Το τραπέζι του πόκερ είναι στρωμένο. Κάθεσαι φορώντας τα σκουρόχρωμα γυαλιά σου και ο dealer είναι έτοιμος να μοιράσει τα φύλλα μνήμης. Κάποιοι θα πάρουν καλύτερα φύλλα, κάποιοι όχι και τόσο. Το ζητούμενο είναι πώς θα επιλέξεις να κινηθείς. Κάποια φύλλα πρέπει να τα κρατήσεις και άλλα να τα αφήσεις, χρησιμοποιώντας και την ικανότητα της δυνατής μνήμης, γονιδιακής ή επίκτητης.
Ο Sherlock Holmes στη σειρά Sherlock του BBC έχει αναπτύξει τον όρο του παλατιού μνήμης (mind palace), που είναι ένας νοητικός χώρος μέσα στο μυαλό μας, επιλέγοντας ως βάση έναν οικείο μας χώρο, ώστε να μπορούμε να περιηγηθούμε νοερά με αρμονία. Πρόκειται για μία παλαιά, στην ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία, τεχνική απομνημόνευσης, γνωστή ως μέθοδος των τόπων (method of loci). Η ανακάλυψη της τεχνικής αποδίδεται στον Έλληνα λυρικό ποιητή Σιμωνίδη τον Κείο. Ο Κικέρων ήταν ένας από τους Ρωμαίους ρήτορες που χρησιμοποιούσε τη μέθοδο των τόπων για να αποστηθίζει τους λόγους του. Η ιδέα αυτή βασίζεται στο φαινομενικά απλό γεγονός ότι είναι ευκολότερο για το νου να θυμάται συγκεκριμένα αντικείμενα, τα οποία συμβολίζεις για να σε παραπέμπουν σε όσα θες να θυμάσαι, όμως πάντα ακολουθώντας την ίδια πορεία μέσα στο περιβάλλον που επέλεξες. Το βιβλίο Moonwalking with Einstein είναι ιδανικό για την αναβίωση της αρχαίας τέχνης της μνήμης και της γνώσης των αθλημάτων μνήμης.
Η μνήμη, βέβαια, είτε εξασκείται είτε όχι, λειτουργεί αυθαίρετα ως ένα βαθμό. Επαναφέρει όσα κρατάς μέσα σου ζωντανά, θύμησες που δεν μπορείς να ξεχάσεις, γιατί μέσα σου ένιωσες. Σου θυμίζει ένα ευχάριστο γεγονός που θέλεις να θυμάσαι, γιατί σε γεμίζει χαρά. Επαναφέρει ένα δυσάρεστο γεγονός που σε στιγμάτισε και θέλεις να ξεχάσεις. Στον μνημονικό σου χάρτη αποθηκεύεται η ανάμνηση του συναισθήματος μέσω του γεγονότος. Κρατά φυλαγμένο εκείνο το βράδυ που γέλασες με την ψυχή σου, τη φωνή του ανθρώπου που σε πλημμυρίζει με θετικά συναισθήματα, τη μυρωδιά του αγαπημένου σου βιβλίου. Ωστόσο, είναι κι εκείνο το ερώτημα που έμεινε να αιωρείται κι η απώλεια που δεν ξεπέρασες. Άπειρες αισθήσεις με θετικό ή αρνητικό πρόσημο, που διαπέρασαν τον επιδερμικό σου ιστό χωρίς προειδοποίηση.
Άλλοτε η μνήμη σε σπρώχνει μπροστά κι άλλοτε σε κολλά στο παρελθόν. Όλα είναι κομμάτια της ζωής σου. Θυμάσαι όσα ένιωσες και δεν πέρασαν απαρατήρητα, ούτε αδιάφορα. Παραμένουν εκεί, χωρίς να ξεθωριάζουν, και σε επισκέπτονται απολύτως φυσικά, δίχως τον έλεγχό σου.
Η δυνατή μνήμη είναι ευχή και κατάρα ορισμένες φορές. Γενικά, μπορεί να πιστεύεις —όπως η γράφουσα— ότι κρατάς φλος ρουαγιάλ κι έχεις το πιο δυνατό χέρι. Στο παιχνίδι του πόκερ, ναι. Στην πραγματική ζωή, όμως, η αλήθεια είναι λίγο πιο περίπλοκη. Αυτού του είδους η μνήμη δεν σου αφήνει εύκολα διέξοδο. Δεν έχεις εξαρχής τα μέσα να την αγνοήσεις, παρά μόνο να την οργανώσεις, έχοντας τον εγκέφαλό σου για σύμμαχο. Με τα όμορφα, καλώς· με όσα όμως επιδιώξεις να ξεχάσεις, έχεις μια διαδρομή να ακολουθήσεις πιστά. Η φαρέτρα σου χρειάζεται να είναι εξοπλισμένη με όσα λογαριάζεις για χρήσιμα εφόδιά σου, όπως η πεποίθηση ότι μπορείς να συμφιλιωθείς με όσα σε βαραίνουν, όπως η μουσική, όπως η συζήτηση με κάποιον που εμπιστεύεσαι. Αυτή η μορφή μνήμης είναι συνήθως χαρακτηριστικό των πιο ευαίσθητων ανθρώπων. Απαιτεί χρόνο και προσήλωση να ξεφύγεις από όσα δε θες να σε αγγίζουν· είναι όμως εφικτό, γιατί διδάσκεσαι να φιλτράρεις και να διαλέγεις τι θα κρατήσεις στο προσκήνιο και τι θα απομακρύνεις στο παρασκήνιο.
Η πιο επιλεκτική μνήμη είναι λιγότερο φορτωμένη και μοιάζει —ενδεχομένως να είναι— σωτήρια, γιατί είναι πιο βολική. Αποθηκεύει ή διαγράφει χωρίς περαιτέρω ανάλυση. Στο πόκερ κρατάς το υψηλότερο φύλλο χωρίς συνδυασμό. Οι αναμνήσεις είναι πιο αποσπασματικές, ο αποθηκευτικός χώρος είναι πιο ελαφρύς. Εισέρχονται γεγονότα και παραμένουν αναμνήσεις κατ’ επιλογή δικής σου ή του μηχανισμού σου. Οι πιο πρακτικοί άνθρωποι τείνουν να υποστηρίζουν αυτή την εκδοχή της μνήμης.
Είναι κι εκείνο το πάσο, γιατί δεν έχεις φύλλα ούτε για να στηρίξεις, ούτε για να στηριχθείς. Μένεις με τα χέρια σου άδεια. Η απώλεια της μνήμης σου τραβάει εκτός ζωής το μυαλό και μένεις μετέωρος. Σε λούζει σκοτάδι, ξεριζώνεσαι από το παρελθόν σου, από εκείνους που σε κοιτάζουν με τα μάτια της αγάπης και δεν ξέρεις ποιοι είναι. Δεν τους αναγνωρίζεις κι ας βιώσατε καταστάσεις μαζί. Δεν υπάρχουν κοινές αναμνήσεις. Η ταυτότητά σου διαγράφεται και περνάς στη λήθη. Η άνοια, δυστυχώς, αποσυνδέει ολόκληρους κόσμους δίχως γυρισμό. Είναι αναγκαστική ήττα από έναν αντίπαλο που δε σου δίνει το δικαίωμα επιλογής οποιουδήποτε φύλλου για να επανέλθεις στις πίστες της ζωής.
Όσο θυμάσαι, υπάρχεις. Η μνήμη δεν είναι δεδομένη. Κράτα την υγιή και με ζωντάνια, να φωτογραφίζει και να ξυπνά στην ύπαρξή σου κυρίως τις γλυκές στιγμές, για να έχεις φωτεινές αναμνήσεις.
Συντάκτης: Ελένη Γιόρκα
