Μερικές σχέσεις δε στηρίζονται στην αγάπη, αλλά στη συνήθεια να στήνονται μικρές τραγικές παραστάσεις μέσα σε αυτήν. Ένα παράπονο, μια ξαφνική κατάρρευση, μια οικογενειακή τραγωδία που ξεφυτρώνει από το πουθενά, απλά και μόνο για να γίνει ένα χατήρι, που εξ αρχής είχε αρνηθεί ο άλλος.
Βέβαια, δε μιλάμε για ιατρικό σύνδρομο ακριβώς, αλλά για ερωτική τεχνική. Ένα Munchausen της καρδιάς, όπου δημιουργούνται επεισόδια για να σωθεί μια σχέση που, χωρίς επεισόδια, ίσως δε θα υφίσταται ακόμη.
Οι ψυχολόγοι έχουν δώσει διάφορα ονόματα σε αυτό το φαινόμενο, ωστόσο, άλλοι μιλούν για την τάση μερικών να παρουσιάζονται πάντα ως θύματα, ώστε να κρατούν την προσοχή στραμμένη πάνω τους, άλλοι σε «σκοτεινότερες» αναλύσεις, το συνεχές δράμα θεωρείται ακόμη και μέσο χειριστικού ελέγχου. Όμως, όπως και να το πεις, η ουσία παραμένει ίδια, το σενάριο και η σκηνοθεσία μέσα στο μυαλό του άλλου και τελικά η περφόρμανς μπαίνει πάνω από την αγάπη και τον σύντροφο.
Το δράμα ως εργαλείο χειρισμού
Στις ερωτικές σχέσεις το δράμα συχνά λειτουργεί σαν σιωπηλό συμβόλαιο. Η εξίσωση είναι απλή:
Κρίση σημαίνει προσοχή, και η προσοχή εκλαμβάνεται ως τεκμήριο αγάπης.
Όσο εντονότερη η σκηνή, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα ο άλλος να ματαιώσει αποφάσεις, να αναβάλει επιλογές, να θυσιάσει προσωπικά σχέδια για να μπει στον ρόλο του σωτήρα. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο «Αν φύγεις, θα καταρρεύσω».
Το δράμα κερδίζει ακριβώς επειδή δημιουργεί την ψευδαίσθηση επείγοντος· κάνει τον άλλον να νιώσει ότι, αν δεν αντιδράσει άμεσα, θα γίνει ο θύτης μιας τραγωδίας. Έτσι, η αγάπη μπερδεύεται με τον φόβο και η δέσμευση με την ενοχή.
Τα σημάδια
Μηδέν- εκατό
Συνήθεις τριβές (καθυστερήσεις, παρεξηγήσεις, αλλαγές πλάνων) μετατρέπονται σε κρίσεις με δάκρυα, απειλές χωρισμού ή θεατράλε αντιδράσεις. Η ένταση δεν αντιστοιχεί στην αφορμή και συνοδεύεται από φράσεις απόλυτου τύπου «ποτέ», «πάντα». Η ουσία του θέματος χάνεται, ενώ το πλαίσιο γεμίζει μόνο με ηχητικά εφέ και η αφοσίωση μετριέται σε θυσίες, όπως ακύρωση ταξιδιών, αλλαγή επαγγελματικών σχεδίων, οικονομικές απώλειες. Η διαθεσιμότητα δε ζητείται· επιβάλλεται μέσω επείγοντος!
Κρίσεις σε μοτίβο
Κορυφώσεις δράματος εμφανίζονται ακριβώς πριν από κομβικές αποφάσεις, όπως όρια, ταξίδια, μετακομίσεις, ανακοινώσεις. Η «σύμπτωση» επαναλαμβάνεται με τέτοια ακρίβεια ώστε να λειτουργεί ως μοχλός αναβολής× κάθε φορά που διακυβεύεται η αυτονομία του συντρόφου, ξεφυτρώνει η «τραγωδία».
Αέναα παράπονα
Η συζήτηση δεν αναζητά πραγματολογική αποσαφήνιση, αλλά ομολογία ενοχής. Το αίτημα παραμένει αόριστο («δεν με αγαπάς αρκετά») και άρα ανεξάντλητο καμία πράξη δεν το ικανοποιεί μόνιμα. Η καθημερινότητα μετατρέπεται σε δικαστήριο όπου ο κατήγορος και ο δικαστής είναι το ίδιο πρόσωπο, χωρίς να αναλαμβάνει καμία ευθύνη ή να θεωρεί ότι ίσως κάπου έφταιξε! Προφανώς, «ο άλλος δεν τον αγαπάει»..
Αντιστροφή θεμάτων
Κάθε προσπάθεια επίλυσης μετατοπίζεται από το αρχικό ζήτημα, όπως συνεννόηση ωραρίου, σε αφήγηση πόνου «τι περνάω εξαιτίας σου». Η πρόθεση λύσης βυθίζεται μέσα σε συναισθηματική ομίχλη, ώστε το αρχικό θέμα να παραμένει άλυτο και ο άλλος να μένει «υπόχρεος».
Αντίσταση στην επαλήθευση
Αφηγήσεις του υποτιθέμενου «θύματος» που δύσκολα διασταυρώνονται συνοδεύονται από εκνευρισμό όταν ζητείται επιβεβαίωση. Οι λεπτομέρειες αλλάζουν συνεχώς, τα χρονικά σημεία θολώνουν, οι τρίτοι μπαίνουν στη σκηνή ως «μάρτυρες». Φίλοι, οικογένεια ή social γίνονται «κοινό» που ενημερώνεται επιλεκτικά, κάνοντας τα πράγματα ακόμη πιο μπερδεμένα. Η δημόσια αφήγηση δημιουργεί κοινωνικό κόστος αν αποχωρήσεις, άρα λειτουργεί κι ως εξωτερική θηλιά, δηλαδή δε σώζεις μόνο τη σχέση, «σώζεις» και την εικόνα σου.
Σε κατάσταση συναγερμού διαρκώς
Εμφανίζεται μόνιμη υπερεπαγρύπνηση: άγχος πριν από συναντήσεις, φόβος να τεθούν όρια, αίσθηση ότι κάθε «όχι» θα πυροδοτήσει συναγερμό. Η σχέση βιώνεται ως ζώνη υψηλού ρίσκου με διαρκή κόπωση και κάποια στιγμή ο σύντροφος θα ζητήσει χρόνο και ίσως και χωρισμό, διότι κανείς δεν μπορεί να ζει συνέχεια με ένα άγχος μην κάνει κάτι λάθος ή μην αρνηθεί κάτι που ουσιαστικά δε θέλει. Όχι στην εποχή μας τουλάχιστον!
Η σκοτεινή γοητεία του δράματος
Κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται ότι συνδέονται πραγματικά μόνο όταν ο άλλος πονά για χάρη τους. Η ένταση παρουσιάζεται σαν πάθος, τα δάκρυα βαφτίζονται βάθος συναισθημάτων, και η σκηνή της «σωτηρίας» από τον σύντροφο μοιάζει με πράξη δέσμευσης. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν μηχανισμό ελέγχου, ο οποίος κρύβεται μέσα σε αφηγήσεις καταστροφής, δηλαδή αν ο κόσμος μου καταρρέει μαζί σου, αποκτώ δικαίωμα να σε κρατήσω κοντά, όποιο κι αν είναι το κόστος! Φυσικά και δεν ενδιαφέρει έναν τέτοιον σύντροφο ποιο θα είναι το κόστος στο ταίρι του!
Βέβαια, η γοητεία αυτού του δράματος είναι αδιαμφισβήτητη. Η λιποθυμία στην πόρτα κολακεύει το ναρκισσιστικό κομμάτι του σωτήρα, ενώ η φράση «μαζί σου ζω-πεθαίνω» χαϊδεύει το εγώ και επιβεβαιώνει ότι είναι ο εκλεκτός, ο ένας και μοναδικός. Έτσι, για λίγες στιγμές η σχέση φαντάζει επική, σαν να αγγίζει διαστάσεις τραγωδίας ή να θυμίζει ένα τουρκικό δακρύβρεχτο σίριαλ με τηλεθέαση που κρατάει μόνο όσο υπάρχουν ανατροπές. Ωστόσο, η καθημερινότητα δεν τρέφεται με τραγωδίες αλλά με μικρές σταθερές, όπως έναν καφέ, μια συζήτηση, μια ησυχία που δε χρειάζεται χειροκρότημα. Από κανέναν, διότι δεν έχει ανάγκη κανέναν! Εκεί ακριβώς αποκαλύπτεται η σκοτεινή πλευρά του μηχανισμού· όσοι έμαθαν να αγαπούν μόνο μέσα από «σειρήνες» και βαρύγδουπες δηλώσεις, δεν αντέχουν τη σιωπή. Τότε το δράμα δεν είναι τυχαίο ξέσπασμα αλλά είναι η μόνιμη συνθήκη που κρατά τη σχέση ζωντανή.
Η ερώτηση που ξεχωρίζει την αγάπη από το θέατρο
Όμως, για να δεις αν ζεις σε μια σχέση που τρέφεται από το δράμα, δε χρειάζεται ψυχομετρικό τεστ (για τώρα)· αρκούν μερικές απλές ερωτήσεις στον εαυτό σου.
«Πώς μοιάζει η σχέση μας τις μέρες που δε συμβαίνει τίποτα; Υπάρχει ηρεμία, γέλιο, μικρές συνήθειες που γεμίζουν το κενό, ή νιώθεις άδειο σκηνικό που χρειάζεται επόμενο επεισόδιο για να αποκτήσει ενδιαφέρον γιατί πλήττεις;»
«Νιώθω ότι η αγάπη μου μετριέται στις στιγμές χαράς ή στις στιγμές θυσίας;»
Οι απαντήσεις σε αυτά φωτίζουν αν πρόκειται για δεσμό με ισορροπίες ή για σχέση που αναπνέει μόνο μέσα από τεχνητές εντάσεις.
Ωστόσο, δεν υπάρχουν «κακοί» και «καλοί» ρόλοι-σύντροφοι εδώ και σε αυτήν τη στήλη δε θα υπάρξουν ποτέ αυτές οι λέξεις. Όμως, παραδεχόμαστε ότι υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι πραγματικά έμαθαν ότι η αγάπη αποδεικνύεται μόνο μέσα από δράμα, πόνο, θυσίες, αναβολές και σωτηρίες. Το πρόβλημα δεν είναι ότι διψούν για συναίσθημα· το πρόβλημα είναι ότι μπερδεύουν το συναίσθημα με την καταιγίδα των αρνητικών συγκρούσεων, σαν να πιστεύουν ότι χωρίς πόνο δεν υπάρχει ούτε αγάπη. Η ενηλικίωση μιας σχέσης ξεκινά όταν οι δύο αντέχουν να πουν «Η αξία της σχέσης μας μετριέται στην ήρεμη καθημερινότητα μας», διότι η αληθινή αγάπη δε χρειάζεται θεατρικές σκηνές για να αποδείξει την ύπαρξη της· αναπνέει ελεύθερα στην ησυχία, ανθίζει στη ρουτίνα και λάμπει χωρίς κοινό, μόνο με εσάς τους δύο.
Συντάκτης: Έρρικα Στ. Παπαδημητρίου
