Η ζωή δεν είναι άσπρο ή μαύρο: Μαθαίνοντας να ζούμε στο «γκρι»

Στα πρώτα στάδια της ζωής, τα πράγματα φαίνονται ξεκάθαρα. Οι πεποιθήσεις, οι αξίες και οι απόψεις διαμορφώνονται με πάθος και προσήλωση, κι ο κόσμος μοιάζει χωρισμένος σε δύο κατηγορίες: σωστό και λάθος, αλήθεια και ψέμα, άσπρο και μαύρο. Αυτή η προσέγγιση προσφέρει ασφάλεια, προβλέψιμοτητα και ένα αίσθημα ελέγχου για το τι είναι «καλό» και τι όχι.

Όμως, καθώς τα χρόνια περνούν, η ζωή παρουσιάζει πολυπλοκότητες που δε χωρούν σε τέτοια δίπολα. Σχέσεις δοκιμάζονται, φιλίες απομακρύνονται, οικογένειες αλλάζουν, και επαγγελματικές προσδοκίες δεν εκπληρώνονται πάντα όπως αρχικά σχεδιάστηκαν. Ξαφνικά, η σαφήνεια του άσπρου και του μαύρου αρχίζει να θολώνει, και το γκρι κάνει την εμφάνισή του.

Η μετάβαση αυτή δεν είναι εύκολη. Πολλοί άνθρωποι μεταξύ 30 και 40 ετών βιώνουν μια βαθιά αίσθηση απογοήτευσης – είτε από φιλίες που άλλαξαν, είτε από επαγγελματικές σχέσεις που δεν κατέληξαν όπως ελπίζαμε, είτε από οικογενειακούς ρόλους που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ψυχής. Δεν είναι σπάνιο να νιώθει κανείς παρεξηγημένος ή και μόνος, ακόμη κι όταν περιβάλλεται από αγαπημένους. Όπως σημειώνει και η Brené Brown (2021), «η αποσύνδεση δεν είναι απουσία ανθρώπων, είναι απουσία κατανόησης».

Στις νεότερες ηλικίες, οι φιλίες συχνά θεωρούνται ιερές. Οι φίλοι είναι οι «δικοί μας άνθρωποι», εκείνοι που δεν θα προδώσουν, που θα πουν την αλήθεια χωρίς φόβο και θα είναι πάντα εκεί. Αν κάποιος τους πλήγωνε, δεν υπήρχε αμφιβολία πως η στήριξη θα ήταν άμεση. Μεγαλώνοντας, όμως, αποκαλύπτεται πως ούτε οι σχέσεις είναι απόλυτες ούτε οι άνθρωποι σταθεροί σε κάθε φάση της ζωής τους. Η αλήθεια δεν είναι πάντοτε καλοδεχούμενη και η ειλικρίνεια χρειάζεται διάκριση. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να την ακούσουν – ή τουλάχιστον όχι τη στιγμή που επιλέγεται να ειπωθεί.

Το ίδιο ισχύει και για τις ρομαντικές σχέσεις. Στα νεανικά χρόνια, η προδοσία βιώνεται με έντονα συναισθήματα. Η απιστία, για παράδειγμα, αντιμετωπίζεται με οργή, πόνο και συχνά απόλυτη απόρριψη. Όμως στην ενήλικη ζωή, όταν τα ζευγάρια έχουν χτίσει κοινή καθημερινότητα, οικογένεια, κοινό παρελθόν και παρόν, τίθενται ερωτήματα: τι πήγε στραβά; Υπήρχαν σημάδια; Ήταν στιγμιαία αδυναμία ή βαθύτερη απομάκρυνση; Κι εμείς; Πόσες φορές δεν αμφισβητήσαμε κι εμείς μέσα μας τη σχέση; Η αλήθεια δεν είναι πλέον τόσο απλή. Χρειάζεται ενδοσκόπηση και ειλικρίνεια προς όλες τις κατευθύνσεις.

Στο επαγγελματικό περιβάλλον, επίσης, έρχεται η στιγμή που κάποιος αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να συνδέεται εξίσου βαθιά με όλους. Μπορεί να υπάρχει συμπάθεια, εκτίμηση, κοινό χιούμορ ή εμπιστοσύνη, όμως, οι επαγγελματικές ισορροπίες απαιτούν όρια. Δεν είναι λίγες οι φορές που η ανάγκη για μελλοντική δικαιοσύνη – όπως μια αξιολόγηση, μια προαγωγή ή μια διαφωνία – οδηγεί στην απόφαση να παραμείνει η απόσταση. Είναι μια επιλογή ωριμότητας, που δεν σημαίνει αδιαφορία αλλά επίγνωση.

Μεγαλώνοντας, επίσης, αλλάζουν και οι ανάγκες. Στα 20, η ζωή φαίνεται εύκολη ακόμη και χωρίς χρήματα – με λίγα πράγματα, λίγους ανθρώπους και πολλή ενέργεια. Τα ταξίδια είναι πρόχειρα, η ανεμελιά βασική, κι η σκέψη του «κόστους» δεν έχει ακόμη πλήρως διαμορφωθεί. Στην ενήλικη ζωή, όμως, εμπειρίες, διακοπές, κατοικίδια, οικογένεια – όλα αυτά έχουν τίμημα. Ο άνθρωπος μαθαίνει να σχεδιάζει, να επιλέγει, να φιλτράρει, να αφήνει πίσω του ό,τι δεν τον εξυπηρετεί, χωρίς ενοχές.

Αναπόφευκτα έρχεται και η εσωτερική σύγκριση με τον παλιότερο εαυτό: «Τότε θα είχα αντιδράσει αλλιώς», «Δεν θα το δεχόμουν», «Θα ήμουν πιο έτοιμος/έτοιμη». Όμως, ο νεότερος εαυτός είναι κομμάτι της πορείας, όχι σημείο αναφοράς. Η εξέλιξη δεν αναιρεί το παρελθόν – το συμπληρώνει. Η σοφία δεν είναι να αντιδρά κανείς όπως παλιά, αλλά να επιλέγει πώς και πότε να αντιδρά. Όπως υπογραμμίζει και η Carol Dweck (2006), «οι άνθρωποι μπορούν να αναπτυχθούν μέσα από τις προκλήσεις αν αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την ικανότητά τους να εξελίσσονται».

Αξιοσημείωτο είναι πως πολλές φορές, η συμπεριφορά των ανθρώπων δεν πηγάζει από το ποιοι είναι, αλλά από τη διάθεσή τους εκείνη τη στιγμή. Μια ειλικρινής φράση μπορεί να παρεξηγηθεί όχι επειδή ήταν άδικη ή λάθος, αλλά επειδή ειπώθηκε σε λάθος χρόνο. Η ωριμότητα περιλαμβάνει την κατανόηση αυτής της δυναμικής: δε φταίει απαραίτητα κάποιος – απλώς δεν υπήρχε κοινός χρόνος κατανόησης. Όπως αναφέρει και ο Viktor Frankl (1985), «μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης, υπάρχει ένας χώρος – και σε αυτόν τον χώρο υπάρχει η δύναμη της επιλογής μας».

Η ζωή δε βρίσκεται στα άκρα. Δεν είναι ούτε μόνο «σωστό» ούτε μόνο «λάθος». Βρίσκεται στο ενδιάμεσο – εκεί όπου το κάθε συναίσθημα έχει θέση, όπου οι άνθρωποι προσπαθούν να συνεννοηθούν παρόλο που αποτυγχάνουν, εκεί όπου η αποδοχή και η κατανόηση ξεπερνούν τη στείρα κριτική.

Κάθε ηλικία, κάθε φάση, κάθε περίσταση απαιτεί μια επιλογή: να κρατήσουμε, να αφήσουμε, να προχωρήσουμε, να αποδεχτούμε. Η αληθινή ωριμότητα δεν είναι η τέλεια στάση αλλά η συνειδητή. Και όταν το «γκρι» γίνεται η νέα πραγματικότητα, τότε μπορεί κανείς να ζήσει τη ζωή πιο γνήσια – με περισσότερη κατανόηση, λιγότερες προσδοκίες και περισσότερη αλήθεια.