Λένε πως οι φιλίες γεννιούνται από κοινά όνειρα, από κοινές αγάπες, από στιγμές που κοιτάς τον άλλον και νιώθεις πως σας ενώνει κάτι όμορφο. Κι όμως, η αλήθεια είναι κάπως πιο σκληρή, πιο κυνική και γι’ αυτό, ίσως, πιο αληθινή. Οι δυνατότερες φιλίες δε γεννιούνται απαραίτητα επειδή αγαπάς ό,τι αγαπά κι ο φίλος σου. Γεννιούνται γιατί μισείς ό,τι μισεί κι εκείνος.
Υπάρχει μια παράξενη οικειότητα στο να πεις: «Δεν αντέχω αυτόν τον τύπο» και να ακούσεις τον άλλον να απαντάει με το ίδιο πάθος: «Ούτε κι εγώ». Είναι σαν να κλειδώνετε τις ματιές σας σ’ ένα μυστικό συμβόλαιο, σαν να μοιράζεστε ένα στρατόπεδο που δε χρειάζεται σημαίες· μόνο βλέμματα γεμάτα συνενοχή. Αυτό το κοινό μίσος λειτουργεί σαν σπινθήρας· δεν είναι απλά αρνητικό συναίσθημα, είναι συγκολλητική ουσία.
Η επιστημονική διάσταση του «μαζί εναντίον»
Η κοινωνική ψυχολογία έχει εδώ και καιρό καταγράψει αυτό το φαινόμενο. Το 2011, οι ερευνητές Chamberlain και Melnyk περιέγραψαν πως οι άνθρωποι σχηματίζουν ισχυρότερους δεσμούς όταν μοιράζονται όχι μόνο κοινές αγάπες αλλά κυρίως κοινές αντιπάθειες. Ο όρος που χρησιμοποιούν είναι «negative tie homophily»: η τάση να συνδεόμαστε με εκείνους που απορρίπτουν τα ίδια πράγματα με μας.
Ο λόγος είναι απλός αλλά ταυτόχρονα βαθύς: η ταυτότητα μας δε χτίζεται μόνο από όσα αγαπάμε, αλλά κι από όσα απορρίπτουμε. Οι αξίες μας ορίζονται τόσο από τα «ναι» μας όσο και από τα «όχι» μας. Όταν βρίσκεις έναν άνθρωπο που μοιράζεται τα ίδια «όχι», ξαφνικά νιώθεις πως βλέπει τον κόσμο με το ίδιο φίλτρο. Κι αυτή η ταύτιση δεν είναι απλώς διανοητική· είναι υπαρξιακή.
Η κρυφή ομορφιά του αρνητικού
Φυσικά, το «μίσος» εδώ δε μιλάει για σκοτεινή κακία. Μιλάει για εκείνο το μισό-χιουμοριστικό, μισό-υπαρξιακό «δεν αντέχω» που σκάει στη μέση μιας κουβέντας και σας ενώνει. Το μίσος για την ανούσια φλυαρία, για τα δήθεν, για τα trends που καταπίνουν την αλήθεια· το μίσος για την αδικία, για την τοξικότητα, για τον θόρυβο που καταστρέφει τις σιωπές.
Αυτή η κοινή απέχθεια δε σε κλείνει στον αρνητισμό, σε ελευθερώνει. Σου δίνει χώρο να γελάσεις με τον άλλον, να χτίσεις μια μικρή κοινότητα μέσα στον κόσμο που σας απογοητεύει. Είναι σαν να δημιουργείτε ένα καταφύγιο: «Εδώ μέσα, ξέρουμε τι απορρίπτουμε. Εδώ μέσα, είμαστε αληθινοί».
Το παράδοξο της έντασης
Σκέψου το αλλιώς: όταν αγαπάς κάτι, υπάρχει πάντα η πιθανότητα ο άλλος να μην το αγαπάει με την ίδια ένταση. Εσύ, για παράδειγμα, μπορεί να λατρεύεις μια μπάντα· ο φίλος σου τη βρίσκει απλά «εντάξει». Η αγάπη δεν είναι πάντα συμμετρική. Το μίσος όμως; Το μίσος, όταν συναντηθεί, φλέγεται με την ίδια ένταση. Είναι απόλυτο, καθαρό, αδιαπραγμάτευτο.
Κι αυτή η συμμετρία δημιουργεί μια περίεργη αίσθηση ασφάλειας. Σε κάνει να πιστεύεις πως ο άλλος δεν θα σε προδώσει, γιατί βλέπετε μαζί τον ίδιο εχθρό.
Η κοινωνική μαγεία της συνενοχής
Δεν είναι τυχαίο που οι πιο δυνατές φιλίες έχουν αυτό το ύφος της «συνενοχής». Σκέψου τους κώδικες που δημιουργούνται: βλέμματα που λένε «ναι, κι αυτόν δεν τον αντέχουμε», μικρά inside jokes που γεννιούνται από αντιπάθειες, και γίνονται οι ραχοκοκαλιές μιας σχέσης.
Η κοινωνιολογία θα το εξηγήσει με όρους «ingroup-outgroup dynamics»: εμείς απέναντι στους άλλους. Στην πράξη όμως είναι πιο ποιητικό. Είναι το γέλιο που σκάει όταν νιώθεις πως βρήκες άνθρωπο που θα καθίσει δίπλα σου στις πιο παράξενες μάχες, ακόμα κι αν αυτές οι μάχες είναι απλώς απέναντι σε ανούσιες συνήθειες ή αδιάφορα trends.
Η ισορροπία του φωτός και της σκιάς
Φυσικά, δεν μπορεί μια φιλία να στηριχθεί μόνο σε μίση. Αν μείνετε για πάντα κολλημένοι σ’ αυτό το σκοτεινό σημείο, η φιλία κινδυνεύει να γίνει κυνισμός. Η αλήθεια είναι ότι οι δυνατότερες φιλίες ξεκινούν από το μίσος αλλά ανθίζουν μέσα στην αγάπη. Από τη στιγμή που το κοινό μίσος έσπασε τον πάγο και έδεσε τον δεσμό, χρειάζεται το φως: τις κοινές εμπειρίες, την αλληλοϋποστήριξη, τις αγάπες που τελικά θα μοιραστείτε.
Είναι σαν το αρνητικό να λειτουργεί ως αρχική κόλλα, αλλά το θετικό να χτίζει το οικοδόμημα.
Γιατί τελικά αυτό είναι αλήθεια
Αν το καλοσκεφτείς, το κοινό μίσος δεν είναι παρά ένας άλλος τρόπος να πεις: «σε καταλαβαίνω». Κι αυτή είναι η βάση κάθε αληθινής φιλίας: η κατανόηση. Δε χρειάζεται να αγαπάμε τα ίδια πράγματα· χρειάζεται να νιώθουμε τον κόσμο με την ίδια ένταση. Να μοιραζόμαστε την ίδια αγωνία, την ίδια κούραση απέναντι στο ψεύτικο, την ίδια δίψα για αυθεντικότητα.
Γι’ αυτό και η επιστήμη το επιβεβαιώνει, αλλά η ζωή το αποδεικνύει πιο δυνατά: οι πιο ισχυροί δεσμοί χτίζονται στη σκιά, για να ανθίσουν μετά στο φως. Οι φίλοι που μισούν μαζί είναι εκείνοι που μπορούν και να αγαπήσουν μαζί, με τρόπο βαθύτερο, ουσιαστικότερο.
Τελικά, το μίσος είναι απλώς ένας καθρέφτης. Σου δείχνει ποιος είσαι, ποιον κόσμο απορρίπτεις. Και όταν βρεις έναν άλλο καθρέφτη που αντανακλά το ίδιο βλέμμα, τότε ξέρεις πως βρήκες φίλο. Όχι απλώς παρέα· αλλά συνοδοιπόρο.
Συντάκτης: Ίννα Σταύρου
