Ξέρετε τι με τρελαίνει; Που μπορεί ένας άνθρωπος να έχει ζήσει μια ολόκληρη εβδομάδα γεμάτη ηλιοβασιλέματα, τρυφερά “σ’ αγαπώ”, βραδινές βόλτες με φίλους που έγιναν οικογένεια, και το μόνο που θυμάμαι τελικά είναι ένα μήνυμα που τον πλήγωσε. Ή μια στιγμή που τον έκανε να νιώσει λίγος. Γιατί συμβαίνει αυτό το άδικο πράγμα; Γιατί κολλάμε σαν τσίχλα στο παπούτσι στις στραβές, ενώ οι όμορφες αναμνήσεις ξεγλιστρούν σαν άρωμα στον αέρα;
Σίγουρα σας έχει τύχει. Νιώθετε μια φανταστική μέρα, γεμάτη γέλια, ωραίες στιγμές, αγκαλιές που λένε πολλά… Και ξαφνικά, σαν ένα ύπουλο φτέρνισμα στη μέση ενός παθιασμένου φιλιού, σκάει μια στραβή. Ένα κακό σχόλιο, μια μικρή παρεξήγηση, ένα τηλέφωνο με άσχημα νέα. Και τι μένει στο τέλος; Συνήθως, αυτό το τελευταίο. Αυτή η μικρή σπίθα μπορεί να κάψει όλη την υπόλοιπη φωτιά της χαράς. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Γιατί ο εγκέφαλός μας μοιάζει να έχει Velcro για τις άσχημες εμπειρίες και Teflon για τις καλές;
Ξέρουμε ότι η ζωή δεν είναι πάντα ένας αγώνας με μαξιλάρια γεμάτος πούπουλα και αθώα χτυπήματα. Μερικές φορές, τα χτυπήματα είναι πιο δυνατά και αφήνουν σημάδια. Έτσι και οι εμπειρίες και οι αναμνήσεις τους έχουν σχέση με αυτό το συναισθηματικό μποξ.
Ας γνωρίσουμε τον εγκέφαλό μας: Ένας αρχαίος πολεμιστής με σύγχρονα προβλήματα
Για να καταλάβουμε γιατί κολλάμε στις άσχημες εμπειρίες, πρέπει να κάνουμε ένα μικρό ταξίδι στην ιστορία της ανθρωπότητας. Φανταστείτε τους προγόνους μας να τρέχουν στις σαβάνες, προσπαθώντας να μη γίνουν μεσημεριανό γεύμα ενός μαμούθ ή να μη δηλητηριαστούν από ένα άγνωστο μούρο. Σε αυτό το περιβάλλον, η επιβίωση εξαρτιόταν από την ικανότητα να θυμάσαι τις απειλές. Ένα άσχημο δάγκωμα από ένα φίδι; Το θυμάσαι για πάντα! Ένα μέρος όπου βρήκες σάπια φρούτα; Δεν ξαναπατάς!
Ο εγκέφαλός μας, λοιπόν, εξελίχθηκε για να δίνει προτεραιότητα στις αρνητικές πληροφορίες. Αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν αρνητική προκατάληψη (negativity bias) ήταν ένα ζωτικό πλεονέκτημα για την επιβίωση. Οι άσχημες εμπειρίες σηματοδοτούσαν πιθανούς κινδύνους, και η γρήγορη και έντονη ανάκλησή τους μας βοηθούσε πάντα να τους αποφύγουμε στο μέλλον. Οι άσχημες εμπειρίες ήταν μάθημα. Ήταν σήμα κινδύνου. Ήταν επιβίωση. Κι επειδή δεν έχει κάνει update από τότε, ακόμα αντιδρά σαν να κινδυνεύουμε κάθε φορά που κάποιος μας ghostάρει ή μας πει μια κακία στο γραφείο. Οι καλές εμπειρίες, από την άλλη, ήταν ωραίες, αλλά δεν ήταν απαραίτητα θέμα ζωής ή θανάτου.
Γιατί οι άσχημες εμπειρίες έχουν ακόμα και σήμερα VIP πάσο στη μνήμη μας;
1. Γιατί διεγείρεται περισσότερο ο εγκέφαλος
Όταν συμβαίνει κάτι άσχημο, ο εγκέφαλός σου ανάβει κανονικά “κόκκινο”. Οι αρνητικές εμπειρίες συνοδεύονται από δυνατά συναισθήματα: φόβο, ντροπή, λύπη, θυμό. Αυτά τα συναισθήματα ενεργοποιούν περιοχές του εγκεφάλου σου όπως:
- την αμυγδαλή – τον συναισθηματικό συναγερμό,
- τον ιππόκαμπο – τον σκληρό δίσκο της μνήμης.
Όταν οι δύο τους δουλεύουν μαζί; Μπουμ! Η ανάμνηση γίνεται tattoo στον εγκέφαλό σου. Όσο πιο έντονο το συναίσθημα, τόσο πιο βαθιά χαράσσεται η ανάμνηση.
2. Γιατί το μυαλό αναλύει το κακό, αλλά απλώς απολαμβάνει το καλό
Ξαναπαίξε στο μυαλό σου μια ωραία στιγμή. Ένα φιλί. Ένα γέλιο. Ωραία ήταν, έτσι; Τέλος. Τώρα θυμήσου μια άσχημη. Πονάει ακόμα. Και θα τη σκεφτείς ξανά. Και θα αναλύσεις τι είπες, τι δεν είπες, τι έπρεπε να πεις. Θα το παίξεις στο repeat μέχρι να σε ρουφήξει σαν μαύρη τρύπα. Ο εγκέφαλος δεν αφήνει τις άσχημες στιγμές να περάσουν έτσι απλά. Τις “δουλεύει”, για να “μάθει”. Μόνο που πολλές φορές δε μαθαίνει τίποτα. Απλά φθείρεσαι.
3. Γιατί το negativity bias είναι το προεπιλεγμένο mode σου
Η “αρνητική προκατάληψη” δεν είναι δικό σου κουσούρι. Είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων μας. Είναι αυτή η ενοχλητική φωνή μέσα σου που σου λέει:
Δεν είσαι αρκετός.
Δε σε αγαπούν.
Δεν άξιζες καλύτερα.
Αυτή η φωνή δεν είσαι εσύ. Είναι η φωνή του φόβου που έρχεται από πολύ παλιά. Κι αν την αφήσεις να μιλάει ανεξέλεγκτα, θα σε πείσει. Και θα ζήσεις σαν να είσαι φτιαγμένος μόνο για να θυμάσαι πληγές. Αλλά δεν είσαι.
Πώς να αλλάξεις το αφήγημα και να αρχίσεις να θυμάσαι τα καλά – πιο δυνατά!
Δε λέμε να γίνεις ένα αφελές χαμόγελο σε έναν κόσμο που καίγεται. Αλλά μπορείς να φτιάξεις ένα μυαλό που να θυμάται τα όμορφα με την ίδια εμμονή που κολλάει στα άσχημα.
1. Σταμάτα και πάρε ανάσα όταν συμβαίνει κάτι καλό
2. Όταν γελάς με κάποιον, μείνε εκεί. Κράτα το βλέμμα. Πες στον εαυτό σου: “Αυτό θέλω να θυμάμαι”. Πίστεψέ με, βοηθάει.
3. Γράφε τα καλά. Όχι μόνο τα to-do της μέρας. Γράφε τα μικρά καλά. Το καφέ που σου κέρασαν. Το μήνυμα που σε έκανε να χαμογελάσεις. Το ότι σήμερα δεν έκλαψες για τον πρώην σου. Το ημερολόγιο ευγνωμοσύνης δεν είναι αστείο – είναι όπλο.
4. Φτιάξε ένα “χαρούμενο φάκελο” στο κινητό σου. Screenshots, μηνύματα, φωτογραφίες. Ό,τι σε κάνει να νιώθεις καλά. Όταν πέσεις (γιατί όλοι πέφτουμε), μπες εκεί μέσα. Είναι ο προσωπικός σου μαξιλαροπόλεμος ενάντια στη θλίψη.
5. Μάθε να αναπλαισιώνεις. Όχι όλα δε γίνονται για καλό. Μερικά απλώς είναι σκατά. Αλλά μέσα τους μπορεί να έχεις πάρει κάτι. Ένα μάθημα. Μια αποκάλυψη. Μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για το τι δε θέλεις.
6. Μίλα στους άλλους – και στον εαυτό σου – όπως μιλάς στον αγαπημένο σου. Αν ο καλύτερός σου φίλος σου έλεγε “νιώθω λίγος”, τι θα του έλεγες; Ε, πες το και στον εαυτό σου. Κάθε μέρα.
7. Δημιούργησε σκόπιμα καλές εμπειρίες. Κάνε πράγματα που σε γεμίζουν. Μικρά ή μεγάλα. Ο εγκέφαλος, για να κρατήσει τις καλές αναμνήσεις, πρέπει να τις ζήσει πρώτα. Άρα… ζήσε! Όχι απλώς επιβίωσε.
Ας μην αφήσουμε, λοιπόν, τις λίγες στραβές να μας χαλάσουν τη μεγάλη εικόνα. Ας θυμόμαστε ότι, όπως σε έναν μαξιλαροπόλεμο, θα δεχτούμε χτυπήματα, αλλά έχουμε τη δύναμη να σηκωθούμε, να γελάσουμε και να συνεχίσουμε να παίζουμε.
Η ζωή δεν είναι πάντα δίκαιη. Ούτε γλυκιά. Ούτε γεμάτη ροζ συννεφάκια και ρομαντικά σάουντρακ. Αλλά αν ήταν, δε θα είχε νόημα. Είναι επειδή πονούμε που εκτιμάμε το χάδι. Είναι επειδή πέφτουμε που καταλαβαίνουμε τη δύναμη της αντοχής. Ο πόνος δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι να πιστέψεις ότι είσαι μόνο πόνος. Δεν είσαι. Είσαι το γέλιο που έσκασε μετά από μια καταστροφική μέρα. Είσαι το “σε θέλω εδώ” που άκουσες όταν ήσουν έτοιμος να φύγεις. Είσαι το τραγούδι που τραγούδησες με φίλους μεθυσμένος στις 3 το πρωί. Αυτά κράτα. Αυτά επανάλαβε. Αυτά κάνε σημείο αναφοράς.
Συντάκτης: Βαλεντίνα Λεωνίδου
