Η τρίτη (και τελευταία) Κυριακή της Αποκριάς είναι προ των πυλών, το τριώδιο φτάνει στο τέλος του και κάπως έτσι φαίνεται να ανοίγει το μεγάλο διάστημα της Σαρακοστής, που καταλήγει στην Κυριακή του Πάσχα. Για πολλούς ανθρώπους, ειδικά τις προηγούμενες δεκαετίες, την περίοδο της Σαρακοστής συνόδευαν η νηστεία, η προσευχή και η αποχή από διάφορες «αμαρτίες».
Οι απόκριες είναι διαχρονικά και διακοινωνικά μια περίοδος εκτόνωσης. Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της αποκριάς διοχέτευαν όλη τους την ενέργεια και ξεφάντωναν χορεύοντας, τραγουδώντας και καταναλώνοντας αλκοόλ. Όλες οι συστολές και οι δισταγμοί υποχωρούσαν και λάμβαναν χώρα όλα όσα θεωρούνταν «απαγορευμένα», «αμαρτωλά» ή και μεμπτά. Ο άνθρωπος εξωτερίκευε τα πάθη του με μια πρωτοφανή ευκολία, αφού το προσωπείο (δηλαδή η μάσκα) και η στολή -σήμα κατατεθέν του καρναβαλιού- εξασφάλιζαν την ανωνυμία και το απρόσωπο των πράξεων. Κι, επειδή, ανέκαθεν οι άνθρωποι, όταν εξασφαλίζουμε την ανωνυμία μας, έχουμε την τάση να ξεσαλώνουμε, οι απόκριες ήταν πάντα μια αγαπημένη γιορτή των ανθρώπων.
Κέφι, χορός, άφθονο κρασί και τσίπουρα συνηγορούσαν στην επίτευξη αυτού του πολυπόθητου σκοπού: στην εκτόνωση πριν τη νηστεία. Οι Απόκριες άλλωστε είναι η γιορτή που υμνεί περισσότερο από κάθε άλλη τη διασκέδαση, την ερωτική συνεύρεση, το ανθρώπινο ξεφάντωμα και σεργιάνι. Επιτελούν, βέβαια, και μία άλλη -επιπλέον της θρησκευτικής και πρακτικής- λειτουργία, συμβολική: Συμβολίζουν την οργιαστική αναγέννηση της φύσης την άνοιξη, τη ζωή που ξεχειλίζει, όταν ανθίζουν τα λουλούδια, τη λαχτάρα που διακρίνει τους ανθρώπους αυτή την εποχή να ζήσουν, να αναπαραχθούν και να ευτυχίσουν.
Παλιότερα, όταν ακόμη η θρησκεία και τα έθιμα ήταν θεμελιώδη κομμάτια του ανθρώπου και της κοινωνίας, η περίοδος της Αποκριάς γιορταζόταν με δόξα και τιμή. Στήνονταν χοροί και πανηγύρια, διοργανώνονταν εσπερίδες, παρελάσεις κι αυτοσχέδια γλέντια. Μεγαλύτερα κέντρα του αποκριάτικου ξεφαντώματος ήταν (και παραμένουν ακόμη και σήμερα) η Ξάνθη, η Νάουσα, η Σκύρος, ο Τύρναβος και, φυσικά, η Πάτρα. Η τελευταία, η μεγαλύτερη πόλη της Πελοποννήσου, παρά τα δεκάδες πράγματα που τη χαρακτηρίζουν, είναι γνωστότερη για το καρναβάλι της.
Οι πατρινοί, ήδη από τον 19ο αιώνα συνήθιζαν να γιορτάζουν αυτή την περίοδο με τον πιο μεγαλειώδη τρόπο. Καλλιτεχνικά άρματα, παρελάσεις, δρώμενα, έθιμα, στολές και παντός είδους ξεφάντωμα είναι αυτά που θα βιώσει κάποιος, όταν βρεθεί στην Πάτρα, ακόμη και σήμερα -τόσα χρόνια μετά την παγίωση αυτού του εθίμου. Αν έχετε βρεθεί ποτέ στην πόλη απόκριες, ίσως, και να έχετε εντοπίσει την πραγμάτωση και αναβίωση πολλών αρχαϊκών ή αρχαιοπρεπών εθίμων. Στην Αχαϊκή πρωτεύουσα θα δεις να καίνε ανθρώπινα ομοιώματα, ανθρώπους να ντύνονται μπούλες, να ζώνονται με κουδούνια και να αλευρώνονται ή να πετούν στάχτη ο ένας στον άλλον με διάθεση σαρκαστική.
Ειδικά στην επαρχία, οι άνθρωποι έβρισκαν αφορμή τυχόν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των οικείων τους για να σπάσουν τη ρουτίνα και τη μονοτονία της καθημερινότητάς τους και να περάσουν καλά. Γι’ αυτό, αν προσέξετε, θα δείτε αρκετές -σύγχρονες- στολές να διακωμωδούν ανθρώπους με ένα μάτι, μεγάλα αφτιά, περίεργα μαλλιά και άκρα ή νοσούντες από διάφορες ψυχικές νόσους. Τρελοί επιστήμονες, γέροι με άνοια, κουτσοί και τυφλοί άνθρωποι είναι μόνον μερικές από τις στολές, που ακόμη και σήμερα επιλέγουν να ντυθούν οι άνθρωποι. Είναι κοινός τόπος πως το διαφορετικό πάντοτε μαγνήτιζε όλα τα βλέμματα και στεκόταν αφορμή σχολιασμού. Και παρά την πρόοδο, που υποτίθεται πως έχουμε κάνει ως κοινωνία, τούτο δεν έχει αλλάξει. Έχει, όμως, οριοθετηθεί. Σήμερα, η επίκριση και η χλεύη του διαφορετικού, μέμφεται και αποτελεί παράπτωμα. Όμως, παλαιότερα -ελάχιστα χρόνια πριν- η διαπόμπευση και ο εξευτελισμός της διαφορετικότητας των ανθρώπων ήταν κανόνας και ευκαιρία για διασκέδαση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της συνήθειας αποτελεί η ιστορία της Γιαννούλας της Κουλουρούς, που πέρασε στην ιστορία, παγιώθηκε και γιορτάστηκε για χρόνια ως έθιμο κάθε χρόνο στο πατρινό καρναβάλι. Η Γιαννούλα ήταν μία γυναίκα με καταγωγή και μόνιμη κατοικία την Πάτρα, που -μεταξύ άλλων- εξασφάλιζε τα προς το ζην της πουλώντας κουλούρια στους δρόμους. Η Γιαννούλα, λοιπόν, μολονότι άκρως αγαπητή στους συγχωριανούς της αποτέλεσε γι’ αυτούς πολλές φορές αφορμή για γέλια και αλλαγή της ρουτίνας, που τόσο τους ταλάνιζε, εξαιτίας της διανοητικής διαταραχής που τη χαρακτήριζε.
Η Γιαννούλα, ούσα σε εύθραυστη ψυχική κατάσταση, ήθελε όσο τίποτε άλλο να ντυθεί νύφη και να συνδεθεί με έναν άντρα με τα ιερά δεσμά του γάμου. Οι συγχωριανοί της, που δεν έχαναν ευκαιρία να την περιπαίζουν, την έπεισαν μία μέρα, που εκείνη είχε μαραζώσει λόγω της απουσίας γαμπρού, πως είχε βρεθεί ο κατάλληλος και ο γάμος επέκειτο να συμβεί. Την έντυσαν, λοιπόν, νύφη, της φόρεσαν πέπλο και νυφιάτικα αξεσουάρ, έφτιαξαν προσκλητήρια και τη συνόδευσαν με βιολιά και νταούλια μέχρι τα σκαλιά της εκκλησίας, όπου και η ταλαίπωρη Γιαννούλα δεν αντίκρισε κανέναν γαμπρό, γιατί τάχα εκείνος είχε εκτάκτως στρατολογηθεί.
Η νεαρή Πατρινιά ξέσπασε σε κλάματα και λυγμούς και άρχισε να τρέχει στους δρόμους, αποκαμωμένη. Την ίδια φάρσα με μικρές παραλλαγές επαναλάμβαναν με μαεστρία κάθε χρόνο οι Πατρινοί. Έτσι, τη Γιαννούλα προσπάθησαν να παντρέψουν περίπου 6 φορές. Κάθε φορά οι φάρσες του κόσμου ήταν όλο και πιο ευφάνταστες και κακεντρεχείς και διατάρασσαν όλο και πιο πολύ τον ψυχικό κόσμο της φτωχής και ταλαιπωρημένης γυναίκας.
Η ιστορία της Γιαννούλας στάθηκε αφορμή για τη συγγραφή θεατρικών έργων, την παρουσίαση διάφορων μονόπρακτων και τραγουδιών και, κυρίως, την παγίωση ενός εθίμου. Στην Πάτρα, μετά από αίτημα που είχε κάνει ο Σύλλογος Ψυχικής Υγείας το 2015, το έθιμο έπαψε να αναβιώνει και θεωρήθηκε (και ήταν) προσβλητικό προς τα άτομα με θέματα ψυχικής υγείας.
Ωστόσο, και δυστυχώς μέχρι και σήμερα, βλέπουμε “Γιαννούλες” να παντρεύονται κάθε χρόνο στους δρόμους της Πάτρας, θυμίζοντάς μας πως έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας.
Συντάκτης: Στέλλα Μπακάλη
