Όταν σκέφτομαι την ελληνική μυθολογία μου έρχονται στο νου εικόνες από τον Δία να ρίχνει αστραπές, την Αθηνά να γεννιέται από το κεφάλι του πατέρα της ή τον Άδη να κυβερνά τον Κάτω Κόσμο. Ποτέ όμως δε φανταζόμουν πως οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει όνομα και μορφή ακόμη και στη βλακεία. Αυτό μέχρι που συνάντησα τον Κοάλεμο (Κοάλεμος στα ελληνικά, Coalemus στα λατινικά), έναν Θεό που αντιπροσωπεύει την ανοησία!
Η μορφή του Κοάλεμου δεν είναι από τις γνωστές μεγάλες θεότητες του Ολύμπου, δε θα τον βρεις δηλαδή να κρατά κεραυνό ή να έχει δικό του ναό. Αντίθετα, πρόκειται για έναν δαίμονα ή πνεύμα που προσωποποιεί την ηλιθιότητα και τη βλακεία. Στους αρχαίους Έλληνες, η λέξη Κοάλεμος χρησιμοποιούνταν επίσης για να περιγράψει έναν ηλίθιο, όχι απλά ένα θεϊκό ον. Το όνομα του στην ουσία ήταν ένας τρόπος να πουν «τι ηλίθιο πράγμα!» κι έτσι μεταφέρθηκε υπερβολικά και στον μύθο.
Ένα από τα πιο γνωστά σημεία όπου απαντάται το όνομά του είναι σε έργο του Αριστοφάνη, όπου λέγεται κάτι σαν: «Ελάτε να φορέσετε στεφάνι, κάντε μια σπονδή στον Κοάλεμο, τον θεό της βλακείας…»,μια σατυρική ατάκα που δείχνει πώς οι αρχαίοι γελούσαν με την ανοησία. Ακόμα και ο Πλούταρχος σε μια βιογραφία αναφέρει ότι ο τίτλος Κοάλεμος δόθηκε επειδή κάποιος θεωρούνταν πολύ απλός ή ηλίθιος και όχι γιατί ήταν πραγματικά θεός.
Το πιο αστείο με τον Κοάλεμο είναι ότι πολλοί μελετητές σήμερα λένε πως δεν υπάρχει πραγματικός μύθος για αυτόν πέρα από τη μετάφραση και τη χρήση της λέξης ως αστεία έκφραση. Στην ουσία, λέξεις όπως Κοάλεμος έγιναν μυθολογικά πρόσωπα επειδή οι άνθρωποι προσωποποιούσαν κάθε ιδιότητα ή συμπεριφορά. Ίσως, λοιπόν, ο Κοάλεμος δεν ήταν «πραγματικός» θεός που τον λάτρευαν με ιερά και μύθους, αλλά ήταν περισσότερο μια ιδέα που πήρε μορφή και όνομα.
Αναρωτιέστε αν έχει λατρέψει κανείς τον Κοάλεμο; Όχι με την έννοια που λάτρευαν παλιότερα τον θεό Απόλλωνα και τη θεά Αφροδίτη. Σε όλη την αρχαιότητα δεν έχουμε ενδείξεις ούτε για ναούς ούτε για θρησκευτικές τελετές. Ίσως ο Κοάλεμος υπήρξε περισσότερο ως ειρωνικό σχόλιο ή λέξη πειράγματος παρά ως αντικείμενο λατρείας. Αλλά αν το εξετάσουμε λίγο πιο χιουμοριστικά, όλοι μας «προσφέρουμε σπονδές» στον Κοάλεμο κάθε φορά που κάνουμε μια κακή επιλογή, μια βλακεία ή μια άστοχη κίνηση στην καθημερινότητά μας.
Πέρα από το γέλιο και το παράδοξο, ο Κοάλεμος δείχνει κάτι πολύ ανθρώπινο. Οι αρχαίοι Έλληνες δε φοβούνταν να πάρουν τα αστεία σοβαρά, ή τα σοβαρά αστεία. Είχαν έναν τρόπο να βάζουν τον ανθρώπινο χαρακτήρα σε μορφές και όνομα που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν στην καθημερινή κουβέντα και το θέατρο και να κάνουν πλάκα με την ανθρώπινη ανοησία. Σε αυτό τον αστείο τρόπο σκέψης βλέπουμε μια πλευρά τους που είναι πολύ πιο κοντά σε εμάς απ’ ότι πιστεύαμε. Γιατί τελικά, όλοι αγαπάμε να δίνουμε όνομα στα πράγματα και να τα βλέπουμε με ένα χαμόγελο, ακόμη κι αν πρόκειται για τη βλακεία.
Κάπως έτσι, ο Κοάλεμος έγινε ένας από τους αγαπημένους μου «ήρωες» της μυθολογίας, επειδή δεν προσπαθεί να είναι τίποτα περισσότερο από αυτό που είναι, η ενσάρκωση δηλαδή της απόλυτης βλακείας. Ένας μικρός θεός-τρολ που τριγυρνάει ανάμεσα στους μύθους και μας κλείνει το μάτι κάθε φορά που κάνουμε μια κουταμάρα. Ίσως τελικά να μας θυμίζει πως η ζωή χρειάζεται λίγο χαμόγελο και αν αυτό σημαίνει να κατηγορήσουμε έναν φανταστικό τύπο από την αρχαιότητα όταν κάνουμε πατάτα, ε, ακόμη καλύτερα. Γιατί μερικές φορές το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να γελάσεις και να πεις… «Εντάξει, Κοάλεμε, σήμερα έκανες δουλίτσα».
Συντάκτης: Ασημίνα Μαραγκού
