορα χαρακτηριστικά. Ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή πιστεύει ότι είναι εξαιρετικά σπουδαίο, περιμένοντας απ’ τους άλλους να το αναγνωρίσουν, φαντάζεται απεριόριστη επιτυχία και δύναμη, πιστεύει ότι είναι μοναδικό και ότι αξίζει ευνοϊκή μεταχείριση απ’ τους άλλους.
Επίσης, απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό, εκμεταλλεύεται τους γύρω του, στερείται ενσυναίσθησης, ζηλεύει τους άλλους ή νομίζει ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν κι έχει αλαζονική συμπεριφορά. Αυτή είναι μια γενική εικόνα. Όπως καταλαβαίνεις, δεν του λείπει η καλοσύνη— απλώς ξέρει πότε και πού να τη χρησιμοποιήσει. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο ερώτημα: γιατί είναι τόσο καλός με τους ξένους, αλλά σκληρός με την οικογένειά του;
Έχουμε δύο σενάρια:
Το οικογενειακό του περιβάλλον δεν ήταν υγιές. Συχνά η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας έχει τις ρίζες της σε κακομεταχείριση κατά την παιδική ηλικία. Αν υπάρχει συναισθηματικό τραύμα από τα παιδικά χρόνια, τότε οι γονείς, τα αδέλφια ή το «σπίτι» είναι φορτισμένα σύμβολα. Αν δεν αισθάνθηκαν άνευ όρων αποδοχή, η επαφή με τους οικείους θυμίζει αυτή την απόρριψη και ενεργοποιεί μέσα τους έντονα συναισθήματα που δεν μπορούν να διαχειριστούν: οργή, ντροπή, αίσθημα κατωτερότητας. Το αποτέλεσμα είναι μια «εκδικητική» απόρριψη: «Αφού δε με αποδεχτήκατε όπως ήθελα, τώρα σας ακυρώνω κι εγώ».
Το οικογενειακό του περιβάλλον ήταν υγιές. Αρχικά, να πούμε ότι η ναρκισσιστική διαταραχή δεν προκύπτει μόνο ως αποτέλεσμα οικογενειακού τραύματος – υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως νευροβιολογικές ανωμαλίες σε περιοχές της ενσυναίσθησης, ή ακόμη και η ίδια η κοινωνία που επιβραβεύει το φαίνεσθαι και την επιτυχία κ.ο.κ. Η υγιής οικογένεια, ακόμη και όταν κάνεις λάθη, δε σε διαγράφει. Ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή δε φοβάται ότι θα τον αφήσουν, οπότε δεν παλεύει να κρατήσει μια όμορφη εικόνα. Έτσι, η καταπιεσμένη ανασφάλεια και η ανάγκη για έλεγχο ξεσπάνε πιο εύκολα στους κοντινούς. Είναι ένας φαύλος κύκλος: «Τους πληγώνω γιατί μπορώ, και τους υποτιμώ και εξακολουθούν να μου φέρονται καλά». Με τους ξένους δεν μπορεί να κάνει το ίδιο, γιατί υπάρχει ρίσκο απόρριψης — και δεν αντέχει την απόρριψη.
Επίσης, ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή βασίζει την αξία του στην εικόνα που προβάλλει προς τα έξω. Ο ξένος είναι σαν ένας λευκός καμβάς – μπορεί να παρουσιάσει μια φανταχτερή εικόνα, να γοητεύσει και να θαυμαστεί. Με τους οικείους όμως, αυτή η εικόνα δεν «πιάνει» γιατί τον ξέρουν απ’ όταν ήταν παιδί. Τον έχουν δει να αποτυγχάνει, να λυγίζει και να ζητάει βοήθεια. Ήταν συναισθηματικά ώριμοι γονείς και αφιέρωσαν χρόνο στο να μάθουν ουσιαστικά το παιδί τους. Αυτό τον εκνευρίζει γιατί δεν αντέχει να φανεί ο “πραγματικός” εαυτός του.
Η οικογένειά του –είτε ήταν υγιής είτε όχι– του θυμίζει ποιος ήταν πριν «χτίσει» το προσωπείο του. Αυτό λοιπόν πυροδοτεί άγχος: νιώθει ευάλωτος, ότι τον βλέπουν μέσα από τον παλιό ή αδύναμο φακό. Γι’ αυτό και η εικόνα που προβάλλει προς τα έξω φαίνεται γεμάτη αυτοπεποίθηση.
Και πάνω σε αυτό θέλω να πατήσω και να σπάσω ένα στερεότυπο που υπάρχει: το προφίλ του, όντως ταιριάζει σε έναν άνθρωπο με υψηλή αυτοπεποίθηση. Όμως δεν ισχύει. Είναι ένας αμυντικός μηχανισμός εξισορρόπησης της βαθιάς ανεπάρκειας που αισθάνεται. Κάποιος με αυτοπεποίθηση δεν έχει ανάγκη να χτίσει ολόκληρη την προσωπικότητά του γύρω από την αποδοχή των άλλων. Η αυτοπεποίθηση δε φωνάζει — είναι σιωπηλή και σου αρκεί που τη γνωρίζεις εσύ. Αυτό εξηγεί εν μέρει και το φαινόμενο που παρατηρούμε συχνά: το ότι ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή είναι γοητευτικός με αγνώστους και σκληρός με την οικογένειά του δεν είναι τυχαίο– είναι μέρος μίας ευρύτερης στρατηγικής του για να αντλεί επιβεβαίωση από εξωτερικές πηγές.
Η ανθρώπινη ψυχή είναι αχαρτογράφητη και μεταβαλλόμενη. Ακόμη και σε μια σαφή διαταραχή προσωπικότητας με συγκεκριμένα κριτήρια, υπάρχει ετερογένεια– δηλαδή εκδηλώνεται διαφορετικά στον κάθε άνθρωπο που διαγιγνώσκεται. Και η διάγνωση είναι θέμα του ειδικού ψυχικής υγείας.
Μη χρίζεις έναν άνθρωπο ως νάρκισσο. Μην καταναλώνεις καν χρόνο στο να προσπαθήσεις να καταλάβεις αν έχει κάποια διαταραχή. Αν κάποιος άνθρωπος που ταιριάζει με αυτό το προφίλ δε σου φέρθηκε καλά, αυτό αρκεί για να μην ασχοληθείς. Το «γιατί» και «πώς» δεν το ξέρει κανείς– παρά μόνο ο ίδιος. Πολλές φορές ούτε καν αυτός, γιατί οι συμπεριφορές είναι σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητες. Προστάτεψε τον εαυτό σου και θυμήσου ότι συχνά οι μάσκες πέφτουν όταν σταματήσεις να χειροκροτείς.
👉 Αν θες, μπορείς να ακούσεις το podcast που ακολουθεί ή πάτα ΕΔΩ. Ακόμα μπορείς να κάνεις follow στο Instagram για να μαθαίνεις περισσότερα: @psixi_en_logw
Συντάκτης: Ευθυμία Πράπα
