Φαινόμενο Ben Franklin: Γιατί να βοηθήσω κάποιον που δε συμπαθώ;

Θα έχεις ακούσει κατά καιρούς διάφορα ψυχολογικά παράδοξα, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Ένα από αυτά τα παράδοξα είναι και αυτό το Φαινόμενο του Ben Franklin. Αρχικά να σου εξηγήσω περί τίνος πρόκειται. Είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο οι πράξεις βοήθειας ενισχύουν τη συμπάθεια προς το πρόσωπο που ζητά χάρη ή βοήθεια.

Το φαινόμενο αυτό πήρε το όνομά του από τον Αμερικανό πολιτικό, συγγραφέα και επιστήμονα Βενιαμίν Φραγκλίνο (1706–1790), ο οποίος στα απομνημονεύματα του περιγράφει μια στρατηγική που χρησιμοποίησε για να μπορέσει να κερδίσει την εύνοια ενός αντιπάλου του στο Κογκρέσο. Δεν τον καλόπιασε ούτε με δώρα, ούτε με φιλοφρονήσεις, αλλά ζητώντας του απλά να του δανείσει ένα σπάνιο βιβλίο από τη βιβλιοθήκη του. Όντως, έτσι έγινε και παρατήρησε ο Φραγκλίνος πως μετά από την επιστροφή του βιβλίου, ο αντίπαλος του πλέον ήταν πιο φιλικός μαζί του. Μάλιστα έχει γραφτεί και μια φράση του Βενιαμίν σχετικά με αυτό ότι  “εκείνος που σου έχει κάνει μια χάρη είναι πιο πιθανό να σου κάνει και δεύτερη, παρά εκείνος στον οποίο εσύ έχεις προσφέρει”.

Ας το εξηγήσουμε όμως και ψυχολογικά πώς συμβαίνει αυτό το παράδοξο. Εδώ συνδέεται η γνωστική ασυμφωνία, όπως την ανέπτυξε ο ψυχολόγος Leon Festinger, σύμφωνα με την οποία συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές βρίσκονται σε σύγκρουση. Στην περίπτωση που σου αναφέρω, δημιουργείται μέσα σου μια αντίφαση: “Γιατί να βοηθήσω κάποιον που δε μου αρέσει;”. Κι εκείνη τη στιγμή προσαρμόζεις τη στάση σου και αναθεωρείς τα συναισθήματα σου για να μπορέσεις να μειώσεις αυτή την ασυμφωνία μέσα σου. Πείθεις τελικά τον ίδιο σου τον εαυτό ότι ο άλλος απέναντι σου ε δεν είναι και τόσο αντιπαθής.

Θα το έχεις παρατηρήσει να συμβαίνει και στην καθημερινότητά σου το συγκεκριμένο φαινόμενο. Θυμήσου εκείνον τον ενοχλητικό συνάδελφο στη δουλειά που δεν μπορούσες με τίποτα να τον βλέπεις, μέχρι που σου ζήτησε να τον βοηθήσεις με κάτι και από τότε είσαι λιγάκι πιο φιλικός/ή. Και στις φιλίες σου ακόμη όταν βοηθάτε ο ένας τον άλλο, ο δεσμός μεταξύ σας ενισχύεται περισσότερο. Είναι μια τεχνική την οποία συναντάς καθημερινά γύρω σου, είτε να γίνεται συνειδητά, είτε ασυνείδητα, ακόμα και στην πολιτική και στις διαπραγματεύσεις, όπου μικρές κινήσεις μπορούν να αλλάξουν ριζικά μια σχέση εξουσίας ή αντιπαλότητας.

Το παράδοξο σε όλο αυτό έγκειται στο γεγονός πως η κοινή λογική λέει ότι για να μας συμπαθήσει κάποιος πρέπει να του κάνουμε εμείς χάρες και όχι το αντίστροφο. Ωστόσο, το Ben Franklin Effect ανατρέπει αυτήν τη θεωρία. Η προσφορά βοήθειας από τον άλλο δημιουργεί ένα δέσιμο που εδράζεται στην ανάγκη εσωτερικής συνέπειας: “Αν τον βοήθησα, τότε μάλλον τον εκτιμώ”. Έτσι, η συμπάθεια δεν είναι αποτέλεσμα του να δέχεσαι καλές πράξεις, αλλά του να τις κάνεις εσύ ο ίδιος.

Σε όλο αυτό υπάρχουν και κάποιοι περιορισμοί βέβαια. Αν οι χάρες που ζητούνται είναι υπερβολικά μεγάλες, δύσκολες ή ζητούνται κάτω από πίεση, τότε η θεωρία καταρρέει και δημιουργούνται στο άτομο αρνητικά συναισθήματα, τα οποία θα ενισχύσουν την αρνητική στάση απέναντι σε ένα άλλο άτομο. Επίσης, η προσωπικότητα του ατόμου και το πλαίσιο της σχέσης παίζουν κρίσιμο ρόλο. Σε κάποιες περιπτώσεις, αντί να γεννηθεί συμπάθεια, μπορεί να ενισχυθεί η δυσφορία.

Τι σου δείχνει, τελικά, αυτό το φαινόμενο Ben Franklin; Σου δείχνει το προφανές αλλά δυσνόητο, ότι οι ανθρώπινες σχέσεις όχι μόνο δεν υπακούν σε λογική, αλλά λειτουργούν μοναδικά και παράδοξα, έξω από πλαίσια, καταρρίπτοντας κάθε θεώρημα και δημιουργώντας από την αρχή ένα νέο, κάθε φορά. Μια απλή πράξη βοήθειας μπορεί να γίνει εργαλείο σύνδεσης γιατί προσφέρει πρακτική στήριξη, αλλά κυρίως γιατί ενεργοποιεί βαθύτερους μηχανισμούς αυτοαντίληψης και συνέπειας. Σε έναν κόσμο όπου η συνεργασία και η αμοιβαία κατανόηση είναι ζωτικής σημασίας, το να ζητήσεις και να προσφέρεις μικρές χάρες μπορεί να αποδειχθεί πιο ισχυρό από οποιαδήποτε στρατηγική πειθούς.