Τις τελευταίες δεκαετίες, μια λέξη εμφανίζεται όλο και πιο συχνά σε συζητήσεις γύρω από το φύλο και την ισότητα: ο «μασκουλινισμός». Για κάποιους μοιάζει σαν τον καθρέφτη του φεμινισμού· για άλλους, σαν το άτυπο αντίβαρό του από τον ανδρικό κόσμο. Η αλήθεια όμως είναι πιο περίπλοκη. Γιατί, αν δε δούμε τι πραγματικά σημαίνει και πού μπορεί να οδηγήσει, κινδυνεύουμε να τον αντιμετωπίσουμε σαν το αντίπαλο δέος ενός κινήματος που δε ζητά κυριαρχία, αλλά ισότητα.
Ο όρος μασκουλινισμός περιγράφει τα κινήματα και τις αντιλήψεις που εστιάζουν στα δικαιώματα, τις ανάγκες και τα ζητήματα που αφορούν τους άνδρες. Στην πιο καθαρή του εκδοχή, ο μασκουλινισμός θέλει να αναδείξει πως οι άνδρες έχουν κι εκείνοι προβλήματα που συχνά μένουν στο περιθώριο, όπως για παράδειγμα:
· Υψηλότερα ποσοστά αυτοktονιών.
· Κοινωνική πίεση να είναι πάντα δυνατοί και σκληροί.
· Μειωμένη πρόσβαση σε υποστήριξη για θέματα ψυχικής υγείας.
· Νομικές ανισότητες, όπως π.χ. σε υποθέσεις επιμέλειας παιδιών.
Αν σταθούμε εδώ, θα πούμε «Ναι, και οι άνδρες έχουν το δικαίωμα να μιλήσουν, να ζητήσουν αλλαγές, να σταθούν απέναντι σε στερεότυπα που τους πληγώνουν». Κι αυτό είναι απόλυτα αληθινό. Το πρόβλημα, όμως, είναι πως ο μασκουλινισμός συχνά εκτρέπεται. Στρέφεται όχι στο να ενδυναμώσει τους άνδρες ΜΑΖΙ με τις γυναίκες, αλλά στο να αντικρούσει τον φεμινισμό, σαν να βρισκόμαστε σε μια αρένα όπου ένας πρέπει να νικήσει τον άλλον. Κι εκεί ξεκινούν οι παγίδες. Γιατί ο φεμινισμός δε δημιουργήθηκε για να ρίξει τους άνδρες, αλλά για να εξισορροπήσει μια ανισότητα αιώνων εις βάρος των γυναικών: δικαίωμα ψήφου, πρόσβαση στην εργασία, ίσοι μισθοί, προστασία από τη βία, αυτοδιάθεση στο σώμα. Αυτά είναι τα βασικά αιτήματα και εξακολουθούν να είναι ζητούμενα σε πολλές κοινωνίες.
Αν λοιπόν ο μασκουλινισμός μπει στη συζήτηση σαν το αντίβαρο, η λογική καταλήγει λάθος. Σαν να λέμε ότι οι γυναίκες κερδίζουν εις βάρος των ανδρών. Σαν να είναι το δικαίωμα της μιας πλευράς, υποχρεωτικά, απειλή για την άλλη. Σαν να πρέπει να μετράμε ποιος είναι πιο ριγμένος, αντί να βλέπουμε τις πραγματικές δομές ανισότητας που πληγώνουν όλους.
Η ουσία είναι ότι ο μασκουλινισμός δεν πρέπει να πατάει πάνω στον φεμινισμό, ούτε να τον παρουσιάζει ως εχθρό. Γιατί τότε γίνεται εύκολα όχημα για μισογυνισμό, για θεωρίες πως ο ανδρικός κόσμος απειλείται, για ρητορικές που τελικά διχάζουν αντί να λύνουν.
Αν αφαιρέσουμε τον ανταγωνιστικό μανδύα, ο μασκουλινισμός μπορεί να φέρει στο φως ζητήματα πολύ πιο σοβαρά. Η απελευθέρωση από τα ανδρικά στερεότυπα· o άνδρας δεν είναι μόνο κουβαλητής, μάγκας, ανέκφραστος. Η πίεση να κρύβει τα συναισθήματά του, να μην κλαίει, να μη ζητάει βοήθεια, είναι τοξική και βλάπτει. Οι άνδρες αυτοκτονούν σε δυσανάλογα μεγαλύτερα ποσοστά. Αυτό δεν είναι τυχαίο: η κοινωνία τούς έχει μάθει να καταπνίγουν την ευαλωτότητά τους. Ο μασκουλινισμός, αν λειτουργήσει σωστά, μπορεί να ανοίξει δρόμους για στήριξη και θεραπεία. Σε πολλά νομικά συστήματα, η μητέρα θεωρείται αυτομάτως η καλύτερη επιλογή για την επιμέλεια. Χρειάζεται μια ισορροπία που να αναγνωρίζει και τον ρόλο του πατέρα, χωρίς όμως να καταλήγουμε σε πόλεμο φύλων. Επίσης, υπάρχουν άνδρες που κακοποιούνται είτε ψυχικά είτε σωματικά, ακόμα και σεξουαλικά. Το στίγμα τους κρατάει στη σιωπή. Ο μασκουλινισμός μπορεί να φωτίσει κι αυτή την πλευρά. Όλα αυτά δεν αντιφάσκουν με τον φεμινισμό. Αντίθετα, κουμπώνουν. Γιατί στο κέντρο και των δύο υπάρχει η ίδια αλήθεια: οι κοινωνικοί ρόλοι, όταν γίνονται ασφυκτικοί, βλάπτουν.
Κι όμως, παρότι οι αξίες είναι υπαρκτές, οι παγίδες είναι πολλές. Η μετατροπή σε αντι-φεμινισμό, αντί να εστιάζει σε λύσεις για τους άνδρες, συχνά καταλήγει σε κριτική και πόλεμο κατά των γυναικών. Αυτό όχι μόνο ακυρώνει την όποια σοβαρότητα, αλλά τροφοδοτεί μισογυνιστικά κινήματα. Δημιουργούνται συγχύσεις γύρω από την ισότητα. Το να ζητούν οι άνδρες δικαιώματα δε σημαίνει ότι απειλούνται τα δικαιώματα των γυναικών. Όμως ο μασκουλινισμός, σε τοξικές εκδοχές του, παρουσιάζει την ισότητα σαν παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Όπως συνέβη και με άλλα κινήματα, έτσι κι εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί από ομάδες με ατζέντα μισαλλοδοξίας ή ακροδεξιάς ρητορικής. Ένα παράδειγμα είναι τα men’s rights activists που πολλές φορές γλιστρούν σε εχθροπάθεια.
Αν θέλουμε πραγματικά να μιλήσουμε για ισότητα, τότε πρέπει να βγάλουμε από το μυαλό μας το δίπολο «φεμινισμός εναντίον μασκουλινισμός». Δεν είναι αγώνας ποδοσφαίρου. Είναι αγώνας για να ζούμε όλοι ελεύθεροι από στερεότυπα, φόβους και ανισότητες. Ο φεμινισμός έχει βάλει τη βάση να καταρρεύσουν οι πατριαρχικές δομές που έκαναν τις γυναίκες πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Ο μασκουλινισμός, όταν δε γίνεται εχθρικός, μπορεί να συμπληρώσει το έργο και να βοηθήσει και τους άνδρες να σπάσουν τα δικά τους δεσμά. Η ισότητα δεν είναι μια πίτα που αν πάρει κομμάτι ο ένας, μένει λιγότερο στον άλλον. Είναι ένας δρόμος που μεγαλώνει όσο περισσότεροι τον περπατούν.
Ο μασκουλινισμός λοιπόν δεν είναι –και δεν πρέπει να είναι– το αντίβαρο του φεμινισμού. Δεν υπάρχει καμία ισορροπία να κρατηθεί ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα. Υπάρχει μια κοινή μάχη: να αναγνωρίσουμε ότι οι κοινωνικοί ρόλοι, οι στερεοτυπικές προσδοκίες, τα έμφυλα ανισοζύγια βλάπτουν και τους άνδρες και τις γυναίκες. Η παγίδα είναι να μετατρέψουμε τη συζήτηση σε πόλεμο. Η αξία είναι να την κάνουμε γέφυρα.
Γιατί τελικά, ο φεμινισμός και ο υγιής μασκουλινισμός μπορούν να είναι σύμμαχοι σε μια κοινωνία που δε μετράει με βάση το φύλο, αλλά με βάση την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Συντάκτης: Ιόλη Ντόκου
