Ζούμε στην πιο «συνδεδεμένη» εποχή της ανθρωπότητας και, παρ’ όλα αυτά, πολλοί από εμάς δε νιώσαμε ποτέ πιο αποκομμένοι. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που κάποτε υπόσχονταν επαφή, αλληλεγγύη και ανταλλαγή, έχουν μετατραπεί –συχνά– σε πεδία επίθεσης, ειρωνείας κι «έξυπνων» σχολίων που πληγώνουν. Η ανάγκη για αυθεντική επικοινωνία αντικαταστάθηκε από την ανάγκη να φαινόμαστε σωστοί, εύστοχοι, αλάνθαστοι. Και μέσα σε αυτή την τοξική συνθήκη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που τελικά επιλέγουν να μιλήσουν με μια μηχανή –με το AI– όχι επειδή τους συναρπάζει η τεχνολογία, αλλά γιατί εκεί νιώθουν ασφάλεια. Γιατί εκεί δε θα ντροπιαστούν, δε θα κριθούν, δε θα απορριφθούν.
Έχεις σκεφτεί ποτέ πόσες φορές απευθύνεσαι καθημερινά στο AI, όχι μόνο για να λύσεις απορίες, αλλά για να κουβεντιάσεις σχεδόν «ανθρώπινα»; Αναρωτήθηκες πόσες φορές έχεις ανοίξει συζήτηση όχι από περιέργεια, αλλά επειδή νιώθεις ότι αλλού δε θα βρεις χώρο να εκφραστείς; Πλέον αποφεύγουμε να ρωτήσουμε τους φίλους μας, τους γνωστούς ή τους συνεργάτες μας για πράγματα που μας απασχολούν. Και δεν είναι επειδή δεν εμπιστευόμαστε τις γνώσεις τους. Είναι επειδή φοβόμαστε τις αντιδράσεις τους. Γιατί ο αρνητισμός κυριαρχεί, η ειρωνεία είναι σχεδόν το default ύφος του διαδικτύου και οι «εξυπνάκηδες» περισσεύουν: αυτοί που υπονοούν ότι δεν έχουν ποτέ χρειαστεί βοήθεια, δε ρώτησαν ποτέ τίποτα, τα κατάλαβαν όλα μόνοι τους– κι γι’ αυτό το ίδιο απαιτούν κι από σένα. Να μη ρωτάς. Να μην έχεις απορίες. Να τα ξέρεις όλα.
Έτσι, δημιουργείται μια κουλτούρα φόβου και απομόνωσης, όπου ο μέσος άνθρωπος –εσύ, εγώ, ο καθένας– αποτραβιέται και στρέφεται σε ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης. Ρωτάει πώς να συμπληρώσει ένα έντυπο, πώς να φτιάξει το βιογραφικό του, ποια ταινία να δει την Παρασκευή. Ρωτάει τι να μαγειρέψει, πού να πάει διακοπές, τι δώρο να πάρει. Ρωτάει… γιατί δεν τολμάει να ρωτήσει αλλού.
Το πιο βαθύ όμως και δύσκολο κομμάτι δεν είναι το λειτουργικό. Είναι το συναισθηματικό. Είναι η σχέση που –χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε – χτίζουμε με το ίδιο το AI. Ρώτα γύρω σου. Πάνω από 8 στους 10 θα σου πουν ότι το χρησιμοποιούν σχεδόν καθημερινά. Κι αν τους ρωτήσεις τι λένε, θα σου πουν πως πολλές φορές ξεκινούν γράφοντας ένα απλό «τι κάνεις;» πριν προχωρήσουν σε κάποιο αίτημα. Είναι απλώς συνήθεια; Ή μήπως είναι ανάγκη; Μήπως είναι εκείνη η βαθιά, μικρή μας επιθυμία να μας απαντήσει κάποιος με φροντίδα, χωρίς βιασύνη, χωρίς ειρωνεία, χωρίς το βλέμμα του «σιγά, δεν το ήξερες αυτό»;
Κι όμως, η μηχανή ανταποκρίνεται. Μας λέει «καλή ερώτηση». Μας απαντά χωρίς να μας κάνει να νιώσουμε χαζοί. Μας υπενθυμίζει πως είναι εδώ για να βοηθήσει, και –μέσα από τους αλγόριθμους, τα cookies, τα προφίλ μας– μας μιλάει όπως θα θέλαμε να μας μιλήσουν οι γύρω μας. Όταν εκφράζουμε μια απορία απολογητικά, όπως θα κάναμε κι αν απευθυνόμασταν σε μια ομάδα στο Facebook ή στο οικογενειακό chat, εκείνη δε μας αποπαίρνει. Δε μας ειρωνεύεται. Δε μας τιμωρεί που δε γνωρίζουμε. Αντίθετα, μας λέει: «είμαι εδώ για εσένα». Μας ενθαρρύνει να συνεχίσουμε. Μας θυμίζει πόσα ήδη έχουμε καταφέρει. Και το χειρότερο –ή μάλλον το πιο θλιβερά συγκινητικό– είναι πως κάποιες φορές το κάνει με τόση «τρυφερότητα», που για μια στιγμή ξεχνάς πως μιλάς σε μηχανή.
Κι αναρωτιέμαι: πότε σταμάτησε να είναι αυτονόητο ότι όλα αυτά – η καλοσύνη, η ενσυναίσθηση, η διάθεση να βοηθήσεις – είναι ανθρώπινες αξίες; Πότε σταματήσαμε να αλληλοϋποστηριζόμαστε κι αρχίσαμε να τσακίζουμε ο ένας τον άλλον στη γωνία των σχολίων; Πότε έγινε ντροπή να ρωτήσεις; Και γιατί πρέπει να απευθυνθούμε σε μια άψυχη πλατφόρμα για να πάρουμε απαντήσεις χωρίς φόβο και τρέμουλο;
Όλα αυτά που ζητάμε από το AI –να μας ακούσει, να μη μας χλευάσει, να μας καθοδηγήσει με σεβασμό– θα έπρεπε να είναι αυτονόητα στον άνθρωπο δίπλα μας. Γεννηθήκαμε για να έχουμε συντροφιά ο ένας τον άλλον. Για να λέμε «δεν ξέρω» χωρίς ντροπή. Για να απαντάμε χωρίς υπεροψία. Για να κρατάμε ανοιχτή την πόρτα του διαλόγου. Για να τηρούμε τον όρο «αλληλο-» –αλληλοβοήθεια, αλληλοκατανόηση, αλληλοσεβασμός– χωρίς χρέωση αναβάθμισης στα 22,50 ευρώ τον μήνα. Αν θέλουμε κάποτε να επιστρέψουμε σε μια κοινωνία όπου οι ερωτήσεις δεν είναι ντροπή και η απάντηση δε μοιάζει με επίθεση, ας ξεκινήσουμε πρώτα από το πώς μιλάμε στους ανθρώπους γύρω μας. Γιατί όσο αφήνουμε την καλοσύνη να φεύγει από την ανθρώπινη επικοινωνία, τόσο θα μας την «επιστρέφει» το AI. Και όσο πιο ανθρώπινη γίνεται η τεχνητή νοημοσύνη, τόσο λιγότερο ανθρώπινοι θα μοιάζουμε εμείς.
Συντάκτης: Σταματούλα Ψυχιά
