«Σώμα, άρωμα, αφή – πάλι εσύ». Αυτή η φράση, τόσο απλή και τόσο αληθινή, συνοψίζει μια από τις πιο σκληρές μάχες που δίνουμε μετά το τέλος μιας σχέσης. Είναι ο παράδοξος αγώνας ανάμεσα στο τι ξέρει η λογική μας και στο τι θυμάται το σώμα μας. Μπορεί το μυαλό να έχει επεξεργαστεί, να έχει αποδεχτεί το τέλος και να έχει χτίσει τις άμυνές του, αλλά αρκεί μια τυχαία, φαινομενικά ασήμαντη αισθητηριακή εμπειρία για να γκρεμιστεί ολόκληρο το οικοδόμημα. Ένας άγνωστος με το ίδιο άρωμα, ένα φούτερ, μια μελωδία – και ξαναγινόμαστε κομμάτια. Γιατί; Γιατί, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, ο έρωτας δεν τελειώνει με ένα «τέλος». Τελειώνει με μια αργή, επίπονη μάχη ανάμεσα στη λογική και στην αισθητηριακή μνήμη. Και αυτή η μάχη πονάει περισσότερο από την ίδια την απώλεια, γιατί δεν είναι η καρδιά που μας προδίδει, αλλά οι ίδιες οι αισθήσεις μας.
Η αρχέγονη δύναμη της όσφρησης
Από όλες τις αισθήσεις μας, η όσφρηση είναι η πιο πρωτόγονη και η πιο άμεση. Είναι η μόνη αίσθηση που συνδέεται απευθείας με το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου, μια περιοχή που περιλαμβάνει την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο – δηλαδή, τα κέντρα της μνήμης και του συναισθήματος. Ενώ άλλες αισθήσεις, όπως η όραση ή η ακοή, πρέπει να περάσουν μέσα από το φίλτρο του εγκεφαλικού φλοιού για να επεξεργαστούν, η όσφρηση παρακάμπτει αυτή τη διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι ένα άρωμα δεν χρειάζεται να αναλυθεί λογικά για να προκαλέσει μια αντίδραση. Απλώς λειτουργεί σαν σκανδάλη, πυροδοτώντας μια ανάμνηση ή ένα συναίσθημα με απίστευτη ταχύτητα και ένταση.
Αυτό εξηγεί γιατί η μύτη θυμάται, ακόμα κι όταν το μυαλό ξεχνάει. Μπορεί να ξεχάσουμε την επέτειο, τα ακριβή λόγια μιας συζήτησης, ακόμα και τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, αλλά ένα συγκεκριμένο άρωμα μπορεί να μας μεταφέρει πίσω σε εκείνη την ημέρα, σε εκείνη τη στιγμή, με συγκλονιστική λεπτομέρεια. Ένα μπουφάν που κρατάει ακόμα τη μυρωδιά του άλλου, ένας περαστικός στον δρόμο με το ίδιο άρωμα – όλα αυτά δεν είναι απλώς ρομαντικές υπενθυμίσεις. Είναι νευροχημεία. Είναι μια αλυσίδα κυττάρων που ενεργοποιείται ξανά και ξανά, σαν να αρνείται να παραδεχτεί ότι η ιστορία έχει τελειώσει. Κάθε εισπνοή είναι μια βουτιά στο παρελθόν, μια σιωπηλή υπενθύμιση του τι υπήρχε.
Το αποτύπωμα που μένει στο δέρμα
Αν η μυρωδιά ξυπνάει μνήμες, η αφή τις σφραγίζει. Το δέρμα μας είναι ο μεγαλύτερος αισθητηριακός χάρτης που διαθέτουμε, και κάθε άγγιγμα αφήνει ένα ανεξίτηλο ίχνος. Η θερμοκρασία ενός σώματος που κοιμόταν δίπλα μας, η αίσθηση μιας παλάμης που έκλεινε τη δική μας, η υφή των χειλιών που άγγιξαν τον λαιμό – όλα αυτά αποθηκεύονται σε αυτό που η επιστήμη ονομάζει σωματική μνήμη. Και αυτή η μνήμη δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Είναι η ικανότητα του νευρικού μας συστήματος να αποθηκεύει και να αναπαράγει σωματικές αισθήσεις και αντιδράσεις, ακόμα κι αν το μυαλό δεν τις συνδέει πλέον συνειδητά με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.
Η σωματική μνήμη εξηγεί γιατί, ακόμη κι όταν κάποιος λείπει χρόνια, μια τυχαία επαφή ή ένα νέο άγγιγμα μπορεί να ενεργοποιήσει το παλιό αποτύπωμα και να φέρει ξανά την ίδια ένταση, τον ίδιο ηλεκτρισμό. Δεν πρόκειται για έλλειψη δύναμης της θέλησης, αλλά για μια βαθιά βιολογική διαδικασία. Τα νευρωνικά μονοπάτια που δημιουργήθηκαν μέσα από την επανάληψη του αγγίγματος είναι τόσο ισχυρά, που χρειάζονται χρόνο, αλλά και νέες εμπειρίες, για να σβηστούν. Μέχρι τότε, το σώμα μας λειτουργεί σαν μια μηχανή του χρόνου, που μας πετάει πίσω σε στιγμές ευφορίας ή ασφάλειας, χωρίς καμία προειδοποίηση.
Η βιολογική φύση της προσκόλλησης
Η λογική είναι ο αναλυτικός μας επεξεργαστής. Μπορεί να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά, να μας πείσει ότι «ήταν λάθος», ότι «ήταν καλύτερα που τελείωσε» ή ότι «δεν ταιριάζαμε». Μπορεί να αναλύσει τα λάθη της σχέσης, να βρει τις τοξικές πτυχές και να ορθολογήσει το τέλος. Το σώμα, ωστόσο, δεν κάνει αναλύσεις. Δε ρωτάει αν η σχέση μάς έβλαψε. Δεν αναλύει τον χαρακτήρα του άλλου. Το σώμα ξέρει μόνο ότι κάποτε υπήρξε μια πηγή έντασης, ηδονής, ή ασφάλειας. Και την αναζητά πεισματικά.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι προσκολλήσεις μετά το τέλος μιας σχέσης είναι τόσο σκληρές. Δεν είναι μόνο συναισθηματικές, αλλά και βιολογικές. Η νευροχημεία του έρωτα, με την απελευθέρωση ντοπαμίνης, ωκυτοκίνης και άλλων ορμονών, χαράζει βαθιά μονοπάτια στον εγκέφαλό μας. Όταν αυτή η πηγή ευχαρίστησης απομακρύνεται, το σώμα μας βιώνει μια μορφή στέρησης. Γι’ αυτό και βρίσκουμε τον εαυτό μας να σπάει στην παραμικρή υπενθύμιση. Είναι το σώμα που ζητάει πίσω αυτό που κάποτε είχε.
Ο πραγματικός διχασμός λοιπόν δεν είναι ανάμεσα στο «θέλω» και το «δεν θέλω», αλλά ανάμεσα σε έναν νου που έχει ξεμπερδέψει και σε ένα σώμα που αρνείται να ακούσει. Μια μυρωδιά που φέρνει δάκρυα, ένα τυχαίο άγγιγμα που αναστατώνει, μια σκιά που ξυπνάει πόθο. Αυτή η αντίφαση είναι εξαντλητική, αλλά δεν είναι αδυναμία. Είναι η ίδια η φύση μας.
Η παγίδα του «πρέπει να ξεχάσω»
Συχνά, νιώθουμε πως έχουμε αποτύχει αν δεν μπορούμε να «ξεχάσουμε». Πιστεύουμε ότι η λύση είναι να σβήσουμε τις αναμνήσεις, να τις θάψουμε βαθιά, να μην αφήσουμε τίποτα να μας υπενθυμίσει το παρελθόν. Αλλά αυτός ο αγώνας είναι μάταιος και εξαντλητικός. Η προσπάθεια να διαγράψεις τη σωματική σου μνήμη είναι σαν να προσπαθείς να μην αναπνέεις. Ο στόχος δεν είναι να ξεχάσουμε, αλλά να καταλάβουμε πώς λειτουργούμε. Να αποδεχτούμε ότι οι αισθήσεις μας θα μας προδίδουν για καιρό – και ότι μόνο με νέες, ισχυρότερες εμπειρίες μπορούν να ξαναγράψουν την ιστορία.
Όλοι έχουμε έναν άνθρωπο «φάντασμα» στη ζωή μας. Κάποιον που το μυαλό μας τον έχει βγάλει εκτός, αλλά το σώμα τον καλεί πίσω κάθε φορά που μια αίσθηση τον θυμίζει. Αυτό συμβαίνει όχι επειδή τον θέλουμε πραγματικά, αλλά επειδή το σώμα έχει μάθει να τον θέλει. Και μπορεί αυτή είναι η φύση της βιολογίας, αλλά ταυτόχρονα είναι ίσως το πιο σκληρό, αλλά συνάμα ειλικρινές κομμάτι της ιστορίας.
Η έξοδος
Τα καλά νέα είναι ότι το σώμα δε μένει στάσιμο. Η έξοδος από την παγίδα δεν έρχεται με το ζόρι ή με εντολές στον εαυτό μας, αλλά με την αποδοχή της διαδικασίας και την είσοδο νέων εμπειριών στη ζωή μας.
Μπορεί να ακούγεται σαν κλισέ, αλλά η λύση βρίσκεται στο να δώσεις στο σώμα σου κάτι νέο για να θυμάται. Ένα νέο άρωμα που μένει στο μαξιλάρι σου. Ένα διαφορετικό άγγιγμα που σταδιακά γίνεται οικείο. Μια νέα σωματική μνήμη που σιγά σιγά σβήνει την προηγούμενη. Η διαδικασία είναι αργή, αλλά η αλλαγή είναι βέβαιη. Το σώμα είναι πιστό, αλλά και ευέλικτο. Και μπορεί να κρατιέται σφιχτά από μνήμες αλλά κάποια στιγμή τις αφήνει. Αρκεί να του δώσεις κάτι νέο για να κρατηθεί.
Η αισιοδοξία δε βρίσκεται στην ελπίδα ότι θα ξεχάσεις, αλλά στη γνώση ότι μπορείς να δημιουργήσεις νέες αναμνήσεις. Η μάχη ανάμεσα στη λογική και στις αισθήσεις δεν είναι καταδίκη. Είναι απλώς ένα πέρασμα που χρειάζεται τον χρόνο του. Ο καθένας μας θα ξαναπεί το «πάλι εσύ» μέσα του, κάποια στιγμή που δεν το περιμένει. Μα το σημαντικό είναι να ξέρεις πως η ζωή έχει πάντα νέο άρωμα, νέα αφή, νέα μνήμη να χαράξει. Κι εκεί, μέσα στο ίδιο σώμα που κάποτε πονούσε, θα γεννηθεί η ελευθερία. Όχι επειδή ξέχασε. Αλλά επειδή έμαθε να θυμάται αλλιώς.
Συντάκτης: Κρίστη Σταθοπούλου
