Νιώθεις ότι ζεις σε ένα μόνιμο déjà vu τρέλας, όπου οι γύρω σου σού γυρίζουν την πραγματικότητα τούμπα και τελικά καταλήγεις να αναρωτιέσαι αν τα έχεις χάσει; Σαν να παίζεις ένα παιχνίδι που δεν ξέρεις τους κανόνες του, αλλά στο τέλος σε βγάζουν πάντα χαμένο/η; Αν αυτά σου είναι γνώριμα, καλωσόρισες στη σκιά του οικογενειακού gaslighting. Είναι η στιγμή που καταλαβαίνεις ότι οι πιο κοντινοί σου άνθρωποι μπορούν να γίνουν οι μεγαλύτεροι χειριστές σου. Αλλά μάντεψε: δε φταις εσύ. Αν οι άνθρωποι γύρω σου διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, τότε ίσως να βιώνεις το gaslighting, μια ύπουλη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης που σε σπρώχνει στα όριά σου· αυτή η ύπουλη τακτική που χρησιμοποιούν κάποιοι για να σε κάνουν να αμφισβητήσεις τον ίδιο σου τον εαυτό.

Ας το ξεκαθαρίσουμε. Το gaslighting δεν είναι απλώς μια «δύσκολη σχέση». Είναι μια στρατηγική χειραγώγησης που σου στρίβει την πυξίδα, σε κάνει να αμφισβητείς την κρίση σου και –το χειρότερο– να πιστεύεις ότι το πρόβλημα είσαι εσύ. Ξέρεις τώρα, αυτές οι στιγμές που ακούς φράσεις όπως: «Μην υπερβάλλεις», «Αυτό ποτέ δεν έγινε» ή «Το φαντάστηκες». Κι όμως, αυτές οι μικρές δόσεις τρέλας μπορεί να σε οδηγήσουν κατευθείαν στον γκρεμό της αυτοαμφισβήτησης.

Τι είναι το gaslighting και πώς λειτουργεί;

Πολλές φορές το μεγαλύτερο «θέατρο» του gaslighting παίζεται μέσα στο σπίτι σου. Οι γονείς, αδέλφια ή ακόμα και οι παππούδες, μπορεί να γίνουν οι πρωταγωνιστές αυτού του δράματος. Οι ατάκες που ακούμε από μικροί, πολλές φορές περνάνε σαν «λογικές», αλλά πίσω τους κρύβουν μια συστηματική υποτίμηση της αντίληψής μας.

Το gaslighting δεν είναι απλώς μια στιγμή άδικης συμπεριφοράς· είναι μια στρατηγική που χτίζει σχέσεις εξουσίας και ελέγχου. Το να το αναγνωρίσεις είναι το πρώτο βήμα για να προστατέψεις την ακεραιότητά σου. Το επόμενο βήμα είναι να διεκδικήσεις ξανά τη φωνή και τη λογική σου, γιατί η αλήθεια σου είναι η δύναμή σου.

Πάρε για παράδειγμα μερικές φράσεις για να τις ξεχωρίσεις:

-Άρνηση της πραγματικότητας: «Δεν είπα ποτέ κάτι τέτοιο», «Το φαντάζεσαι».
-Κατηγορίες: «Είσαι υπερβολική/ός», «Είσαι τρελή/τρελός».
-Συναισθηματικός εκβιασμός: «Αν με αγαπούσες, δε θα έκανες έτσι».
-Απομόνωση: «Δεν μπορείς να εμπιστευτείς κανέναν άλλον εκτός από εμένα».

Οι 4 πιο συνηθισμένοι τύποι οικογενειακού gaslighting:

  • Οι γονείς που μεταφέρουν διφορούμενα μηνύματα: Είναι οι γονείς που σου λένε ένα πράγμα και εννοούν κάτι άλλο. Ή αυτοί που σε επικρίνουν ανεξάρτητα από το τι κάνεις. Εκείνοι που ποτέ δεν ξέρεις τι πραγματικά θέλουν. Σου λένε «Μην ανησυχείς, κάνε ό,τι σε κάνει ευτυχισμένο/η», αλλά την επόμενη στιγμή σου χρεώνουν κάθε σου επιλογή.
  • Η συναισθηματική απορρόφηση: Οι γονείς που αρνούνται τα συναισθήματά σου: «Είσαι υπερβολικός/η», «Δεν έχεις λόγο να είσαι στεναχωρημένος/η» – αυτές είναι φράσεις που έχεις ακούσει σίγουρα. Όταν ακούς φράσεις όπως «Δεν έχεις λόγο να νιώθεις έτσι» ή «Υπερβάλλεις πάλι», ξέρεις ότι ουσιαστικά σβήνουν τη συναισθηματική σου ύπαρξη.
  • Το αιώνιο φταίξιμο: Οι γονείς που σε κάνουν να νιώθεις υπεύθυνος για τα δικά τους συναισθήματα: «Εσύ με κάνεις να νιώθω έτσι», «Εσύ φταις για όλα». Αν κάθε φορά που κάποιος στην οικογένεια είναι θυμωμένος, στεναχωρημένος ή απογοητευμένος, εσύ βρίσκεσαι στο στόχαστρο, τότε έχεις βιώσει αυτή τη μορφή χειραγώγησης.
  • Η απομόνωση: Οι γονείς που σε απομονώνουν από τους φίλους και την οικογένειά σου: «Δε θα τους ξαναδείς ποτέ» – μια κλασική φράση που χρησιμοποιείται για να σε ελέγξει. Σου λένε ότι δε χρειάζεσαι κανέναν άλλον πέρα από αυτούς. Ότι οι φίλοι σου δεν αξίζουν ή ότι όλοι οι άλλοι είναι «αντίθετοι» προς εσάς. Σταδιακά, βρίσκεσαι μόνος/η και εξαρτημένος/η από αυτούς που σε χειρίζονται.

Γιατί το κάνουν;

Το οικογενειακό gaslighting δεν είναι σύμπτωμα μιας «κακιάς στιγμής». Συνήθως προέρχεται από ανθρώπους που θέλουν να διατηρήσουν τον έλεγχο. Όσο σε κάνουν να αμφισβητείς κάθε σου σκέψη και πράξη και να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, τόσο περισσότερο σε κρατάνε κολλημένο/η στη δική τους εκδοχή της πραγματικότητας. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα δικών τους ανασφαλειών, τραυμάτων ή ακόμα και συνειδητής επιλογής για να σε «κρατήσουν κοντά».

Αλλά, πρέπει να θυμάσαι κάτι! Εσύ δεν είσαι υπεύθυνος/η να τους «σώσεις». Δεν είσαι εκεί για να είσαι ο «ψυχοθεραπευτής» τους ούτε για να κουβαλάς τα δικά τους άλυτα ζητήματα.

Τα σημάδια που δεν πρέπει να αγνοήσεις:

1. Αμφιβολίες για τον εαυτό σου: Νιώθεις συνεχώς ανασφάλεια και αμφισβητείς τις ικανότητές σου.
2. Φόβος: Φοβάσαι να εκφράσεις τα συναισθήματά σου.
3. Συναισθηματική εξάντληση: Είσαι συνεχώς κουρασμένη/ός και αγχωμένη/ός.
4. Απομόνωση: Απομακρύνεσαι από τους φίλους και την οικογένειά σου.
5. Αίσθημα σύγχυσης: Δεν μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει.

Το gaslighting δεν είναι κάτι που μπορείς να «ανεχθείς» ή να ελπίζεις ότι θα «περάσει». Χρειάζεται δράση. Ιδού τα βήματα που μπορείς να κάνεις ώστε να διαχειριστείς το οικογενειακό gaslighting:

1. Αναγνώρισε το πρόβλημα: Το πρώτο βήμα είναι να καταλάβεις ότι αυτό που βιώνεις δεν είναι φυσιολογικό. Μην προσπαθείς να δικαιολογήσεις τη συμπεριφορά τους. Αν κάτι σου φαίνεται τοξικό, πιθανότατα είναι.

2. Μίλησε σε κάποιον που εμπιστεύεσαι: Ένας φίλος, ένας θεραπευτής ή ακόμα και ένα άτομο εκτός οικογένειας μπορεί να σου δώσει την υποστήριξη που χρειάζεσαι. Το να μοιραστείς τα συναισθήματά σου με κάποιον άλλο μπορεί να σε βοηθήσει να αποκτήσεις μια νέα οπτική.

3. Θέσε όρια: Μάθε να λες «Όχι» χωρίς ενοχές. Ξεκαθάρισε τι δεν είσαι διατεθειμένος/η να ανεχθείς. Απόφασε ποια συμπεριφορά δε θα ανεχθείς και επικοινώνησέ το ξεκάθαρα.

4. Απόκτησε αυτοπεποίθηση: Πίστεψε στον εαυτό σου και στις ικανότητές σου. Θυμήσου ότι αξίζεις αγάπη και σεβασμό. Δε χρειάζεται να αποδείξεις την αξία σου σε κανέναν.

5. Φρόντισε τον εαυτό σου: Ασχολήσου με δραστηριότητες που σε χαλαρώνουν και σε γεμίζουν ενέργεια. Η αυτοφροντίδα είναι το καλύτερο όπλο σου.

Γιατί είναι σημαντικό να μιλήσεις για το οικογενειακό gaslighting;

Το οικογενειακό gaslighting είναι μια δύσκολη και συχνά επώδυνη πραγματικότητα που μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική σου υγεία. Όμως, το γεγονός ότι το αναγνωρίζεις είναι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα. Δεν είσαι υποχρεωμένος/η να ζεις με ενοχές και ανασφάλειες επειδή κάποιος άλλος αποφάσισε να σε κάνει πιόνι στο παιχνίδι του. Μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Μιλώντας για αυτό, σπας τον κύκλο της σιωπής και βοηθάς τον εαυτό σου να προχωρήσει. Είναι μια μορφή κακοποίησης που δεν πρέπει να υποτιμάται.

Και μην ξεχνάς: Η πραγματικότητα είναι δική σου. Το τι νιώθεις, τι πιστεύεις και τι ζεις, έχει αξία. Είναι η δική σου ζωή, η δική σου πραγματικότητα, και κανένας δεν έχει το δικαίωμα να σε κάνει να την αμφισβητείς. Μάθε να αναγνωρίζεις τη χειραγώγηση, να βάζεις όρια και να στέκεσαι στα πόδια σου. Γιατί στο τέλος της μέρας, αυτό που μετράει είναι εσύ να πιστεύεις στον εαυτό σου.

Συντάκτης: Βαλεντίνα Λεωνίδου