

Όταν ακούμε για θρησκευτικές αιρέσεις, το μυαλό μας συχνά πάει σε περίεργες τελετές, χειραγώγηση, και μια σχεδόν κινηματογραφική ατμόσφαιρα μυστηρίου. Ωστόσο, το People’s Temple δεν ήταν μια κλασική περίπτωση αίρεσης. Ήταν ένα πείραμα κοινωνικής δικαιοσύνης, που κατέληξε σε μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του 20ού αιώνα. Πώς μια ομάδα ανθρώπων, που ξεκίνησε με οράματα για ισότητα και αλληλεγγύη, βρέθηκε εγκλωβισμένη σε μια απομονωμένη γωνιά της Γουιάνα, οδηγούμενη στην αυτοκαταστροφή; Η απάντηση βρίσκεται στα παιχνίδια εξουσίας, τη δύναμη της πίστης, και τον σκοτεινό αλλά χαρισματικό χαρακτήρα του Jim Jones.
Αεροφωτογραφία της μαζικής αυτοκτονίας στο Jonestown της Γουιάνας, η οποία έλαβε χώρα πριν από 40 χρόνια, στις 18 Νοεμβρίου 1978. Φωτ: Bettmann/Bettmann Archive
Jim Jones: Ο άνθρωπος πίσω από το όραμα
Ο Jim Jones γεννήθηκε το 1931 στην Ινδιανάπολη, σε μια φτωχή οικογένεια. Από μικρή ηλικία, δείχνει μια ασυνήθιστη προσωπικότητα. Είναι μοναχικός και γοητεύεται από τη θρησκεία, αλλά και την εξουσία. Συχνά περνάει τον χρόνο του παρακολουθώντας κηρύγματα και πειραματίζεται με τις δικές του ομιλίες. Έχει έναν παράξενο συνδυασμό έλξης για τον χριστιανισμό και τον κομμουνισμό, κάτι που αργότερα θα ενσωματώσει στο κίνημά του.
Ήδη από τη δεκαετία του ’50 o Jones υιοθετεί το ρόλο του μαθητευόμενου Πάστορα σε εκκλησία Μεθοδιστών στην Ινδιανάπολη. Όταν, όμως, δεν του επιτρέπεται να συμπεριλάβει αφροαμερικανούς στο ποίμνιό του, επέρχεται ρήξη με την εκκλησία. Το 1956 αγοράζει το πρώτο εκκλησιαστικό κτίριό του, και η αίρεση του Peoples Temple αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα. Αναμειγνύει διδαχές του Χριστιανισμού με τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, και προσπαθεί, έτσι, να προωθήσει τις πολιτικές του απόψεις, χρησιμοποιώντας τη θρησκεία ως κάλυμμα.
Ο Τζιμ Τζόουνς και η σύζυγός του Μαρσελίν Τζόουνς, καθισμένοι μπροστά από τα υιοθετημένα παιδιά τους και δίπλα στην κουνιάδα του, δεξιά, με τα τρία της παιδιά, Καλιφόρνια, 1976. Φωτ: Φωτογραφία: Don Hogan Charles/Getty Images
Η αρχή του People’s Temple
Η αρχική ιδέα του People’s Temple είναι φιλανθρωπική και προοδευτική: βοήθεια στους φτωχούς, φυλετική ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Ο Jones έχει το χάρισμα του λόγου και ξέρει πώς να εμπνεύσει τους ανθρώπους.
Ας φανταστούμε έναν άνθρωπο, που μιλάει για αγάπη, ισότητα και κοινότητα, σε μια εποχή που ο ρατσισμός στις ΗΠΑ είναι στο ζενίθ του. Πείθει, έτσι, εκατοντάδες να τον ακολουθήσουν, δημιουργώντας μια “εκκλησία” που μοιάζει περισσότερο με κοινωνικό κίνημα.
Δεν είναι όλα, όμως, τόσο αθώα. Σιγά-σιγά, ο Jones αρχίζει να παρουσιάζει μια πιο σκοτεινή πλευρά. Θέλει πλήρη έλεγχο, απαιτεί τυφλή πίστη και χειραγωγεί τους πιστούς του. Ακόμη και τότε, πολλοί από αυτούς που τον ακολουθούν δεν έχουν καταλάβει ακόμα την πραγματική του φύση.
Από την Καλιφόρνια στη Γουιάνα
Το 1965, το People’s Temple μετακομίζει στην Καλιφόρνια, όπου και μεγαλώνει γρήγορα. Η αίρεση έχει πλέον πολιτική επιρροή, χάρη στις συνδέσεις του Jones με τοπικούς αξιωματούχους. Το “παραμύθι” όμως αρχίζει να ξεφτίζει. Κυκλοφορούν φήμες για κακοποίηση, ψυχολογική πίεση και οικονομική εκμετάλλευση.
Ο Jones, υπό το φόβο ενός πυρηνικού πολέμου (του οποίου την ημερομηνία έχει ο ίδιος ορίσει ως τη 15η Ιουλίου του 1967), αποφασίζει.να κάνει την επόμενη μεγάλη κίνηση. Νοικιάζει γη στη Γουιάνα, μια μικρή χώρα στη Νότια Αμερική, και ανακοινώνει πως εκεί θα χτίσουν τον παράδεισο. Ένα μέρος μακριά από καταπιεστικές κυβερνήσεις και “εχθρούς”. Το ονομάζει Jonestown- φυσικά.
Η επιλογή της Γουιάνα δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για μια απομονωμένη περιοχή που μπορεί να λειτουργήσει ως τέλειο “καταφύγιο” για τα σχέδιά του, αλλά ταυτόχρονα προσφέρει ελάχιστες δυνατότητες επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.
Το “όνειρο” του Jonestown
Το Jonestown διαφημίζεται ως ένας επίγειος παράδεισος, όπου όλα τα μέλη του People’s Temple θα ζουν σε απόλυτη αρμονία. Όμως, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Οι άνθρωποι εργάζονται εξαντλητικά κάτω από τον καυτό ήλιο, συχνά χωρίς επαρκή τροφή ή ξεκούραση. Η καθημερινότητά τους είναι γεμάτη από αυστηρούς κανόνες και ελέγχους, ενώ τα μηνύματα του Jones ακούγονται από μεγάφωνα σχεδόν όλη μέρα.
Ο Jones έχει δημιουργήσει ένα απομονωμένο καθεστώς, απ’ όπου κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να υπογράφουν “εξομολογήσεις” για εγκλήματα που δεν έχουν διαπράξει, τις οποίες ο Jones χρησιμοποιεί για να τους εκβιάζει. Επιπλέον, ελέγχει την επικοινωνία τους με τον έξω κόσμο, ώστε να μην μπορούν να ζητήσουν βοήθεια ή να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους.
Ο αιδεσιμότατος Τζιμ Τζόουνς και η σύζυγός του, Μαρσελίν, από ένα φωτογραφικό άλμπουμ που βρέθηκε στο Jonestown της Γουιάνας. Φωτ: Bettmann Archive
Πολλά από τα μέλη του People’s Temple έχουν παραδώσει όλη την περιουσία τους στην αίρεση, πιστεύοντας ότι αυτό είναι το τίμημα για μια καλύτερη ζωή. Όμως, αντί για ευημερία, συναντούν κακουχίες. Οι προμήθειες είναι περιορισμένες, και η έλλειψη φαρμάκων κάνει τις ασθένειες να εξαπλώνονται γρήγορα. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική, όταν ο Jones αρχίζει να δίνει “κηρύγματα” υπό την επήρεια ναρκωτικών, μιλώντας για επικείμενες επιθέσεις από εχθρούς και προτείνοντας την αυτοκτονία ως τη μόνη λύση.
Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, ο Jones εισάγει την ιδέα των δοκιμαστικών αυτ0κτονιών, κατά τις οποίες τα μέλη του People’s Temple καλούνται να πιουν ένα ρόφημα που, σύμφωνα με τον Jones, περιέχει δηλητήριο. Αφού τους βλέπει να πίνουν, τους ανακοινώνει πως ήταν μια “δοκιμή”, και πως δεν υπήρχε πραγματικό δηλητήριο. Αυτές οι “ασκήσεις” έχουν σκοπό να ελέγξουν την αφοσίωση των μελών και να τα προετοιμάσουν για τη στιγμή που θα πρέπει να θυσιαστούν για το όραμα του Jones.
Το Jonestown δεν είναι παρά μια δικτατορία σε μικρογραφία.
Η τραγωδία
Τον Νοέμβριο του 1978, ο πολιτικός Leo Ryan επισκέπτεται το Jonestown, μετά από καταγγελίες για κακομεταχείριση των κατοίκων. Ο Ryan και η ομάδα του προσπαθούν να πάρουν μαζί τους όσους επιθυμούν να φύγουν, αλλά δέχονται επίθεση στο αεροδρόμιο. Τη στιγμή που ο Ryan και οι συνοδοί του επιβιβάζονται σε ένα αεροπλάνο, ένοπλοι οπαδοί του Jones εμφανίζονται από το πουθενά και ανοίγουν πυρ. Ο Ryan, τρεις δημοσιογράφοι και ένας από τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να δραπετεύσουν σκοτώνονται ακαριαία.
Αυτό είναι η αρχή του τέλους. Λίγο μετά την επίθεση στο αεροδρόμιο, ο Jim Jones συγκεντρώνει τα μέλη της αίρεσης στον κεντρικό χώρο του οικισμού. Σε έναν ατμοσφαιρικό λόγο, τους ανακοινώνει πως ήρθε η ώρα για τη “τελική πράξη διαμαρτυρίας” ενάντια στους “εχθρούς” τους. Διατάσσει να ετοιμαστεί ένα μεγάλο δοχείο με ένα μίγμα από χυμό σταφυλιού και κυάνιο, ενισχυμένο με ηρεμιστικά και άλλες τ0ξικές ουσίες. Το ρόφημα αυτό δίνεται πρώτα στα παιδιά και τα βρέφη. Οι μητέρες θα υποχρεωθούν να το χορηγήσουν στα παιδιά τους, ενώ φρουροί με όπλa παρακολουθούν την κάθε τους κίνηση.
Ακολουθούν σκηνικά φρίκης. Κάποιοι πίνουν το ρόφημα οικειοθελώς, πιστεύοντας στο όραμα του Jones. Άλλοι αντιστέκονται ή προσπαθούν να ξεφύγουν, αλλά εμποδίζονται από τους φρουρούς. Οι μαρτυρίες δείχνουν, πως πολλοί εξαναγκάζονται να το πιουν. Ο χώρος γεμίζει από κραυγές πόνου και απόγνωσης, καθώς το κυάνιο προκαλεί ασφυξiα, έντονους σπασμούς και θάνaτο μέσα σε λίγα λεπτά. Ο ίδιος ο Jim Jones αυτ0κτονεί με όπλ0.
Στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ απομακρύνει αμερικανικές σορούς από το Jonestown της Γουιάνας για επαναπατρισμό. Φωτ: Ken Hawkins/Alamy
Μέχρι το τέλος της νύχτας, 918 άνθρωποι, εκ των οποίων 276 παιδιά, κείτονται νεκροί στο έδαφος. Ήταν η μεγαλύτερη απώλεια Αμερικανών σε μη πολεμική περίοδο πριν την 11η Σεπτεμβρίου.
Μετά την καταστροφή
Το Jonestown αφήνει πίσω του σοκ, θλίψη και αναρίθμητα ερωτήματα. Πώς ένας άνθρωπος κατάφερε να πείσει τόσους να τον ακολουθήσουν στην απόλυτη καταστροφή; Ποια είναι τα όρια της πίστης και της χειραγώγησης. Οι επιζώντες του Jonestown κουβαλούν ακόμα τις πληγές εκείνης της ημέρας. Πολλοί προσπαθούν να εξηγήσουν πώς έπεσαν θύματα της επιρροής του Jones, ενώ άλλοι αφιερώνουν τη ζωή τους στην εκπαίδευση για τους κινδύνους των αιρέσεων.
Η ιστορία του People’s Temple δεν είναι απλά μια ιστορία τρόμου. Είναι μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί, όταν η ανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή και νόημα συναντά την ανάγκη για απόλυτη εξουσία. Στη σημερινή εποχή, όπου οι θεωρίες συνωμοσίας και οι ακραίες ιδεολογίες βρίσκουν έδαφος online, τα διδάγματα του Jonestown είναι πιο επίκαιρα από ποτέ.
Οπότε, αν ποτέ βρεθείς μπροστά σε κάποιον που υπόσχεται “επίγειους παραδείσους”, θυμήσου: καμία ουτοπία δεν αξίζει τη θυσία της ελευθερίας σου- και της ζωής σου.
Πηγή κεντρικής εικόνας: ABC news
Επιμέλεια κειμένου: Αγγελική Θεοχαρίδη