Ξέρεις πιο είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου; Να προσπαθείς να τον πείσεις πως είσαι καλά και πως όλα είναι φίνα, ενώ μέσα σου όλα φλέγονται. Τότε γίνεσαι ο πιο ύπουλος gaslighter που γνώρισες ποτέ. Δεν έχεις ανάγκη κάποιον τοξικό σύντροφο ή αφεντικό για να σε κάνει να αμφιβάλλεις για την πραγματικότητά σου· μπορείς να το κάνεις ολομόναχος. Αρκεί μια σου φράση: «Όλα καλά». Και κάπως έτσι αρχίζει το παραμύθι που λες κάθε μέρα στον καθρέφτη σου, το παραμύθι που υποτίθεται πως σε προστατεύει, ενώ στην πραγματικότητα σε καταπίνει σιωπηλά.
Τι είναι το gaslighting και πώς λειτουργεί εσωτερικά
Το gaslighting το ξέρεις: είναι η χειραγώγηση που σε πείθει πως όσα βλέπεις, ακούς ή νιώθεις είναι λάθος. Πήρε το όνομά του από το θεατρικό «Gas Light», όπου ένας σύζυγος έκανε τη γυναίκα του να πιστεύει ότι τρελαίνεται. Όταν το γυρίζεις μέσα σου, ο μηχανισμός παραμένει ο ίδιος, αλλά ο θύτης και το θύμα γίνονται ένα: εσύ. Εσύ σβήνεις τη φωνή σου, εσύ μικραίνεις τον πόνο σου, εσύ αποφασίζεις ότι η αλήθεια σου είναι υπερβολική και άρα δε χρειάζεται να ακουστεί. Είναι ένας μηχανισμός άμυνας, γιατί, κακά τα ψέματα, είναι πιο εύκολο να πεις «κρατάω γερά» παρά να παραδεχτείς ότι καταρρέεις. Η κατάρρευση φαντάζει ως κάτι τρομακτικό, ως αποτυχία, ως αδυναμία. Και σε έναν κόσμο που υμνεί την τέλεια εικόνα και την αδιάκοπη επιτυχία, η αδυναμία δε χωράει.
Παραδείγματα που αποκαλύπτουν την αλήθεια
Σκέψου την καθημερινότητά σου. Εκείνες τις φορές που παλεύεις στη δουλειά με το άγχος, τα εξαντλητικά ωράρια και το τοξικό περιβάλλον και λες: «Δεν πειράζει, έτσι κάνουν όλοι. Πρέπει να είμαι ευγνώμων που έχω δουλειά». Αυτή η φράση είναι ένας απόλυτος μηχανισμός αυτο-gaslighting. Μειώνεις τη δυστυχία σου, τη συγκρίνεις με των άλλων, και έτσι αποφεύγεις να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα. Ή όταν χαμογελάς πλατιά σε φωτογραφίες, ενώ η σχέση δίπλα σου σε στραγγίζει συναισθηματικά, σε αφήνει άδειο. Λες «δε θυμώνω, έχω προχωρήσει», αλλά το σώμα σου σφίγγεται κάθε φορά που ακούς το όνομα του ανθρώπου που σε πλήγωσε. Το νευρικό σου σύστημα, η καρδιά σου, το στομάχι σου φωνάζουν την αλήθεια, αλλά εσύ τα αγνοείς. Και δεν είμαι αθώα – έχω πει «έχω ξεπεράσει τον άλλον», ενώ έλεγχα τα stories του με εμμονή, σαν να μην υπάρχει αύριο.
Το αυτο-gaslighting όμως δεν περιορίζεται μόνο στις προσωπικές σχέσεις. Εμφανίζεται και στις πιο μικρές καθημερινές μας συνήθειες. Είναι όταν νιώθεις εξάντληση, θέλεις να ξαπλώσεις, αλλά συνεχίζεις να δουλεύεις ως αργά, λέγοντας «αφού το κάνουν όλοι, μπορώ κι εγώ». Όταν αγνοείς την ανάγκη σου για ύπνο ή καλό φαγητό, με το «δεν έχω χρόνο». Όταν βάζεις στην άκρη έναν πονοκέφαλο ή έναν πόνο στην πλάτη, λέγοντας «θα περάσει, δεν είναι τίποτα», ενώ το σώμα σου προσπαθεί απεγνωσμένα να σου μιλήσει. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, εσύ ο ίδιος, χειραγωγείς τον ίδιο σου τον εαυτό.
Η φυλακή της ψεύτικης αυτοπροστασίας
Η αυτοχειραγώγηση είναι το ύπουλο αδερφάκι της αυτοπροστασίας. Νομίζεις ότι λες στον εαυτό σου «όλα καλά, κράτα γερά», ενώ στην πραγματικότητα χτίζεις ένα τείχος. Ένα τείχος ανάμεσα σε εσένα και την αλήθεια σου. Ένα τείχος που δε σε προστατεύει· σε φυλακίζει. Σε κρατάει μέσα στη σύγχυση, στο άγχος, στην αμφιβολία. Σε κάνει να αμφισβητείς τη δική σου κρίση, τα δικά σου συναισθήματα. Μέχρι να φτάσεις να αναρωτιέσαι: «Μήπως υπερβάλλω; Μήπως είμαι εγώ το πρόβλημα; Μήπως όλα είναι όντως καλά;». Αυτή η συναισθηματική καταστολή είναι επικίνδυνη, γιατί όσο πιο πολύ καταπιέζεις ένα συναίσθημα, τόσο πιο δυνατή γίνεται η εσωτερική πίεση. Ο πόνος που αρνείσαι να δεις κατάματα δεν εξαφανίζεται – μετουσιώνεται σε κρίσεις πανικού, ανεξήγητους θυμούς, ψυχοσωματικά προβλήματα.
Η μάσκα της «τέλειας εικόνας»
Το σίγουρο είναι ένα: ότι με το αυτο-gaslighting συντηρείς μια «τέλεια εικόνα». Θέλεις να δείχνεις ήρεμος, χαρούμενος, παραγωγικός, επιτυχημένος. Αυτή η μάσκα σε κάνει να νιώθεις αποδεκτός, άξιος αγάπης. Αλλά είναι βαριά. Σε πνίγει. Σε απομακρύνει από τον αυθεντικό σου εαυτό. Πόσοι δεν έχουμε φορέσει αυτήν τη μάσκα; Πόσες φορές έχουμε χαμογελάσει σε τραπέζια, ενώ θέλαμε απλώς να τρέξουμε μακριά; Πόσες φορές είπαμε «μια χαρά» σε ανθρώπους που μας ρώτησαν πως είμαστε, ενώ μέσα μας βράζαμε; Και δε θα σου κρύψω ότι το χειρότερο είναι ότι όσο πιο πολύ το λες, τόσο πιο πολύ θες να το πιστέψεις. Μέχρι που αρχίζεις να χάνεις τη διάκριση ανάμεσα σε ψέμα και αλήθεια.
Η εμμονή με την «τέλεια εικόνα» πηγάζει από τα social media και την κοινωνία. Βλέπουμε συνέχεια τέλειες ζωές, καριέρες, σώματα, σχέσεις και πιστεύουμε ότι και η δική μας ζωή πρέπει να είναι το ίδιο «άψογη». Και όταν δεν είναι, αντί να αποδεχτούμε την ατέλειά της, την κρύβουμε πίσω από ένα «όλα καλά». Αυτό μας απομονώνει και δεν επιτρέπει σε κανέναν να μας γνωρίσει πραγματικά, ή να μάθει πόσο δύσκολα περνάμε.
Η στιγμή της αλήθειας
Κάποια στιγμή όμως, έρχεται εκείνη η ώρα που το ψέμα δεν κρατάει άλλο. Είναι η στιγμή που μένεις μόνος σου, χωρίς την ανάγκη να εντυπωσιάσεις ή να πείσεις. Είναι η στιγμή που ξαπλώνεις στο κρεβάτι το βράδυ και επικρατεί σιωπή. Εκεί δεν υπάρχει gaslighting. Εκεί υπάρχει μόνο το σώμα σου που μιλάει: το στήθος που καίει, ο κόμπος που σε πνίγει, τα μάτια που βουρκώνουν. Εκεί δεν μπορείς να κοροϊδέψεις τον εαυτό σου. Και το ξέρεις. Αυτή η στιγμή της αλήθειας είναι επώδυνη, αλλά είναι και απελευθερωτική. Είναι η στιγμή που σου επιτρέπεις να νιώσεις, να αναγνωρίσεις τον πόνο σου, τη θλίψη σου, τον θυμό σου. Είναι η στιγμή που λες «Ναι, πονάω. Ναι, είμαι θυμωμένος. Ναι, είμαι κουρασμένος». Η αναγνώριση είναι το πρώτο βήμα προς την ίαση.
Η αλήθεια δεν είναι όμορφη, ούτε βολική. Είναι βαριά, αδέξια, κάποιες φορές γελοιοποιητική. Αλλά είναι αλήθεια. Κι αν με ρωτήσεις, προτιμώ να παραδεχτώ πως «ναι, πονάω», παρά να παριστάνω την ατσαλάκωτη. Προτιμώ να πω «δεν μου αρέσει η δουλειά μου», παρά να βουλιάζω στη μιζέρια. Προτιμώ να δεχτώ ότι μια σχέση δε με καλύπτει, παρά να συμβιβάζομαι.
Πώς να σπάσεις τον κύκλο του αυτο-gaslighting
Δε λέω ότι είναι εύκολο να κόψεις το αυτο-gaslighting. Είναι εθιστικό. Σου δίνει μια ψεύτικη αίσθηση ηρεμίας, σαν παυσίπονο που σε ανακουφίζει, μόνο που συμβαίνει για λίγο. Το μόνο που μπορείς να κάνεις, είναι να πιάσεις τον εαυτό σου τη στιγμή που πάει να πει «όλα καλά» και να ρωτήσεις: «Πάνε όντως καλά ή απλά προσπαθώ να το πιστέψω;». Αυτή η ερώτηση είναι μικρή, αλλά ισχυρή και άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενσυνειδητότητα που είναι το αντίδοτο και σου δίνει χώρο να παρατηρήσεις τις σκέψεις σου χωρίς να τις κρίνεις. Σου επιτρέπει να δεις τα συναισθήματά σου χωρίς να τα καταπιέζεις.
Δε θα αλλάξεις αμέσως τη ζωή σου. Κανένας μας δεν τα καταφέρνει αμέσως. Αλλά κάθε φορά που ψιθυρίζεις την αλήθεια σου, όσο μικρή κι αν είναι, γκρεμίζεις λίγο το τείχος. Κάθε φορά που λες «είμαι κουρασμένος» και ξεκουράζεσαι, αντί να δουλεύεις, σπας ένα κομμάτι. Όταν λες «αυτό με πλήγωσε» και το μοιράζεσαι με κάποιον που εμπιστεύεσαι, γκρεμίζεις άλλο ένα.
Η αλήθεια δε χρειάζεται να είναι τέλεια. Χρειάζεται να είναι δική σου. Γιατί στο τέλος, το gaslighting στον εαυτό σου δε σε προστατεύει, δε σε δυναμώνει, δε σε εξελίσσει. Σε μικραίνει. Σε τρώει σαν σαράκι, μέχρι να ξεχάσεις ποιος είσαι και τι θέλεις. Κι αν κάτι θέλω να θυμάσαι, είναι ότι: δεν κερδίζεις τίποτα λέγοντας «όλα καλά» όταν δεν είναι. Χάνεις. Χάνεις χρόνο, ενέργεια, και στο τέλος τον εαυτό σου. Δοκίμασε σήμερα να πεις μια μικρή αλήθεια σου, όσο άβολη κι αν είναι. Μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για να ανασάνεις ξανά.
Συντάκτης: Κρίστη Σταθοπούλου
