«Aυτό θέλει αντρικά χέρια κι εκείνο είναι γυναικεία δουλειά»

Πληροφόρηση, γρήγορη ενημέρωση, εύκολη πρόσβαση στη γνώση, δυνατότητες πνευματικής και συλλογιστικής εξάσκησης είναι μερικές απ’ τις δυνατότητες που έχουμε καθημερινά κυριολεκτικά στα χέρια μας κι όσο κι αν ασχολούμαστε, ποτέ δεν τις εκμεταλλευόμαστε επαρκώς. Χάρη στη διεύρυνση των οριζόντων μας, ζώντας σε μια δυτικού τύπου κοινωνία, μπορούμε εδώ και κάμποσα χρόνια να μιλάμε χωρίς φόβο ή ντροπή για το κάθε φύλο, τους έμφυλους ρόλους και τον εκφυλισμό. Στην πραγματικότητα, είναι άξιο απορίας αν απλώς μιλάμε γι’ αυτά ή αν τα έχουμε όντως εμπεδώσει.

Μέχρι τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, ένα από τα θέματα που απασχόλησε έντονα τους επιστήμονες της κοινωνιολογίας ήταν ο χαρακτηρισμός των εργασιών εντός κι εκτός σπιτιού σε γυναικείες κι αντρικές. Στο παλιό μοτίβο της οικογένειας παρακολουθούμε τον άντρα να έχει μια εργασία που θα εξασφαλίζει οικονομικά την οικογένεια και να συμβάλλει παράλληλα στο σπίτι, επιδιορθώνοντας βλάβες που προέκυπταν και διεκπεραιώνοντας τις εξωτερικές δουλειές, όπως ήταν η αποπληρωμή των πάγιων εξόδων του νοικοκυριού. Απ’ την άλλη, η γυναίκα δεν είχε κάποια υποχρέωση εκτός σπιτιού, εφόσον δεν εξετάζουμε την περίπτωση αγροτικής οικογένειας, της οποίας τα μέλη ασχολούνταν όλα με την καλλιέργεια της γης. Στα καθήκοντα της γυναίκας ήταν η καλή διατήρηση του οίκου, η ανατροφή των παιδιών κι η φροντίδα των γηραιότερων, είτε ζούσαν μαζί είτε όχι.

Η τόσο μακρόχρονη ισχύς αυτού του οικογενειακού προτύπου μας οδήγησε στο να αρχίσουμε τις συζητήσεις και τις αναλύσεις περί της θηλυκοποίησης της έννοιας «φροντίδα». Εξετάζοντας τα πρότερα δεδομένα: η γυναίκα πρέπει να φροντίζει για το φαγητό, για την καθαριότητα, για την προετοιμασία των παιδιών είτε αυτό αφορά πρακτικές ανάγκες είτε αφορά τη διαπαιδαγώγηση και καθοδήγησή τους και, φυσικά, να δοθεί όποια βοήθεια χρειάζονται οι ηλικιωμένοι κι όποιο μέλος αρρωστήσει ή βρίσκεται σε πόνο. Πρέπει να προλαμβάνει τα λάθη και τις ζημιές και να βρίσκει λύσεις για όσα «δεν πρέπει να μάθει ο μπαμπάς με τίποτα»! Εξυπακούεται πως μετά απ’ όλη αυτήν την περιποίηση, πρέπει να φροντίζει και τον εαυτό της, ώστε να μη χάσει τη θηλυκότητα και τη σαγήνη της, μην τυχόν της πάρει καμιά σουσουράδα τον άντρα! Στον αντίποδα, ο σύζυγός της πρέπει να φροντίζει να υπάρχει φαγητό στο τραπέζι κι ό, τι άλλο αφορά τις βιοποριστικές ανάγκες της οικογένειας και τη λειτουργικότητα του σπιτιού.

Έτσι, λοιπόν, βρισκόμενη η γυναίκα σ’ αυτήν τη θέση, πολλές φορές έχει ακουστεί να λέει πως έφτιαξε τη σούπα ή την πίτα με αγάπη, έχει ετοιμάσει τα κρεβάτια με αγάπη, έχει πλέξει το πουλόβερ με αγάπη, έχει σκουπίσει δάκρυα με αγάπη∙ τα κάνει όλα με αγάπη. Η αμοιβή της είναι η εκτίμηση, ο σεβασμός κι η ανταπόδοση της αγάπης από τα πρόσωπα που τη λαμβάνουν. Αν, όμως, δεν την ανταμείβουν μ’ αυτόν τον τρόπο; Με το δίκιο της θα πικραθεί, θα λυπηθεί ή θα θυμώσει. Δεν αποτελούσαν και λίγες οι περιπτώσεις που συνέβαινε κάτι τέτοιο, καθώς επικρατούσε η άποψη εντός μάλιστα της οικογένειας πως αυτή είναι η δουλειά της κι είναι υποχρεωμένη να την κάνει. Δεν ήταν, επίσης, λίγες οι περιπτώσεις που της μίλησαν περίεργα ή άσχημα −κι όχι μόνο− επειδή δεν της πέτυχε το φαγητό, έκανε κάποιο λάθος ή ξέχασε κάτι. Δεν ίσχυε για όλες αυτό, καθώς πολλοί επίσης δε σηκώνουν κουβέντα για τη σύζυγό τους αλλά και θα σκότωναν για τη μητέρα τους.

Αυτή η συγκεκριμένη εικόνα, όμως, πόσο αντικατοπτρίζει τη σημερινή θέση της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία; Σίγουρα, υπάρχουν κατάλοιπα, αλλά δεν αφορούν μόνο στην ίδια, αλλά αντίστοιχα και στον άντρα. Όπως υποστηρίζεται σε έρευνα που διεξήχθη το 2017, περίπου το 70% των σύγχρονων νοικοκυριών εξακολουθεί να διαχωρίζει τα οικιακά σε γυναικείες κι αντρικές δουλειές, χωρίς όμως να αναφέρεται πόσα άτομα ερωτήθηκαν, ποια η ηλικιακή τους ομάδα κι αν ήταν σε πόλη ή σε ύπαιθρο, ώστε να αναλογιστούμε τις αντίστοιχες συνθήκες κι ανάγκες. Ακριβώς επειδή τα δεδομένα έχουν αλλάξει πολύ από παλαιότερα, έχουν διαμορφωθεί άλλες αντιλήψεις κι ανάγκες, έχει υποστηριχθεί από ορισμένους ότι η γυναίκα, σε αντίθεση με τον άντρα, αναγκάζεται να εργάζεται σε δύο δουλειές, μία εκτός σπιτιού και μία εντός, με την τελευταία να ορίζεται απ’ τους ίδιους ως άμισθη.

Αλήθεια, πώς θα πληρωνόταν μια νοικοκυρά; Με την ώρα ή με ποσοστά; Θα πληρωνόταν απ’ τα μέλη της οικογενείας της ή απ’ το κράτος; Τεκνοποιούμε για να ξινίζουμε και ν’ απαιτούμε ανταλλάγματα ή για να πράξουμε αυτό που επιθυμούμε και να δώσουμε ανιδιοτελή αγάπη και θαλπωρή; Δημιουργούμε οικογένεια λόγω των αναχρονιστικών κοινωνικών επιταγών ή επειδή νιώθουμε ότι θέλουμε να βιώσουμε κι αυτήν την εμπειρία; Η απάντηση μπορεί να είναι η οποιαδήποτε πιθανή. Αν επιλέξουμε λανθασμένα, ωστόσο, δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τρίτους γι’ αυτό. Το χρηματικό αντίτιμο είναι κάτι που δεν μπορούμε να ζητάμε για όλες τις δράσεις μας, ιδιαίτερα από αγαπημένα μας πρόσωπα, πόσο μάλλον όταν το βλέπουμε ως μέσο ισχύος. Ο σύντροφος που φρόντιζε για τη διατήρηση του νοικοκυριού και δεν είχε εισόδημα υποστηριζόταν από τον σύντροφο που είχε.

Μιλώντας για ισότητα των δύο φύλων, δεν αναφερόμαστε στην υποβάθμιση του ενός για την ανέλιξη του άλλου, αλλά για πραγματική εξίσωση. Το να αντιστραφούν εντελώς οι πρότεροι ρόλοι του άντρα και της γυναίκας δεν είναι η λογική πρόταση, αλλά μάλλον μια εκδικητική επιθυμία. Αυτή τη στιγμή μπορούμε να μιλάμε για οποιαδήποτε μορφή καταμερισμού των οικιακών εργασιών, καθώς η κάθε οικογένεια λειτουργεί με επιλογές κι ευελιξία. Θα δούμε σίγουρα το παλιό μοτίβο, θα δούμε όμως και άντρες να ασχολούνται με τα οικιακά, με τη γυναίκα να δραστηριοποιείται για τα οικονομικά. Θα δούμε γονείς να φτιάχνουν πρόγραμμα, μοιράζοντας εναλλάξ τις δουλειές του σπιτιού, όντας αμφότεροι εργαζόμενοι. Θα δούμε οικογένειες μονογονικές, που είτε αρσενικό είτε θηλυκό, σηκώνει ένα πολύ συγκεκριμένο φορτίο.

Όπως και να ‘χει μια οικογένεια αποτελείται από δεμένους ανθρώπους μεταξύ τους, οι οποίοι βοηθούν ο ένας τον άλλον για να λειτουργήσει όμορφα κι η ομάδα κι η ζωή του καθενός ξεχωριστά. Αν ο οποιοσδήποτε δυσκολεύεται στο ν’ ανταποκριθεί στα καθήκοντά του, λαμβάνει τη βοήθεια που χρειάζεται. Αυτό φαίνεται να ισχύει, όταν ο μπαμπάς ξαγρυπνά επειδή αρρώστησε το παιδί του, όταν ο παππούς παίρνει στο εξοχικό τα εγγόνια, όταν ο θείος πλένει πιάτα κι όταν μαγειρεύει ο νονός. Δεν έχουμε πια μόνο ως εικόνες τη γιαγιά να κρατάει τα εγγόνια, τη μαμά να βάζει θερμόμετρο στο παιδί, τη θεία να φέρνει απ’ το φαγητό που μαγείρεψε και τη νονά να μαζεύει τα γυαλιά από κάτι που κατά λάθος έσπασε. Πλέον βρισκόμαστε σε θέση να πούμε ότι η φροντίδα των ανθρώπων που συντροφεύουν τον καθένα δεν είναι γυναικείο ή αντρικό «προσόν», αλλά εξαρτάται απ’ τις διαθέσεις και τα αισθήματα, ανεξαρτήτως φύλου. Έτσι, ήταν πάντοτε άλλωστε, μόνο που παλαιότερα ήταν υποχρεωμένος ο κάθε παράγοντας να επιτελέσει το έργο του, με προθυμία ή χωρίς.

Όσον αφορά τα επαγγέλματα που προσφέρουν περιποίηση και φροντίδα, μπορεί κάποτε να τα μονοπωλούσαν οι γυναίκες, αλλά πλέον είναι πολύ συχνό να συναντάμε άντρες νοσηλευτές, μασέρ, οικιακούς βοηθούς, κομμωτές, μακιγιέρ, μανικιουρίστ κι όποιο άλλο είδος απασχόλησης θεωρούσαμε ως κοινωνία παλαιότερα ότι αρμόζει μόνο σε γυναίκες. Αντίστοιχα, θα δούμε γυναίκες ως διανομείς, σε ταξί, ως υδραυλικούς και μηχανικούς, σε συνεργεία αυτοκινήτων κι ό, τι άλλο επίσης θεωρούσαμε απίθανο για μια γυναίκα. Κάποτε ήταν αδιανόητο να υπάρχουν άντρες ηθοποιοί και χορευτές, όπως και γυναίκες στην οποιαδήποτε εργασία, καθώς κακοχαρακτηρίζονταν. Τα έχουμε ξεπεράσει σε μεγάλο βαθμό αυτά.

Αυτό που ίσως δεν έχει αλλάξει είναι η αντίδραση κι οι σκέψεις μας μπροστά σε τέτοιες περιπτώσεις ανθρώπων. Ενδεχομένως να δυσκολευτούμε να εμπιστευτούμε έναν επαγγελματία που δεν περιμέναμε να είναι του ενός ή του άλλου φύλου ή να σκεφτούμε ότι έχουν διαφορετικές σεξουαλικές προτιμήσεις. Πραγματικά, άτοπα και τα δύο, καθώς η επιλογή της εργασίας μας καθορίζει αυτό με το οποίο ασχολούμαστε κι όχι απαραίτητα το ποιοι είμαστε. Δεν παύουν κι ούτε θα πάψουν να υπάρχουν εργοδότες που ζητάνε μόνο κοπέλες ή μόνο άντρες για εργαζόμενους στην επιχείρησή τους, επειδή πιθανώς δεν αναλογίζονται ότι ενδέχεται να χάνουν μια καλή συνεργασία λόγω των περιορισμών που θέτουν. Ποιος μπορεί να τους κατηγορήσει άλλωστε,απ’ τη στιγμή που ακόμη ξεστομίζονται εκφράσεις του τύπου  «αυτό θέλει αντρικά χέρια» ή «αυτά είναι για τις γυναίκες» ;

Επομένως, ας πάψουμε να κατακρίνουμε τις γυναίκες που επέλεξαν να ασχολούνται με οικιακά, είτε επειδή τις θεωρούμε «πίσω απ’ τον κόσμο» είτε επειδή θεωρούμε ότι δεν κάνουν και τίποτα το κουραστικό. Ας σταματήσουμε να λέμε μπράβο στις γυναίκες που μας πληροφορούν ότι τις βοηθούν στις δουλειές του σπιτιού οι άντρες τους. Ας σταματήσουμε γενικότερα να ασχολούμαστε με τις επιλογές των άλλων ή και τα δεδομένα στα οποία ζουν, θέλοντας και μη. Το να σκεφτόμαστε συλλογικά και να θέλουμε το καλύτερο για τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω μας είναι πολύ όμορφο έως κι αναγκαίο, χωρίς όμως να σημαίνει πως αυτό που θεωρούμε καλό και σωστό για εμάς είναι το ίδιο για όλους.