Ο έρωτας –με μικρό γιατί με κεφαλαίο είναι πάντα το αντικείμενο του πόθου μας- έχει απασχολήσει αρκετά την επιστήμη της ψυχολογίας. Οι επιστήμονες προσπαθούν να εντοπίσουν, να αναλύσουν και να ερμηνεύσουν το γιατί ερωτευόμαστε, γιατί αντιδρούμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και γιατί οι ερωτικές σχέσεις είναι δύσκολες για κάποιους. Σ’ αυτήν την αναζήτηση, οι φίλοι μας οι ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές, τιμώντας τη λαϊκή σοφία του «όποιος ψάχνει, βρίσκει», ανακάλυψαν αρκετά ευρήματα και σε κάποια απ’ αυτά έδωσαν ονομασίες εμπνευσμένες από τη μυθολογία κι άλλους φανταστικούς χαρακτήρες.
1. Οιδιπόδειο σύμπλεγμα
Το γνωστότερο ίσως σύμπλεγμα οφείλει την ονομασία του στον Φρόιντ. Είναι εμπνευσμένο από τον μύθο του Οιδίποδα ο οποίος εν αγνοία του θανάτωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μητέρα του, Ιοκάστη. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, μέχρι την ηλικία των περίπου 5 ετών (γνωστή κι ως φαλλική φάση) όλοι νιώθουμε έλξη προς τον γονέα του αντίθετου φύλου. Αυτή η παρόρμηση υποχωρεί για να αναζωπυρωθεί περίπου στην εφηβεία και τελικά να ξεπεραστεί, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, όταν το παιδί παραιτηθεί απ’ την ερωτική του επιθυμία προς τους γονείς.
Στην καθημερινότητά μας το «οιδιπόδειο» είναι μια συχνή «κατηγορία» απέναντι σε άντρες που αναζητούν σύντροφο στα πρότυπα της μητέρας τους κι όπως είναι λογικό, έχει καταλήξει να αποτελεί ένα είδος χλεύης, ωστόσο, υπάρχει και θετική πλευρά. Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα αποτελεί κομβικό κι αναγκαίο σημείο στη ζωή του παιδιού καθώς το βοηθά να αντιληφθεί πώς οι επιθυμίες του δεν μπορούν να απαντώνται όλες, αλλά ούτε και να τις εκφράζει πάντα ανοιχτά. Επιπλέον, το παιδί μέσω του οιδιπόδειου κατορθώνει να έρθει σε επαφή με τη σεξουαλικότητά του, πράγμα απολύτως υγιές κι επιθυμητό.
Από φεμινιστική σκοπιά η Shulamith Firestone, συγγραφέας κι ακτιβίστρια, σημειώνει πως το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι αποτέλεσμα της πατριαρχικής κοινωνίας καθώς μέσα σ’ αυτήν, η γυναίκα έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο, να φροντίζει, ενώ ο άντρας να παρέχει, γεγονός που ωθεί τα παιδιά να συνδέονται με τη μητέρα και στη συνέχεια να ανταγωνίζονται τον πατέρα. Έχοντας αυτό κατά νου, εύκολα ξεπηδά η ερώτηση: «μήπως με τη απαλοιφή της πατριαρχίας καταφέρει το σύνδρομο να εκλείψει»;
2. Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας
Το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας φέρει αρκετές ομοιότητες με το οιδιπόδειο και εισήχθη ως θεωρία στην ψυχολογία από τον Carl Jung, ωστόσο σήμερα δεν είναι ευρέως αποδεκτό. Εμπνευσμένη από τον μύθο της Ηλέκτρας που δολοπλοκεί με τον αδερφό της ώστε να εκδικηθούν για τον θάνατο του πατέρα τους, αφαιρώντας τη ζωή της μητέρας τους και του εραστή της, το ομώνυμο σύμπλεγμα έρχεται να επεξηγήσει την κτητική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της κόρης και του πατέρα.
Εδώ η κόρη ανταγωνίζεται τη μητέρα και τη μιμείται με στόχο να κερδίσει την επιβεβαίωση και την αποδοχή του πατέρα. Αυτό περιγράφεται κι από τον Φρόιντ ως «φθόνος του φαλλού» -όρος που σήμερα θεωρείται σεξιστικός. Τόσο στο οιδιπόδειο όσο και στο σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, το άτομο που δεν έχει ξεπεράσει πλήρως ή επιτυχώς αυτό το στάδιο βρίσκεται να ερωτεύεται ως ενήλικο μια εκδοχή του γονέα του. Και κάπου εδώ, δεν ξέρω για σας, αλλά εγώ έχω βγάλει λίστα και σημειώνω ομοιότητες και διαφορές του συντρόφου μου με τον πατέρα μου για να τα συζητήσω εκτενώς με τον ψυχολόγο μου.
3. Σύνδρομο της Μήδειας
Σύμφωνα με τον μύθο, η Μήδεια ερωτεύτηκε τον Ιάσονα και του προσέφερε την τέχνη της ώστε να μπορέσει να αποκτήσει το χρυσόμαλλο Δέρας. Μάλιστα, ήταν τόσο ερωτευμένη μαζί του που κατέληξε να θυσιάσει τον αδερφό της για να μπορέσουν να ξεφύγουν από τον Αιήτη που τους καταδίωκε. Κι ενώ θα περίμενε κανείς πως μετά απ’ όλα αυτά θα ζούσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, ο Ιάσονας, αφού έχουν αποκτήσει και δυο παιδιά, την άφησε για να παντρευτεί την κόρη του Κρέοντα, Γλαύκη, κάτι που η Μήδεια δεν πήρε και τόσο καλά.
Επειδή τότε δεν υπήρχε Σουηδία για να παραδειγματιστούν να το λύσουν πολιτισμένα, η Μήδεια προσέφερε στη Γλαύκη ως δώρο γάμου έναν δηλητηριασμένο χιτώνα που την έκανε αυτό που λέμε σήμερα «φλαμπέ». Ήταν αυτό όμως αρκετό; Προφανώς όχι για τη Μήδεια. Αποσκοπώντας να πληγώσει κι άλλο τον Ιάσονα στράφηκε εναντίον των παιδιών τους, στερώντας τη ζωή τους.
Το σύνδρομο της Μήδειας λοιπόν πηγάζει από τον προδομένο έρωτα και είναι μια μετάθεση της επιθετικότητας και του μίσους από τον πρώην ερωτικό σύντροφο στα παιδιά μέσω διαρκούς σύγκρισης με τον έτερο γονέα. Μπορεί η Μήδεια να ήταν παιδοκτόνος, όμως τα άτομα που πάσχουν από το ταυτώνυμο σύνδρομο δεν είναι βέβαιο πως θα εγκληματήσουν. Συχνά οι φέροντες το σύνδρομο χρησιμοποιούν τα παιδιά ως όπλο εναντίον του άλλου γονέα και υιοθετούν μια μη υγιή συμπεριφορά στιγματίζοντας τα παιδιά τους.
4. Σύνδρομο του Κανδαύλη ή Κανδαυλισμός
Ο μύθος πίσω από το σύνδρομο του Κανδαύλη είναι κάπως kinky κι ελάχιστα διαδεδομένος. Ο βασιλιάς της Λυδίας, Κανδαύλης, όντας πολύ περήφανος για την όμορφη σύζυγό του, Νισία, μιλούσε παντού για τα κάλλη της και δεν έπαυε παρά μόνο όταν γινόταν αποδεκτό το πόσο ωραία ήταν. Το ίδιο λοιπόν έκανε και σε έναν πιστό ακόλουθό του τον Γύγη, ο οποίος όμως δε σχολίαζε από φόβο απ’ τη μία μη θεωρηθεί πως την ποθεί κι απ’ την άλλη για να μην την προσβάλλει.
Έτσι, ο Κανδαύλης κανόνισε να τη δει ο Γύγης γυμνή στα κρυφά ώστε να πειστεί για την απαράμιλλη ομορφιά της διαβεβαιώνοντάς τον πως δε θα υπάρχουν επιπτώσεις, όμως λογάριαζε χωρίς τον ξενοδόχο. Long story short, η Νισία που κατάλαβε τι παίχτηκε έπεισε τον Γύγη πως αφού την ατίμασε βλέποντάς τη γυμνή θα πρέπει να σκοτώσει τον Κανδαύλη και να την παντρευτεί, όπως κι έγινε τελικά. Ο Κανδαυλισμός ή σύνδρομο του Κανδαύλη είναι η επίδειξη από τον σύντροφο, της αγαπημένης του, όταν εκείνη είναι γυμνή.
Βέβαια, μη νομίζετε πως αυτή η παθογένεια υπήρχε μόνο στην ελληνική μυθολογία. Το όνομά τους σε συμπλέγματα έχουν δώσει επίσης φανταστικοί χαρακτήρες του Σαίξπηρ όπως ο Οθέλος όπου πρόκειται για σοβαρή ψυχοπαθολογική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από ένδειξη χαμηλής αυτοπεποίθησης, ανικανότητας κι επιθυμίας για ερωτική και κοινωνική υπεροχή, αλλά και ο βασιλιάς Λήαρ που είχε εμμονή με την μικρότερη κόρη του και το σύνδρομο με το όνομά του περιγράφει την έλξη του πατέρα προς την κόρη. Στο κλαμπ των φανταστικών ηρώων που περιγράφουν συμπλέγματα όμως υπάρχουν κι άλλα φαινομενικά «αθώα» ονόματα όπως αυτό του Πίτερ-Παν, της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων, της Σταχτοπούτας αλλά και του Σούπερμαν. Φοβάμαι κιόλας πως αν το ψάξουμε λίγο, ίσως να μην ξαναδούμε κανένα φανταστικό ήρωα με τον ίδιο τρόπο.
Συντάκτης: Σουζάνα Ντεζούκι
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
