Έχεις γνωρίσει ποτέ κάποιον άντρα που φαίνεται σαν να παίζει κάποιον ρόλο; Να του μιλάς και να έχεις εκείνη την αίσθηση πως κάθε του κίνηση, κάθε του κουβέντα, είναι φτιαγμένη για να αποδείξει κάτι. Σαν να είναι στη σκηνή και περιμένει το χειροκρότημα του κοινού. Αυτός είναι ο performative male, ο άντρας που δε ζει πραγματικά την αρρενωπότητά του, αλλά την επιδεικνύει. Ο όρος performative male έρχεται από τον χώρο των gender studies και της κοινωνιολογίας. Performative σημαίνει ότι κάτι δεν είναι αυθεντικό αλλά εκτελείται, παρουσιάζεται σαν πράξη ή ρόλος. Ένας τέτοιος άντρας δεν είναι απλώς ο εαυτός του, προσπαθεί να δείξει ότι είναι αρρενωπός, δυνατός και κυρίαρχος. Το αντρικό δε βγαίνει φυσικά, αλλά στήνεται σαν σκηνικό.
Και δεν είναι τυχαίο. Οι κοινωνίες μας έχουν μάθει στα αγόρια από μικρά να μην κλαίνε, να μη δείχνουν αδυναμία, να είναι οι άντρες του σπιτιού. Έτσι, πολλοί μεγαλώνουν με την ιδέα πως πρέπει να αποδεικνύουν συνεχώς τον ανδρισμό τους. Κι όταν αυτό γίνεται εμμονή, γεννιέται ο performative male.
Ο performative male δεν είναι ένας τυπικός τοξικός άντρας, αν και συχνά ταυτίζονται. Η διαφορά είναι ότι ο πρώτος φαίνεται πως παίζει έναν ρόλο, και αυτό αποτυπώνεται σε διάφορες συμπεριφορές. Δίνει υπερβολική έμφαση στη σωματική του δύναμη, μιλώντας συνεχώς για το γυμναστήριο ή δείχνοντας τη φυσική του κατάσταση, σαν να χρειάζεται να αποδείξει κάτι. Δεν ανέχεται εύκολα να χάσει, ακόμα και σε μικρά πράγματα, αφού η ήττα τον κάνει να νιώθει ότι απειλείται η εικόνα του. Χρησιμοποιεί συχνά χιούμορ που στηρίζεται στον σεξισμό ή στην απαξίωση, μια ματσίλα που πλασάρεται ως αστεία αλλά στην πραγματικότητα κρύβει ανασφάλεια. Φοβάται την τρυφερότητα και δυσκολεύεται να δείξει ευαισθησία, γιατί τη βλέπει σαν αδυναμία· ακόμα κι αν πει ένα «σ’ αγαπώ», θα το συνοδεύσει με αστείο για να μην εκτεθεί. Και τέλος, προβάλλει επιδεικτικά την ετεροφυλοφιλία του, μιλώντας υπερβολικά για κατακτήσεις ή για το πόσο straight είναι, όχι γιατί είναι πιο άντρας από τους άλλους, αλλά επειδή νιώθει την ανάγκη να το επιβεβαιώνει συνεχώς.
Υπάρχουν αρκετά σημάδια που κάνουν τον performative male εύκολα αναγνωρίσιμο και δε χρειάζεται να είσαι ψυχολόγος για να τα δεις, αρκεί να προσέξεις ότι δε χαλαρώνει ποτέ στον εαυτό του και ακόμα και σε φιλικό περιβάλλον κρατάει μια μόνιμη πόζα. Μιλάει συνεχώς για το τι είναι αντρικό και τι όχι, κάτι που οι αυθεντικοί άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη να κάνουν, δίνει την αίσθηση πως περισσότερο υποδύεται παρά ζει, σαν να παλεύει να σε πείσει αντί να δείχνει απλά ποιος είναι, ενώ η στάση του αλλάζει ανάλογα με το κοινό του. Όταν βρίσκεται με άντρες γίνεται πιο αυταρχικός, ενώ με γυναίκες υιοθετεί έναν πιο επιδεικτικό τρόπο συμπεριφοράς.
Αυτός ο άντρας δε γεννιέται έτσι, φτιάχνεται έτσι. Και πίσω από το θέατρο κρύβεται συχνά ο φόβος να μην απορριφθεί, ο φόβος μήπως φανεί λιγότερο άντρας, ο φόβος να δείξει ευαλωτότητα. Η κοινωνία ακόμα εκπαιδεύει τα αγόρια με βάση το να είναι είσαι σκληρά. Όταν όμως η ευαλωτότητα ποινικοποιείται, το μόνο που μένει είναι η παράσταση. Ωστόσο, αυτό δεν επηρεάζει μόνο τον ίδιο, αλλά και τους γύρω του, αφού στις ερωτικές σχέσεις συχνά δεν αφήνει χώρο για αληθινή οικειότητα και η σύντροφός του μπορεί να νιώθει ότι μιλάει με έναν ρόλο κι όχι με έναν άνθρωπο, στις φιλίες η ανάγκη του για επίδειξη γεννά ένταση και ανταγωνισμό, ενώ στην καθημερινότητα η συνεχής καταπίεση των συναισθημάτων του μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, θυμό ή ακόμα και κατάθλιψη.
Η αλήθεια είναι πως δεν είναι ένας κακός άνθρωπος. Είναι μάλλον ένας άντρας που φοβάται να δείξει τον εαυτό του. Το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσει ότι η τρωτότητα δεν τον κάνει λιγότερο άντρα. Αντιθέτως, τον κάνει πιο αληθινό. Η αλλαγή δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά κάθε στιγμή που ένας άντρας σταματά να παίζει θέατρο και επιλέγει να είναι αληθινός, σπάει μια αλυσίδα που κρατούσε και τον ίδιο και τους γύρω του φυλακισμένους.
Αν έχεις βρεθεί δίπλα σε έναν τέτοιο άντρα, ξέρεις ότι δεν είναι πάντα εύκολο. Μπορεί να σε κουράζει η συνεχής του παράσταση. Αλλά αν τον δεις με λίγο πιο ανθρώπινη ματιά, θα καταλάβεις ότι πίσω από τον θόρυβο κρύβεται η ανασφάλεια. Δε χρειάζεται να τον θεραπεύσεις. Μπορείς όμως να θέσεις όρια, να προστατέψεις τον εαυτό σου και, αν θέλεις, να του δείξεις ότι υπάρχει και άλλος τρόπος, η αυθεντικότητα.
Όλο αυτό είναι προϊόν κοινωνικών προσδοκιών και προσωπικών φόβων. Τον αναγνωρίζεις από την υπερβολική του ανάγκη να αποδείξει ότι είναι αρρενωπός. Όμως πίσω από τη μάσκα υπάρχει συνήθως ένας άνθρωπος που δεν έμαθε ποτέ πως είναι εντάξει να είναι απλά ο εαυτός του. Κι αν κάτι αξίζει να κρατήσουμε, είναι πως ο αληθινός ανδρισμός δε βρίσκεται στο πόσο δυνατά χτυπάς το στήθος σου, αλλά στο πόσο αληθινά μπορείς να σταθείς δίπλα στους άλλους, και δίπλα στον ίδιο σου τον εαυτό.
Συντάκτης: Ιόλη Ντόκου
