Υπάρχει ένα μέρος σου που φοβάσαι να κοιτάξεις. Είναι σκοτεινό, άβολο, ίσως ντροπιαστικό. Το κρύβεις, το θάβεις, πιστεύοντας ότι έτσι το ελέγχεις. Κι όμως, όσο εσύ το πνίγεις, τόσο αυτό σε ορίζει. Αυτό είναι η «σκιά» σου, ίσως το πιο παρεξηγημένο αλλά και πιο αληθινό κομμάτι σου. Εκεί κρύβονται οι φόβοι, οι ανείπωτες επιθυμίες, ο θυμός που δεν εκφράζεις, τα τραύματα που έκρυψες για να σταθείς στα πόδια σου. Εκεί, στα πιο σκιερά κομμάτια της ψυχής σου, βρίσκεται η αλήθεια που σε διαμορφώνει.
Η πρακτική του shadow work, δηλαδή η συνειδητή δουλειά με τη σκιά σου, δεν είναι μόδα αυτοβελτίωσης όπως πολλοί προσπαθούν να σου πουλήσουν. Είναι μια δύσκολη, σχεδόν επώδυνη διαδικασία αυτογνωσίας που απαιτεί θάρρος, ειλικρίνεια και πάνω απ’όλα αντοχή. Όποιος μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία, πρέπει να είναι έτοιμος να συναντήσει τον εαυτό του γυμνό, χωρίς μάσκες, χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς καμία δικαιολογία.
Τι είναι λοιπόν αυτό που αποκαλούμε σκιά;
Όλα εκείνα τα στοιχεία της προσωπικότητας μας που δε χωρούν στην εικόνα που θέλουμε να δείξουμε στους άλλους και περισσότερο εκείνα που κρύβουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Ο θυμός που κρύβεται πίσω από την ευγένεια, η ζήλια που μεταμφιέζεται σε αδιαφορία, ο φόβος που σκεπάζεται με ψεύτικη αυτοπεποίθηση, οι επιθυμίες που θάβονται για να φαινόμαστε «σωστοί». Αυτό είναι η σκιά.
Το καλό είναι πως δεν είναι μόνο σκοτεινή. Συχνά περιέχει και θετικά στοιχεία, που με τα χρόνια μάθαμε να καταπιέζουμε. Από τη δημιουργικότητα που φοβόμαστε ότι θα μας εκθέσει, μέχρι την ανεξαρτησία που μας έμαθαν να θεωρούμε εγωισμό. Κάθε τι που έχει εξοριστεί από το «επιτρεπτό» και το «αποδεκτό», βρίσκει καταφύγιο εκεί.
Και φυσικά δεν κοιμηθήκαμε μια μέρα λουσμένοι στο φως και ξυπνήσαμε στα σκοτάδια. Το ταξίδι ξεκίνησε τότε που ήμασταν παιδιά ακόμα, μέσα από τα μηνύματα που μας περνούσαν οι γονείς μας, οι δάσκαλοί μας, η ίδια η κοινωνία. Μας δίδαξαν τι είναι «καλό» και «κακό», τι είναι «αποδεκτό» και τι «ανεπιθύμητο». Έτσι, μεγαλώνοντας, απορρίπταμε όσα δεν ταίριαζαν με αυτά τα πρότυπα, εσωτερικεύοντας μια εικόνα του «ιδανικού» εαυτού. Ωστόσο, καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτά τα «ανεπιθύμητα» κομμάτια δεν εξαφανίζονται. Αντίθετα, ζουν και αναπτύσσονται στη σκιά μας, και κάνουν την εμφάνισή τους σε απρόβλεπτες στιγμές.
Γιατί μας φοβίζει το Shadow Work
Η δουλειά με τη σκιά είναι τραυματική, γιατί διαλύει την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Βλέπεις, αν αναγνωρίσεις ότι κουβαλάς θυμό, δεν μπορείς πια να κρύβεσαι πίσω από την εικόνα του «ήρεμου». Αν δεις ότι ζηλεύεις, δεν μπορείς να συνεχίσεις να πιστεύεις ότι είσαι υπεράνω. Η σκιά γκρεμίζει τον μύθο που έχεις πλάσει για σένα, και αυτό πονάει.
Ταυτόχρονα, το να αντικρίζεις τα πιο σκοτεινά σου κομμάτια ξυπνά την απειλή της απόρριψης: «Αν οι άλλοι δουν αυτό που πραγματικά είμαι, δε θα με αντέξουν». Κι έτσι προτιμάς να τα θάψεις πιο βαθιά, πιστεύοντας ότι αν τα αγνοήσεις θα χαθούν. Η πραγματικότητα όμως είναι ακριβώς αντίθετη: ό,τι αρνείσαι, σε ελέγχει. Όσο αγνοείς τη σκιά, τόσο αυτή υπαγορεύει τις επιλογές σου, τις σχέσεις σου, ακόμα και τα λάθη που επαναλαμβάνεις ξανά και ξανά.
Αυτή η άρνηση δεν είναι μια συνειδητή επιλογή, αλλά ένας αυτόματος μηχανισμός άμυνας. Μας προστατεύει από τον πόνο και την ευαλωτότητα. Όμως το τίμημα είναι υψηλό: ζούμε μια ζωή περιορισμένη, καθοδηγούμενη από φόβους που δεν αναγνωρίζουμε, και δυσκολευόμαστε να συνδεθούμε πραγματικά με τους άλλους, αφού φοβόμαστε να αποκαλύψουμε τον αυθεντικό μας εαυτό. Η δουλειά με τη σκιά είναι ουσιαστικά η απελευθέρωση από αυτόν τον κύκλο. Είναι η απόφαση να επιλέξεις τη συνειδητότητα αντί της άγνοιας, την αυθεντικότητα αντί της επιφανειακής εικόνας.
Παραδείγματα σκιάς στην καθημερινότητα
Η σκιά μόνο θεωρητική έννοια δεν είναι, καθώς την αντιμετωπίζεις καθημερινά. Στον θυμό που μπορεί να ξεσπάς στα λάθος άτομα, επειδή δεν τόλμησες να τον εκφράσεις εκεί που έπρεπε. Στη ζήλια που σε κατατρώει, γιατί πιστεύεις πως δεν είσαι αρκετός. Στην ενοχή που σε πνίγει για επιθυμίες που σου έμαθαν να θεωρείς ντροπή. Στο πείσμα που σε οδηγεί σε αυτοσαμποτάζ, απλώς για να αποδείξεις ότι έχεις δίκιο.
Όταν δε, μπαίνουμε στον κόσμο των social media, η σκιά παίρνει πιο ύπουλη μορφή: μπορεί να φανεί στο μίσος που κρύβεται πίσω από ένα ειρωνικό σχόλιο, στην ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση μέσω likes, στη σύγκριση με ζωές που φαίνονται πάντα πιο λαμπερές. Το feed μας είναι καθρέφτης όχι μόνο όσων θαυμάζουμε, αλλά και όσων απωθούμε.
Στις σχέσεις, η σκιά εμφανίζεται όταν μένεις σιωπηλός ενώ μέσα σου βράζεις, όταν υποχωρείς υπερβολικά για να μην χάσεις τον άλλον, όταν συντηρείς μοτίβα τοξικότητας επειδή αυτά γνωρίζεις ως «αγάπη». Στον επαγγελματικό χώρο, είναι η υπερεκτίμηση που βαφτίζεται «φιλοδοξία», η αδυναμία να πεις «όχι» που παρουσιάζεται ως ομαδικό πνεύμα, η καχυποψία που ντύνεις επαγγελματισμό.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του σκιά, ανεξάρτητα από το πόσο επιτυχημένος, ήρεμος ή ευγενικός φαίνεται. Η προβολή είναι ένας από τους βασικούς μηχανισμούς με τους οποίους η σκιά μας εκδηλώνεται. Όταν ενοχλούμαστε υπερβολικά από ένα έντονο χαρακτηριστικό σε κάποιον, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αυτό το χαρακτηριστικό να είναι μέρος της δικής μας, απωθημένης σκιάς. Για παράδειγμα, αν μας ενοχλεί αφόρητα η «αλαζονεία» κάποιου, ίσως κρύβουμε μέσα μας μια απωθημένη επιθυμία να είμαστε πιο διεκδικητικοί και ορατοί. Αν μας ενοχλεί ο υπερβολικός έλεγχος, ίσως δεν είναι απλώς κάτι που «έχουν», αλλά κάτι που «είμαστε» και που συχνά προβάλουμε στον κόσμο γύρω μας, αντί να το αντιμετωπίσουμε μέσα μας.
Πώς δουλεύεις με τη σκιά
Το shadow work δεν είναι μια λίστα «βημάτων επιτυχίας», αλλά μια συνεχής πρακτική παρατήρησης και ειλικρίνειας. Αρχίζει με το να δώσεις χώρο στα συναισθήματα που σε τρομάζουν, χωρίς να τα κρίνεις και σίγουρα υπάρχουν πολλοί τρόποι να το πετύχεις:
– Journaling γράφοντας όσα νιώθεις χωρίς λογοκρισία, αφήνοντας το χαρτί να κρατήσει ό,τι δεν αντέχεις να πεις φωναχτά.
– Διαλογισμό ή ασκήσεις σωματικής επίγνωσης, όπου ακούς πώς το σώμα σου αντιδρά σε κάθε συναίσθημα.
– Με θεραπεία, εκεί όπου ένας ασφαλής καθρέφτης σε βοηθά να δεις όσα μόνος σου αποφεύγεις.
Κάποιοι επιλέγουν και πιο δημιουργικούς τρόπους: τέχνη, μουσική, χορό. Ό,τι κι αν επιλέξεις, το ζητούμενο δεν είναι να την «εξαλείψεις», αλλά να την κατανοήσεις. Να δεις από πού γεννήθηκε, τι προσπαθεί να σου δείξει, και πώς μπορείς να τη μετατρέψεις σε σύμμαχο αντί για εχθρό.
Θα πρέπει να θυμάσαι ότι η διαδικασία αυτή δεν είναι γραμμική. Θα υπάρξουν στιγμές που θα νιώθεις ότι κάνεις δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω. Κι αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό. Η ουσία δεν είναι να φτάσεις στο «τέλος», αλλά να είσαι πρόθυμος να είσαι παρών, με όλα τα κομμάτια του εαυτού σου. Άλλωστε αποδοχή δε σημαίνει ότι εγκρίνεις κάθε πτυχή της σκιάς σου, αλλά ότι την αναγνωρίζεις ως μέρος σου και επιλέγεις να την ενσωματώσεις με τρόπο υγιή και συνειδητό.
Όσο κι αν σου ακούγεται παράδοξο, το πιο τρομακτικό κομμάτι σου είναι και το πιο αληθινό. Ο θυμός σου δείχνει τα όριά σου. Η ζήλια σου φανερώνει τι ποθείς. Οι φόβοι σου σε οδηγούν εκεί όπου πραγματικά χρειάζεται να εξελιχθείς. Ακόμη και τα τραύματά σου φέρνουν στο φως το πού έχεις ανάγκη θεραπεία και δύναμη.
Σκέψου πόσο διαφορετικά θα ήταν τα social media αν ο καθένας αναγνώριζε τη σκιά του αντί να την προβάλλει στους άλλους. Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα εργασιακά περιβάλλοντα αν η υπερεργασία δεν παρουσιαζόταν ως αρετή, αλλά ως ένδειξη φόβου απόρριψης. Πόσο πιο ουσιαστικές θα ήταν οι σχέσεις αν αντί να κρύβουμε τις ανασφάλειές μας, τις παραδεχόμασταν με ειλικρίνεια. Η σκιά είναι καθρέφτης. Αν τη δεις με ειλικρίνεια, θα σου δείξει όχι μόνο ποιος είσαι, αλλά και ποιος μπορείς να γίνεις. Δεν είναι η σκοτεινή σου πλευρά, αλλά η αθέατη. Και σε κάθε περίπτωση δεν είναι το εμπόδιο, αλλά ο δρόμος.
Το shadow work δεν είναι για όλους. Απαιτεί θάρρος να κοιτάξεις εκεί που πονάς. Αλλά για όποιον τολμά, γίνεται εργαλείο απελευθέρωσης. Γιατί η σκιά, όσο κι αν φοβίζει, δεν είναι ο εχθρός σου· είναι ο οδηγός σου. Όταν επιτρέψεις στον εαυτό σου να τη γνωρίσει, ανακαλύπτεις κάτι απλό και συνάμα ανατρεπτικό: δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από την άγνοια του ίδιου σου του εαυτού – και τίποτα πιο λυτρωτικό από την αποδοχή του.
Συντάκτης: Κρίστη Σταθοπούλου
