Σαίξπηρ· ο μεγαλύτερος ποιητής της ζωής

Το θέατρο θα ήταν φτωχότερο χωρίς εκείνον κι οι καρδιές μας φτωχότερες χωρίς τα λόγια του. Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι ίσως ο πιο διαχρονικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας που μιλάει κατευθείαν στην ψυχή μας. Έχει γράψει για τον έρωτα, τον θάνατο, την τρέλα, τη ζήλια και κάθε άλλο ανθρώπινο ψεγάδι όπως κανείς άλλος, δίνοντας απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν την ύπαρξή μας, όπως το «να ζει κανείς ή να μη ζει» (Άμλετ).

Οι περισσότεροι από εμάς μπορεί να τον γνωρίζουμε από την μεγαλύτερη ιστορία αγάπης που έχει γραφτεί, το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», όμως ο Σαίξπηρ αποτέλεσε ορόσημο στην παγκόσμια λογοτεχνία μέσα από τις κεντημένες γεμάτες αλήθεια και πάθος λέξεις του, τα φιλοσοφικά ερωτήματα και την ανάδειξη της ανθρώπινης φύσης. Δεν είναι τυχαίο πως σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει και εξελίσσεται, τα έργα του Άγγλου δραματουργού δε σταματούν να αποτελούν πηγή έμπνευσης και να κρούουν μέσα μας μικρά καμπανάκια.

Η πένα του αλλάζει διαρκώς προορισμούς και εποχές, από τη Βερόνα στην Αγγλία, στην αρχαία Ρώμη, στην Αθήνα, στη Δανία, στην Κύπρο, στη Σκοτία. Μεταθέτει χρονικά και τοπικά τους ήρωές του δίνοντας στον τότε σύγχρονο θεατή την ευκαιρία να παρατηρήσει λεπτομέρειες της κοινωνίας από απόσταση, να σκεφτεί χωρίς να νιώθει ότι κάποιος τον κατακρίνει, να ψυχαγωγείται και να διασκεδάζει ταυτόχρονα. Εκπρόσωπος του Ελισαβετιανού θεάτρου που παρουσιαζόταν κυρίως στην Αυλή και τους αριστοκράτες δε δίστασε μερικές φορές να γίνει δεικτικός απέναντι στην αριστοκρατία, να δείξει αυτό το «κάτι σάπιο» που «υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας» (Άμλετ) ενώ ολόκληρη η ουσία της εποχής του καθρεφτιζόταν σε κάθε του έργο.

Άγριος και αληθινός παρουσίαζε τα ανθρώπινα πάθη με έναν ωμό ρομαντισμό. Δεν ωραιοποιούσε καταστάσεις, ωραιοποιούσε όμως τις λέξεις ανάγοντας κάθε πράξη σε ύψιστη ποίηση. Οι χαρακτήρες του τρωτοί και ευμετάβλητοι, άνθρωποι που μπορεί να ήταν άρχοντες και βασιλιάδες, όμως δεν έπαυαν να είναι άνθρωποι με πάθη και αδυναμίες που καλούνταν να διαχειριστούν και να ζήσουν με αυτά ή να πεθάνουν. Στο μεγαλύτερο μέρος των έργων του οι περισσότεροι ήρωες πεθαίνουν έχοντας αφήσει πίσω τους γερή παρακαταθήκη.

Φυσικά ένας άνθρωπος τόσο φωτεινός σαν τον Σαίξπηρ δε θα μπορούσε να μην έχει και σκοτεινή πλευρά. Γεννημένος στην Αγγλία την άνοιξη του 1564, τρίτο παιδί μας εύπορης οικογένειας, αγαπούσε από μικρός τα γράμματα και μελετούσε πολύ όταν δε βοηθούσε τον πατέρα του στην αγορά. Κατάφερε να πάει στο σχολαρχείο όπου έμαθε να μεταφράζει ολόκληρα κείμενα από τα αγγλικά στα λατινικά. Οι παιδικές του μνήμες περιείχαν θεατρικές παραστάσεις και μουσική, γεγονός που σίγουρα συνέβαλε στην μετέπειτα εξέλιξή του. Αρκετά νωρίς, εκεί στην εφηβεία περίπου, εγκατέλειψε το σχολείο για να ασχοληθεί με την οικογενειακή επιχείρηση.

Αργότερα, σε ηλικία μόλις 18 ετών παντρεύεται τη σύζυγό του, Αν Χάθαγουεϊ, η οποία ήταν 8 χρόνια μεγαλύτερή του και κυοφορούσε το πρώτο τους παιδί. Πολλοί αναφέρουν πως ήταν ένας γάμος που προέκυψε από μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και ίσως αυτός είναι και ο λόγος που ο ποιητής αντιμετώπιζε τον γάμο σαν κάτι θλιβερό. Δύο χρόνια μετά τη γέννηση της κόρης τους έρχονται στη ζωή τα δίδυμα παιδιά τους που είναι και τα τελευταία που απέκτησαν. Η κοινή τους ζωή διακόπτεται όταν εκείνος μετακομίζει στο Λονδίνο μόνος του όπου και ζει για αρκετά χρόνια, ενώ η οικογένειά του μένει σε ένα σπίτι στο Στράτφορντ, το οποίο τους είχε εξασφαλίσει ο ίδιος. Αυτά είναι τα λεγόμενα «χαμένα χρόνια» αφού δε γνωρίζουμε πολλά για την προσωπική του ζωή του. Δεδομένο είναι πως εκεί γεννήθηκε η αγάπη του για το θέατρο όπου ξεκίνησε σαν ηθοποιός και στη συνέχεια άρχισε να γράφει τα δικά του έργα που ανέβηκαν σε θέατρα της πρωτεύουσας. Η επιτυχία του ξεκίνησε με το «Αγάπης αγώνας άγονος» και η συνέχεια ήταν λαμπρή.

Άλλα σκοτεινά σημεία που επισημαίνουν οι ειδικοί μέσα από τα σονέτα που έγραψε ο Σαίξπηρ είναι το φλερτ με την ομοφυλοφιλία, το οποίο μπορεί να μην επιβεβαιώνεται από καμία πηγή αλλά τα γραπτά θα μπορούσαν να δείχνουν ερωτική έλξη προς το ίδιο φύλο. Δεν παραλείπονται όμως και οι αναφορές για συνευρέσεις με γυναίκες. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει σαφής απάντηση για το αν τα σονέτα είναι αυτοβιογραφικά, οπότε το ερωτηματικό αυτό θα πλανάται σαν μαύρο σύννεφο πάνω από το όνομα του ποιητή. Λίγο μετά τη συνταξιοδότησή του επιστρέφει στη γυναίκα στο στο Στράτφορντ όπου και μένει μέχρι και το τέλος της ζωής του.

Ο Σαίξπηρ είναι ίσως εκείνος ο λογοτέχνης που έχει επηρεάσει την παγκόσμια δραματουργία περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Ποιος άλλος έχει μιλήσει έτσι για τον έρωτα;

« – Καλή σου νύχτα, χίλιες φορές καλή σου νύχτα.

– Χίλιες φορές κακή χωρίς το φως σου.

– Καληνύχτα.

– Καληνύχτα τούτη η πίκρα του χωρισμού έχει μια γλύκα τόση που καληνύχτα θα σου λέω μέχρι να ξημερώσει.

-Ύπνος να ‘ρθει στα μάτια σου και στην καρδιά σου ειρήνη. 

-Ύπνος και ειρήνη θα ‘θελα για σένα να ‘χα γίνει.»  

Πρόκειται για ένα απόσπασμα από το έργο του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Ένας ύμνος στην αγάπη που μπορεί να φτάσει ως τον θάνατο και όσες γενιές και αν υπάρξουν σε αυτή τη πλάση, πάλι θα βρουν τις λέξεις αυτές να τρέχουν σαν νερό από το στόμα τους.

Πολλές φήμες και εικασίες υπάρχουν γύρω από το όνομά του Σαίξπηρ. Μελετητές υποστηρίζουν ακόμη και ότι δεν υπήρξε· άπειρο μελάνι έχει ξοδευτεί σε λευκές σελίδες. Τι σημασία έχει αν ο ποιητής λέγεται Σαίξπηρ ή όχι; Ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα που πέρασαν από την παγκόσμια ιστορία της λογοτεχνίας χάρισε γενναιόδωρα σε αυτόν τον κόσμο έργα που όμοιά τους δεν έχουν ξαναγραφτεί.

Όσες φορές κι αν έχουν χαϊδέψει τα μάτια μου τις ίδιες γραμμές, καμία σημασία δεν έχει. Πάντα κάτι καινούριο θα ψιθυρίζουν μέσα μου τα λόγια του και κάθε φορά θα σκέφτομαι… Shall I compare thee to a summer’s day?

Αφιερωμένο στην Ελένη