Tο ζωικό βασίλειο μάς μαθαίνει πως το φλερτ είναι ένστικτο

Ίσως σου έχει τύχει κατά τα σχολικά σου χρόνια να βγεις στο προαύλιο την ώρα του διαλείμματος και ξαφνικά να ξεσπάσει ένας καβγάς, είτε ανάμεσα σε δύο κοπέλες που μαλλιοτραβιούνται, είτε ανάμεσα σε δύο αγόρια που ανταλλάσσουν μπουνιές. Καθόλου ευχάριστο θέαμα, αλλά άκρως αντιπροσωπευτικό των εννοιών του ανταγωνισμού και της επίδειξης που εμφανίζονται σχεδόν σε κάθε είδος στο ζωικό βασίλειο.

Στη φύση, ο ανταγωνισμός αφορά στην αναπαραγωγή. Και για να αναπαραχθείς πρέπει να έχεις πρόσβαση στο αντίθετο φύλο. Συνήθως ο ανταγωνισμός εκδηλώνεται από τα αρσενικά άτομα, είτε με μάχες (κυρίως για τα κυρίαρχα αρσενικά, τα οποία έχουν σημαντικές πιθανότητες νίκης), είτε με παρεμβολή ή παρενόχληση (ως εναλλακτική στρατηγική, καθώς δε γίνεται όλα τα αρσενικά να είναι κυρίαρχα). Στα ελάφια, παραδείγματος χάριν, είναι πολύ συνηθισμένη η παρενόχληση από ένα δεύτερο αρσενικό (κατώτερο ιεραρχικά) ελάφι, ενώ στους μπαμπουίνους τα κατώτερα ιεραρχικά αρσενικά πιάνουν φιλίες με τα θηλυκά ή σχηματίζουν συμμαχίες μεταξύ τους κατά των κυρίαρχων για να καταφέρουν να έχουν πρόσβαση στα θηλυκά.

Γιατί, όμως, να δρουν ανταγωνιστικά κυρίως τα αρσενικά; Η απάντηση έγκειται στην επιλεκτικότητα. Έχει παρατηρηθεί ο εξής κανόνας: «Τα αρσενικά επιδεικνύονται και τα θηλυκά επιλέγουν». Αυτός ο κανόνας προέκυψε για τον απλούστατο λόγο ότι τα θηλυκά συνήθως παρέχουν την γονική φροντίδα και άρα τους πόρους (γέννα, τροφή, προστασία) για την ανατροφή των νεογνών τους. Επίσης, από την αναπαραγωγική πλευρά, τα ωάρια είναι σαφώς λιγότερα από τα σπερματοζωάρια, γεγονός που καθιστά τα πρώτα πολύ πιο πολύτιμα. Άρα, είναι λογικό το φύλο που επενδύει τόση ενέργεια στους απογόνους του και έχει πολύ λιγότερες «ευκαιρίες» αναπαραγωγής, να είναι και το πιο επιλεκτικό. Βέβαια, η γονική φροντίδα δεν είναι αποκλειστικά μέλημα των θηλυκών, όπως πολύ συχνά υπονοείται. Για παράδειγμα, στο είδος Sygnathus typhle, ένα ιδιαίτερο, μακρόστενο ψάρι, η φροντίδα των αυγών πραγματοποιείται εξ΄ ολοκλήρου από τα αρσενικά.

Άρα, προκειμένου να αναπαραχθεί ένα αρσενικό, θα πρέπει να κερδίσει το θηλυκό είτε μέσω ανταγωνισμού, είτε μέσω επίδειξης. (Σού θυμίζει κάτι;) Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα επίδειξης ίσως αποτελεί η συμπεριφορά του είδους Ptilonorhynchus violaceus, ένα είδος πουλιού που για να ζευγαρώσει με το θηλυκό πρέπει να το εντυπωσιάσει.

Η ιστορία πάει κάπως έτσι: Το θηλυκό φτάνει σε μία περιοχή με αρκετά αρσενικά, τα οποία ετοιμάζουν αγωνιωδώς τις αψίδες τους. Αυτά τα πουλιά λατρεύουν το μπλε χρώμα, οπότε, θέλοντας να «στολίσουν» τις αψίδες τους, ώστε να γίνουν πιο εντυπωσιακές, πετάνε στη γύρω περιοχή και μαζεύουν ό,τι μπλε αντικείμενο εντοπίσει το μάτι τους, από μανταλάκια μέχρι και πλαστικά καλαμάκια. Αφού στήσουν την αψίδα και τη στολίσουν βάζοντας πάνω και γύρω της όλα τα μπλε αντικείμενα που βρήκαν, περιμένουν με ανυπομονησία να περάσει το θηλυκό. Το θηλυκό περνάει και επιβλέπει τις αψίδες των αρσενικών. Κάποια αρσενικά επιδίδονται ακόμα και σε χορούς προκειμένου να κερδίσουν την εύνοια του θηλυκού. Το αρσενικό που εντυπωσίασε περισσότερο με την αψίδα ή και τον χορό του το θηλυκό είναι αυτό που θα ζευγαρώσει μαζί του.

Αν καθίσεις και το καλοσκεφτείς, υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα «επίδειξης» και στις ανθρώπινες κοινωνίες: ένα αμάξι που μαρσάρει επιδεικτικά σε έναν άδειο κατά τα άλλα δρόμο, μία κόρνα που ηχεί επίμονα, ένα καλλίγραμμο σώμα καλυμμένο με λάδι στην παραλία, προκλητικοί χοροί ή βλέμματα σε κάποιο μπαράκι (τότε που ήταν ανοιχτά). Όλα αυτά δε διαφέρουν και πολύ από εκείνο το παθιασμένο πουλάκι που ορμάει στα μπαλκόνια ανυποψίαστων ανθρώπων και κλέβει τα μπλε μανταλάκια τους.

Ακόμα πιο τρομακτικές είναι οι ομοιότητες των ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων με τις αντίστοιχες των πιθηκοειδών. Ο Bonobo, ο πιο κοντινός συγγενής του ανθρώπου, μοιράζεται μαζί του την έντονη σεξουαλικότητά του. Η ιεραρχία σε αυτά τα είδη καθορίζει τις ερωτικές σχέσεις και σε πολλές περιπτώσεις, η συνουσία αποτελεί μέσο κατευνασμού ή δήλωσης υποταγής ή ακόμα κι εύνοιας κατά το μοίρασμα της τροφής. Φαίνεται λοιπόν πως, όπως κι ο άνθρωπος, έτσι και οι πίθηκοι έχουν διαχωρίσει την ερωτική επιθυμία από την αναπαραγωγική διαδικασία.

Όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, οι στάσεις που επιλέγονται από τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της συνουσίας παρατηρούνται και στη φύση. Για παράδειγμα, στην πλειοψηφία των θηλαστικών, η συνουσία πραγματοποιείται νωτοκοιλιακά. Βέβαια, σε κοντινούς μας συγγενείς (γορίλες, γίββωνες και χιμπατζήδες) έχει παρατηρηθεί και κοιλιοκοιλιακή συνουσία, μία στάση που προτιμάται και από την πλειονότητα των ανθρώπων.

Μία ακόμη κοινή πτυχή των σχέσεων μεταξύ ανθρώπου και πιθήκων είναι το αγκάλιασμα κατά τη διάρκεια της επαφής και όχι μόνο. Η αγκαλιά και άλλες παρόμοιες χειρονομίες αποτελούν γνώρισμα των πιθήκων και των χιμπατζήδων, αλλά συνήθως είναι συνυφασμένες με την ερωτική συμπεριφορά. Στις ανθρώπινες κοινωνίες, τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα, αλλά οι ομοιότητες παραμένουν.

Μελετώντας τα είδη και ειδικά τα πρωτεύοντα, εμφανίζονται κάποια μοτίβα συμπεριφοράς γνωστά και από τις ανθρώπινες κοινωνίες. Την επόμενη φορά που θα χτυπιέσαι να καταλάβεις γιατί το ταίρι σου έκανε εκείνο ή το άτομο που σε ενδιαφέρει είπε το άλλο, δοκίμασε να διαβάσεις ή να ψάξεις τις συμπεριφορές του ζωικού βασιλείου γύρω από το κομμάτι της σεξουαλικότητας, βρες τις εξελικτικές θεωρίες με βάση τη Δαρβινική προσέγγιση και θα δεις πως τελικά όλα έχουν μια βάση πολύ συγκεκριμένη και κοινή. Μπαίνοντας η συνείδηση στο παιχνίδι ανακατεύει βέβαια την τράπουλα, μα οι άσσοι πάντα 4 θα είναι.