Το φαινόμενο Dunning–Kruger: Όταν ξέρεις λίγα αλλά νιώθεις αυθεντία

Σίγουρα έχεις βρεθεί σε μια συζήτηση όπου κάποιος μιλάει με τόση σιγουριά που όλοι τον ακούν προσεκτικά. Στην αρχή φαίνεται πως ξέρει πολλά. Όμως, όσο συνεχίζει, καταλαβαίνεις ότι οι γνώσεις του είναι περιορισμένες. Αυτό είναι το φαινόμενο Dunning–Kruger.

Το όνομά του προέρχεται από τους ψυχολόγους David Dunning και Justin Kruger. Το 1999 παρουσίασαν μια μελέτη που έδειξε το εξής: όσοι ξέρουν λίγα νομίζουν ότι ξέρουν πολλά. Αντίθετα, όσοι έχουν βαθιά γνώση γεμίζουν αμφιβολίες. Είναι σαν να κοιτάς έναν καθρέφτη που δείχνει το αντίθετο από την πραγματικότητα. Οι άπειροι νιώθουν σιγουριά, ενώ οι ειδικοί συχνά θεωρούν ότι δεν ξέρουν αρκετά.

Αν παρατηρήσεις γύρω σου, θα βρεις πολλά παραδείγματα. Στην πολιτική, κάποιοι προτείνουν απλές λύσεις για πολύπλοκα προβλήματα. Στη δουλειά, ο καινούργιος υπάλληλος μπορεί να δείχνει βέβαιος για κάτι που μόλις έμαθε, ενώ ο έμπειρος είναι πιο προσεκτικός. Και στα social media, πολλοί εμφανίζονται ως ειδικοί σε ιατρικά θέματα ή οικονομία, απλώς επειδή διάβασαν λίγα άρθρα ή είδαν μερικά βίντεο.

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Η απάντηση είναι κάπως ειρωνική. Για να καταλάβεις πόσα δεν ξέρεις, πρέπει ήδη να έχεις αρκετή γνώση. Αν δεν την έχεις, δεν μπορείς να δεις το μέγεθος της άγνοιάς σου. Έτσι, η άγνοια γεννά αυτοπεποίθηση, ενώ η γνώση φέρνει ταπεινότητα. Μοιάζει με μια βόλτα στο βουνό: στην αρχή νομίζεις πως η κορυφή είναι κοντά. Όσο ανεβαίνεις, όμως, βλέπεις νέες πλαγιές και καταλαβαίνεις ότι η διαδρομή είναι πιο δύσκολη απ’ όσο φαινόταν.

Το Dunning–Kruger δεν είναι μόνο μια αστεία ιστορία για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Έχει και σοβαρές συνέπειες. Ένας άνθρωπος που νομίζει ότι ξέρει περισσότερα απ’ όσα πραγματικά ξέρει μπορεί να πάρει λάθος αποφάσεις. Αυτό μπορεί να συμβεί σε θέματα υγείας, δουλειάς, αλλά και στην πολιτική. Ένα λάθος που ξεκινά από υπερβολική σιγουριά μπορεί να επηρεάσει και άλλους ανθρώπους.

Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που αμφιβάλλουν συνεχώς για τον εαυτό τους δεν πρέπει να το θεωρούν μειονέκτημα. Η αμφιβολία είναι συχνά σημάδι σοφίας. Αν ξέρεις τα όρια των γνώσεών σου, μπορείς να μάθεις περισσότερα, να βελτιωθείς και να πάρεις πιο προσεκτικές αποφάσεις.

Το μάθημα που μας δίνει το φαινόμενο Dunning–Kruger είναι απλό: η αυτοπεποίθηση δε σημαίνει πάντα γνώση. Γι’ αυτό χρειάζεται να κρατάμε μια μικρή αμφιβολία για όσα πιστεύουμε, αλλά και για όσα ακούμε. Αν κάποιος μιλάει με απόλυτη βεβαιότητα για ένα δύσκολο θέμα, καλό είναι να σκεφτούμε: μιλάει από γνώση ή από άγνοια; Και αν εμείς νιώσουμε πως «τα ξέρουμε όλα», ας θυμηθούμε ότι η γνώση δεν τελειώνει ποτέ. Είναι ένα ταξίδι που κρατάει μια ζωή.

Στο τέλος, το πιο σοφό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μείνουμε μαθητές. Γιατί όσο περισσότερο μαθαίνουμε, τόσο καταλαβαίνουμε πόσα ακόμη έχουμε να ανακαλύψουμε.