Τα οφέλη της ψυχοθεραπείας και της συνακόλουθης κάθαρσης μέσω αυτής, τα έχουμε ίσως συζητήσει αρκετές φορές. Ας μιλήσουμε όμως για μια προσέγγιση που κατάφερε να συγκεράσει τις αρχές της φαινομενολογικής θεωρίας του Rogers με αυτές του θεάτρου, όπως εκφράστηκαν από τις απαρχές του τελευταίου εδώ και χιλιάδες χρόνια στην αρχαία Ελλάδα. Το συνονθύλευμα συναισθημάτων, τεχνικών και εμπειριών ζωής που αποτυπώνονται και αποδίδονται μέσα από το θέατρο φαίνεται να έγινε πρωταρχικός στόχος της ψυχοθεραπείας του Jacob Moreno, που επινόησε μια νέα θεραπευτική τεχνική, γνωστή ως «ψυχόδραμα». Τι κάνει όμως την τεχνική αυτή τόσο αποτελεσματική στη θεραπεία της ψυχής;
Βασικός στόχος της ψυχοθεραπευτικής αυτής προσέγγισης είναι η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και η βίωση σύμφωνων συναισθημάτων και εμπειριών των συμβαλλόμενων, που είναι αρχικά ετερόκλητα άτομα με διαφορετικούς στόχους, εμπειρίες και επιδιώξεις. Συγκεκριμένα, μέσα από τις συναντήσεις τους τα άτομα αρχίζουν σταδιακά να γνωρίζονται και να μοιράζονται κομμάτια της προσωπικής τους ζωής σε ένα κλίμα αμοιβαίας αποδοχής και φιλικότητας.
Κάθε φορά πρωταγωνιστής γίνεται ένα διαφορετικό μέλος της ομάδας, το οποίο αποτελεί και το κεντρικό πρόσωπο της συνάντησης. Ο ίδιος αρχίζει να εξιστορεί τα γεγονότα της ζωής του και να προσπαθεί να διαδραματίσει επί σκηνής όσα βιώνει ή έχει βιώσει, δείχνοντας κατανόηση στις καταστάσεις, στον ρόλο και στις αντιδράσεις των γύρω του, και βλέποντας κομμάτια της εμπειρίας του από διαφορετική οπτική, κάτι που τον οδηγεί στο να επαναπροσδιορίσει τα γεγονότα και να δώσει έμφαση στις πράξεις τις δικές του και των άλλων. Με τον τρόπο αυτό, κάθε μέλος της ομάδας έχει τη δυνατότητα να βιώσει σε δεύτερο χρόνο -και υιοθετώντας μια άλλη στάση απέναντι στα πράγματα- τις σημαντικότερες καταστάσεις της ζωής του, σε κλίμα αμοιβαίας κατανόησης, εμπιστοσύνης και συνεργασίας, με σκοπό να δώσει το κατάλληλο νόημα και την απαραίτητη έμφαση στα γεγονότα και στον δικό του συναισθηματικό κόσμο.
Κι όσο ο πρωταγωνιστής αποκαλύπτει γεγονότα της ζωής του, ο ψυχοδραματιστής λειτουργεί επικουρικά στην προσπάθειά του αυτή, φέρνοντας στο φως θαμμένες εμπειρίες και συμβάντα, που απαιτούν ανασκόπηση και εξέταση, ώστε να αποσυμφορηθεί το άτομο και να νιώσει ανακούφιση. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στην κλασική ψυχοθεραπεία, το «μοίρασμα» των συναισθημάτων και των κοινών εμπειριών φέρνει κοντά τους συμμετέχοντες και τους κάνει να ξεδιπλώνουν τον εσωτερικό τους κόσμο άφοβα και με ειλικρίνεια. Καθένας αντιμετωπίζεται από την ομάδα σαν ολοκληρωμένη προσωπικότητα που χρειάζεται χρόνο, αγάπη και χώρο για να εκφράσει τα κομμάτια του εσωτερικό του κόσμου και τη ιδιαιτερότητά του. Στο ψυχόδραμα, λοιπόν, η «κάθαρσις» δε γίνεται αντικείμενο βιώματος μόνο του κοινού αλλά κυρίως του πρωταγωνιστή που ανακουφισμένος αντικρύζει τη ζωή κατάματα μέσα από ποικίλες διαφορετικές οπτικές.
Κεντρική σημασία στο ψυχόδραμα κατέχει ο αυθορμητισμός αλλά και η έκφραση της δημιουργικότητας των μελών σε πραγματικό χρόνο. Στη μέθοδο αυτή, δηλαδή, ο πρωταγωνιστής δεν αρκείται αποκλειστικά στην περιγραφή των γεγονότων, αλλά προβαίνει και στην αναπαράστασή τους, ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνεται από τον σκηνοθέτη – ψυχοδραματιστή να διευρύνει τις εμπειρίες του και την προσωπική του άποψη για αυτές, υποβοηθούμενος από τα άλλα μέλη της ομάδας.
Για παράδειγμα, αν κάποιος αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση στην εργασία του, ανεβαίνει στη σκηνή, τοποθετεί τα αντικείμενα με τρόπο που αναπαριστά τα γεγονότα που συνέβησαν και μπορεί να επιλέξει κάποιον από τους άλλους θεραπευόμενος να κάνει τον εργοδότη ή τον πελάτη του. Με αυτόν τον τρόπο, οι υπόλοιποι έρχονται πιο κοντά στα όσα διαδραματίστηκαν, αντιλαμβάνονται τις ενέργειες των εμπλεκόμενων και στο τέλος μεταφέρουν τις σκέψεις τους στην ομάδα. Έτσι, ο πρωταγωνιστής νιώθει ότι η ομάδα τον κατανοεί και τον συμμερίζεται, ενώ παράλληλα βλέπει τα γεγονότα πιο σφαιρικά και από άλλη σκοπιά.
Το ψυχόδραμα μπορεί να βρει εφαρμογή σε αρκετούς τομείς της ζωής του ανθρώπου. Στόχος είναι η αναπαράσταση βιωμάτων από την πλευρά των πρωταγωνιστών και η βίωσή τους στο παρόν, με σκοπό τη διευκόλυνσή τους να κατανοήσουν την κατάσταση σε βάθος. Η διαδικασία μπορεί να πάρει μήνες, ακόμη και χρόνια, καθώς τα όσα γίνονται σχετίζονται με τον ευαίσθητο εσωτερικό κόσμο των ατόμων που χρήζει ιδιαίτερης εκτίμησης και προσοχής.
Η έμφαση στο συναίσθημα και την προσωπική εμπειρία, αλλά και ο τρόπος που το βίωμα αυτό εκφράζεται, αποδίδεται και κατανοείται από το ίδιο το άτομο και την ομάδα, μέρος της οποίας είναι εκείνη τη στιγμή, φαίνεται να έχει κεντρικό ρόλο στο ψυχόδραμα. Η απεικόνιση των βιωμάτων μπροστά σε τρίτους με τρόπο παραστατικό προσφέρει μια εμπειρία ζωής στον θεραπευόμενο που σταδιακά νιώθει την κάθαρση του θεάτρου να τον συνεπαίρνει. Η κάθαρση αυτή μπλέκεται με την προσωπική και ιδιαίτερη θεώρηση της αξίας των πραγμάτων στη ζωή, αποδεικνύοντας περίτρανα αυτό που είπε η Μ. Γκράχαμ, ότι «το θέατρο είναι ρήμα παρά ουσιαστικό, μια δράση, παρά ένα μέρος». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπου θέατρο, μπορεί κανείς να αντικαταστήσει με «ψυχόδραμα».
Συντάκτης: Εύη Λεγάτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
