Μόρφωση δεν είναι μόνο τα πτυχία

Το μυαλό ενός ανθρώπου είναι η ψυχή του, οι γνώσεις του, ο τρόπος σκέψης του, τα συναισθήματά του. Οπότε, όπως είναι γνωστό, όσο περισσότερο καλλιεργείς το μυαλό σου, τόσο γίνεσαι και νιώθεις πιο ισχυρός. Η δίψα για μάθηση είναι αυτή που καθορίζει το είδος μας κι αυτή που το ‘χει προωθήσει στην εξέλιξη. Δεν είναι τυχαίο που οι μεγαλύτεροι επιστήμονες απόδειξαν ιδέες που για την εποχή τους θεωρήθηκαν τρελές και κατακρίθηκαν για τις απόψεις τους. Η περιέργεια κι η ανάγκη τους για να μάθουν κάτι για το οποίο ήξεραν ελάχιστα, ήταν αυτό που καθόρισε την ανθρωπότητα. Η εξυπνάδα!

Όμως τι είναι η εξυπνάδα και ποιος την κατέχει; Ποιος είναι πράγματι ευφυής και ποιος μορφωμένος; Μετράνε μόνο τα πτυχία για να ορίζεται κάποιος έτσι; Έχουμε ακούσει για ανθρώπους με δυο και τρία πτυχία κι έχουμε ζηλέψει. Έχουμε ίσως πει «Μακάρι να ‘χα το μυαλό αυτού του ανθρώπου», όμως η μόρφωση δεν έχει να κάνει με πτυχία και διδακτορικά. Ή, τουλάχιστον, δεν έχει να κάνει μόνο με αυτά. Ένας απ’ τους μεγαλύτερους Έλληνες φιλοσόφους, ο Σωκράτης, όταν ρωτήθηκε ποιους ανθρώπους θεωρούσε μορφωμένους, απάντησε:

Πρώτα από όλους αυτούς που ελέγχουν δυσάρεστες καταστάσεις, αντί να ελέγχονται από αυτές.

Αυτούς που αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και λογική.

Αυτούς που είναι έντιμοι σε όλες τους τις συνδιαλλαγές.

Αυτούς που αντιμετωπίζουν γεγονότα δυσάρεστα κι ανθρώπους αντιπαθείς καλοπροαίρετα.

Αυτούς που ελέγχουν τις απολαύσεις τους.

Αυτούς που δεν ηττήθηκαν απ’ τις ατυχίες και τις αποτυχίες τους.

Αυτούς που δεν έχουν φθαρεί απ’ τις επιτυχίες και τη δόξα τους.

Αν σκεφτούμε αυτά που είπε ο Σωκράτης θα δούμε πως είχε απόλυτο δίκαιο. Χρειάζεται κοφτερό μυαλό για να μη σε ελέγχουν οι καταστάσεις, αλλά να τις ελέγχεις, να μη σε ρίχνει από κάτω η αναποδιά αλλά να σκέφτεσαι πώς πρέπει να τη χειριστείς για να σου κάνει την ελάχιστη ζημιά. Αυτή είναι η διαφορά ενός σκεπτόμενου κι έξυπνου ανθρώπου. Ο καλλιεργημένος θα σκεφτεί κι ο απαίδευτος θα κατηγορήσει. Θα τα βάλει με την τύχη του και τα άτομα που τον οδήγησαν εκεί, ακόμη και την κατάσταση την ίδια.

Θα φερθεί δειλά, θα αποφύγει οτιδήποτε επίπονο για τον νου του και θα επιστρέψει στο συναίσθημα να κυριαρχήσει, παραμερίζοντας τη λογική του. Θα θυμώσει, θα βρίσει, θα στεναχωρηθεί. Βέβαια, τα συναισθήματα είναι αυτά που μας κάνουν ανθρώπους κι ίσως τα ίδια να νιώσει κι ένας μορφωμένος άνθρωπος, μα άλλο το πώς νιώθουμε κι άλλο το πώς πράττουμε. Στις πράξεις πρέπει, κατά κύριο λόγο, να επικρατεί η λογική, ειδικά σε αντίξοες συνθήκες. Οι συναισθηματισμοί μπορούν να αποβούν μοιραίοι σε δύσκολες καταστάσεις, γιατί οι αποφάσεις δεν παίρνονται με κριτική σκέψη.

Κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει, τι σχέση έχει η εντιμότητα με τη μόρφωση; Μπορεί ένας άνθρωπος να ‘ναι ανέντιμος κι έξυπνος ταυτόχρονα. Μα αν κάποιος είναι μορφωμένος θα καταλάβει ότι οι κανόνες που τέθηκαν απ’ την κοινωνία, γραπτοί κι άγραφοι, είναι αναγκαίοι. Το να ‘χεις τη δυνατότητα να αδικήσεις και να πληγώσεις κάποιον και να επιλέγεις να μην το κάνεις, είναι δείγμα παιδείας και τιμιότητας. Ενώ αν επιλέξεις να αδικήσεις, στην πραγματικότητα δεν είσαι έξυπνος μα κουτοπόνηρος.

Ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρητά, που αποτελεί στοιχειώδη ένδειξη πνευματικής καλλιέργειας κι ευφυούς ανθρώπου είναι το «μέτρον άριστον». Οι απολαύσεις της ζωής μας είναι σίγουρα σημαντικές, αρκεί να μην ελεγχόμαστε από αυτές. Να ‘σαι ευγνώμων για εκείνες, αλλά να μην τις προσκυνάς. Αν σε καταπλήξουν, το μυαλό σου γίνεται υποχείριο των απολαύσεων κι ο αρχικός σκοπός του σταματά να υφίσταται∙ παύεις να σκέφτεσαι.

Ακόμη μια ένδειξη, το να μην παραιτείσαι. Να μη σε διαλύουν οι ήττες σου, όσο μεγάλες κι αν είναι αυτές. Να ‘χεις σθένος ψυχικό και γενναιότητα. Να αποδέχεσαι την αποτυχία σου και να ‘χεις το θάρρος να συνεχίζεις, να σταθείς στα πόδια σου, ακόμη κι αν φαντάζει εκείνη τη στιγμή απίθανο κι αβάσταχτο.  Κι όμως, είναι στοιχείο εξυπνάδας κι όχι αντοχής, γιατί οι ήττες σου επηρεάζουν τον νου περισσότερο απ’ το σώμα. Πρέπει σε κάθε αναποδιά να παλέψεις εκείνη τη φωνή που σου λέει ότι είσαι αδύναμος, ότι κάνεις τα πάντα λάθος, ότι σου αξίζει αυτό που έπαθες κι ότι πρέπει να μείνεις κάτω. Θέλει τρομερή δύναμη για να αγνοήσεις αυτή τη φωνή και να ξανασηκωθείς.

Δύναμη ψυχής!