Αν οι αρχαίοι Ρωμαίοι μπορούσαν να περιηγηθούν σήμερα στα dating apps, πιθανότατα θα έμεναν εμβρόντητοι. Swipe αριστερά, swipe δεξιά, αλγόριθμοι που προτείνουν την ψυχούλα μας. Όλα αυτά μοιάζουν μακριά από τον κόσμο τους. Κι όμως, αν κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα, θα δούμε πως οι Ρωμαίοι ήξεραν ήδη πολλά για τα πάθη, τις προσδοκίες και τις παγίδες της ανθρώπινης καρδιάς. Ίσως, μάλιστα, είχαν να μας δώσουν καλύτερες συμβουλές από οποιονδήποτε σύγχρονο relationship coach. Η ρωμαϊκή κοινωνία, με όλη της την αυστηρότητα και τα ηθικά της πλαίσια, έβραζε κάτω από την επιφάνεια από έρωτα, ίντριγκα και φιλοσοφικές αναζητήσεις για το τι σημαίνει να αγαπάς. Από τον Οβίδιο ως τον Σενέκα, από τον Κικέρωνα ως τον Μάρκο Αυρήλιο, οι Ρωμαίοι έγραψαν για την αγάπη όχι μόνο ως συναίσθημα, αλλά ως πράξη αυτογνωσίας. Κι αυτό ακριβώς είναι το πρώτο τους μάθημα για εμάς, τους ανθρώπους της ψηφιακής εποχής.
1. Ο Οβίδιος και η τέχνη του να γοητεύεις με ευφυΐα
Ο Πόπλιος Οβίδιος Νάσων, ο ποιητής που σκανδάλισε τη Ρώμη με το έργο του «Η Τέχνη του Έρωτα», θα ήταν σήμερα πιθανότατα influencer σχέσεων με εκατομμύρια ακόλουθους. Ο Οβίδιος δεν έβλεπε τον έρωτα ως κάτι παθητικό, αλλά ως μια τέχνη που απαιτεί δεξιοτεχνία, αυτοπεποίθηση και πνεύμα. Σύμφωνα με εκείνον, η έλξη δε γεννιέται απλώς από την εξωτερική εμφάνιση· είναι αποτέλεσμα λόγου, χιούμορ, μέτρου και προσοχής. Στον σημερινό κόσμο, όπου η πρώτη εντύπωση σχηματίζεται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ο Οβίδιος μας υπενθυμίζει ότι η γοητεία είναι διανοητική πράξη. Δε χρειάζεται να έχεις το τέλειο προφίλ, αλλά να μπορείς να κάνεις τον άλλον να αισθανθεί ότι τον βλέπεις πραγματικά.
Αν εκείνος ζούσε σήμερα, θα μας έλεγε: «Λιγότερα emojis και περισσότερα λόγια που αποκαλύπτουν ποιος είσαι. Η φλερταριστική ευφυΐα, η διακριτικότητα, το παιχνίδι της σκέψης — αυτά παραμένουν ακατανίκητα, όποια κι αν είναι η εποχή.»
2. Ο Σενέκας και η αρετή της αυτοκυριαρχίας
Ο στωικός φιλόσοφος Σενέκας θα κοίταζε την εποχή μας με ένα χαμόγελο γεμάτο κατανόηση. Ζούσε σε μια περίοδο πολιτικών αναταραχών, υπερβολών και παθών, κι όμως μιλούσε διαρκώς για εσωτερική γαλήνη και συνειδητή αγάπη. Για τον Σενέκα, το πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η αγάπη καθαυτή, αλλά η εξάρτηση που πολλές φορές τη συνοδεύει. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, όπου συχνά ψάχνουμε την αγάπη για να καλύψουμε τα κενά μας, η ρωμαϊκή σοφία μας θυμίζει ότι η αυτοκυριαρχία είναι προϋπόθεση για μια υγιή σχέση. Ο Σενέκας θα μας προέτρεπε να γνωρίσουμε πρώτα τον εαυτό μας — τις ανάγκες, τις ανασφάλειες και τις επιθυμίες μας — προτού ψάξουμε κάποιον να τις θεραπεύσει. Η σύγχρονη αγάπη, λοιπόν, δεν απαιτεί μόνο συναίσθημα, αλλά και φιλοσοφική ωριμότητα. Όταν αγαπάς χωρίς φόβο και χωρίς εξάρτηση, αγαπάς αληθινά.
3. Ο Κικέρων και η φιλία ως βάση της αγάπης
Ο ρήτορας και φιλόσοφος Κικέρων, στο έργο του «Περί Φιλίας», αναλύει μια ιδέα που σήμερα θα έμοιαζε επαναστατική: πως η φιλία είναι η πιο σταθερή μορφή αγάπης. Στον κόσμο των εφήμερων γνωριμιών, ο Κικέρων θα μας υπενθύμιζε ότι οι ισχυρές σχέσεις βασίζονται στην εκτίμηση, τον σεβασμό και την πνευματική συγγένεια. Η φιλία είναι η ρίζα πάνω στην οποία ανθίζει η ερωτική αγάπη, γιατί μόνο εκεί υπάρχει χώρος για αλήθεια και διάρκεια. Η σημερινή παρόρμηση να βρούμε το ταίρι μας ίσως μας κάνει να ξεχνάμε ότι οι πιο βαθιοί δεσμοί δε χτίζονται από την ένταση, αλλά από τη συνέπεια. Ίσως, λοιπόν, το πιο ρωμαϊκό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ψάχνουμε όχι απλώς το πάθος, αλλά τη φιλία μέσα στο πάθος.
4. Ο Μάρκος Αυρήλιος και η αγάπη ως πράξη κατανόησης
Ο αυτοκράτορας–φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος, στα Εις Εαυτόν, μας διδάσκει μια άλλη διάσταση της αγάπης: τη συμπόνια. Η σύγχρονη αγάπη, μέσα στην ταχύτητα και την υπερφόρτωση πληροφοριών, συχνά ξεχνάει να δει τον άλλον ολόκληρο — με τις αδυναμίες, τα τραύματα και τις αντιφάσεις του. Ο Μάρκος Αυρήλιος μας θυμίζει ότι η κατανόηση δεν είναι αδυναμία, αλλά μορφή δύναμης. Να αγαπάς, σύμφωνα με τη στωική παράδοση, σημαίνει να αποδέχεσαι τη φύση του άλλου χωρίς να θες να την αλλάξεις. Στην εποχή μας, όπου το ιδανικό προβάλλεται παντού, ίσως αυτό να είναι το πιο ριζοσπαστικό μήνυμα: να βλέπεις τον άλλον όχι όπως θα ήθελες να είναι, αλλά όπως είναι — και να μένεις εκεί, με καλοσύνη.
Οι Ρωμαίοι δεν ήταν ούτε ψυχροί ορθολογιστές ούτε αθεράπευτοι ρομαντικοί. Ήξεραν ότι ο έρωτας είναι μια δυναμική ισορροπία ανάμεσα στο πάθος και τη λογική. Ο Οράτιος, για παράδειγμα, έγραφε το περίφημο Carpe diem όχι ως κάλεσμα στην επιπολαιότητα, αλλά ως υπενθύμιση να ζούμε με επίγνωση. Η ρωμαϊκή φιλοσοφία της μέτριας ζωής — «η χρυσή μετριότητα» — μπορεί να γίνει οδηγός και για τη σύγχρονη αγάπη. Μας λέει να νιώθουμε χωρίς να χανόμαστε, να δίνουμε χωρίς να εξαντλούμαστε, να επιθυμούμε χωρίς να εξαρτόμαστε. Ίσως η πιο πρακτική ρωμαϊκή συμβουλή είναι απλή:
Αγάπησε με όλο σου το είναι, αλλά μη χάσεις τον εαυτό σου μέσα στην αγάπη. Αν ενώσουμε τα κομμάτια όλων αυτών των φιλοσόφων, ποιητών και στοχαστών, αναδύεται μια εικόνα απρόσμενα σύγχρονη. Η ρωμαϊκή αντίληψη για τον έρωτα δεν ήταν ποτέ ροζ όνειρο, αλλά πνευματική άσκηση.
Ο Οβίδιος μας λέει να είμαστε ευφυείς και δημιουργικοί στο φλερτ.
Ο Σενέκας μας διδάσκει την αυτοκυριαρχία.
Ο Κικέρων μας θυμίζει ότι η φιλία είναι το θεμέλιο κάθε αληθινής αγάπης.
Ο Μάρκος Αυρήλιος μας καλεί να κατανοούμε και να συγχωρούμε.
Όλοι μαζί, μας προσφέρουν έναν οδηγό για τη σύγχρονη αγάπη που δεν έχει καμία σχέση με τα επιφανειακά πρότυπα. Μας καλούν να δούμε την αγάπη όχι ως προορισμό, αλλά ως διαδρομή αυτογνωσίας και ωρίμανσης.
Αν οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν Tinder, ίσως τα προφίλ τους να έγραφαν: «Φιλόσοφος που ψάχνει αρετή και μέτρο» ή «Αναζητώ ψυχή με χιούμορ και ρωμαϊκή πειθαρχία». Κι όμως, η ουσία δε θα άλλαζε· η αγάπη θα ήταν και τότε, όπως και τώρα, μια προσπάθεια κατανόησης του εαυτού μέσα από τον άλλον.
Η σοφία των Ρωμαίων δε βρίσκεται μόνο στα αποφθέγματά τους, αλλά στη βαθιά κατανόηση ότι ο έρωτας είναι καθρέφτης του χαρακτήρα μας. Όσο πιο ώριμοι, ευγενικοί και συνειδητοί γινόμαστε, τόσο πιο πιθανό είναι να βρούμε μια αγάπη που δεν είναι απλώς μοντέρνα, αλλά αληθινή. Κι έτσι, μέσα από τη φωνή της αρχαίας Ρώμης, μαθαίνουμε κάτι που καμία εφαρμογή γνωριμιών δεν μπορεί να μας πει: πως η αγάπη δεν είναι θέμα τύχης, αλλά τέχνης. Και όπως κάθε τέχνη, χρειάζεται φιλοσοφία, υπομονή και ψυχή.
Συντάκτης: Ιόλη Ντόκου
