Πάσχα στην Ελλάδα: Τα έθιμα κι οι παραδόσεις

Είμαστε στη Μεγάλη Εβδομάδα και λίγες μέρες απομένουν για τον εορτασμό του Πάσχα, μια γιορτή που ξεκινάει με τη Σαρανταήμερη νηστεία, συνεχίζεται με την κατανυκτική και πένθιμη ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδας και κορυφώνεται με την Ανάσταση και την Κυριακή του Πάσχα. Σήμερα θα κάνουμε ένα σύντομο ταξίδι-αφιέρωμα σε προορισμούς της Ελλάδας, για να γνωρίσουμε τα δικά τους έθιμα. Γιατί, αν κάτι μας κρατάει ακόμη ενωμένους είναι η σύνδεσή μας με την παράδοση. Η πίστη στα ήθη και στα έθιμα που ενώνει τους ανθρώπους με την ιστορία τους.

«Μπότηδες» στην Κέρκυρα

Όλοι θα συμφωνούμε πως είναι ίσως από τα πιο γνωστά Πάσχα στην Ελλάδα. Οι «Μπότηδες» της Κέρκυρας διαδραματίζονται στο Λιστόν και στη Σπιανάδα την Πρώτη Ανάσταση, το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου. Κάτοικοι κι επισκέπτες συγκεντρώνονται στα μπαλκόνια και κρατώντας τους μπότηδες, τα περίτεχνα ζωγραφισμένα πήλινα κανάτια με το στενό στόμιο και τα δυο χερούλια. Οι μπότηδες στολίζονται με κόκκινες κορδέλες και με τους ήχους από τα εμβατήρια των φιλαρμονικών που υπάρχουν σε όλο το νησί, πέφτουν γεμάτοι νερό στο έδαφος, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα ηχηρή κι ενθουσιώδη.

Ρουκετοπόλεμος στη Χίο

Φεύγουμε από το Ιόνιο και περνάμε στο Αιγαίο Πέλαγος και στο νησί της μαστίχας και του ρουκετοπόλεμου. Την υπέροχη Χίο και τους Βροντάδες της στα βόρεια του νησιού. Το έθιμο του ρουκετοπόλεμου έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και διαδραματίζεται το βράδυ της Ανάστασης. Ο ρουκετοπόλεμος είναι η ανταλλαγή πυρών μεταξύ των δύο μεγαλύτερων ενοριών του νησιού, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής. Ξεκίνησε από τους κατοίκους των δύο αντικριστών ενοριών με τη μορφή αυτοσχέδιων κανονιών για να καταλήξει στις μέρες μας σε αυτοσχέδιες ρουκέτες. Το έθιμο είναι παράδοση κι ο τρόπος κατασκευής των ρουκετών περνάει από γενιά σε γενιά. Όσο κι αν μας φαντάζει επικίνδυνο δε θα μπορέσουμε να νιώσουμε ποτέ μας ως επισκέπτες το πάθος των Παναγουσών (ενορίτες της Παναγίας Ερυθιανής) και των Αγιομαρκουσών (ενορίτες του Αγίου Μάρκου) για τον στόχο τους που δεν είναι άλλος από τον τρούλο του Αγίου Μάρκου και το ρολόι του καμπαναριού της Παναγίας Ερυθιανής.

Τελετή του Νιπτήρα στο Νησί της Αποκάλυψης

Η τελετή του Νιπτήρα αναπαριστά την πράξη του Ιησού πριν το Μυστικό Δείπνο, όταν πήρε μια λεκάνη κι έπλενε τα πόδια των μαθητών του. Τη Μεγάλη Πέμπτη η πλατεία Ξάνθου στην Πάτμο γεμίζει χιλιάδες επισκέπτες για να παρακολουθήσουν τον Ηγούμενο της Μονής του Αγίου Ιωάννη που αναπαριστά τον Ιησού Χριστό να ραντίζει συμβολικά τα πόδια των μοναχών που αναπαριστούν τους μαθητές. Κατανυκτικό, μοναστηριακό κλίμα, μοναδικό στον κόσμο, δεδομένου ότι πραγματοποιείται μόνο στην Πάτμο και στα Ιεροσόλυμα. Το έθιμο ξεκίνησε τον 4ο αιώνα και μάλιστα στα χρόνια του Βυζαντίου τον ρόλο του Ιησού είχαν οι αυτοκράτορες πλένοντας τα πόδια των φτωχών πολιτών τους.

Αερόστατα-φαναράκια στο Λεωνίδιο

«Καρναβάλι στην Πάτρα και Πάσχα μόνο στο Λεωνίδιο…» έγραψε ο θεατρικό συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς έχοντας απόλυτο δίκαιο. Στην πιο όμορφη ίσως κωμόπολη του Νομού Αρκαδίας, την οποία τις ημέρες του Πάσχα επισκέπτονται χιλιάδες κόσμου για να ζήσουν από κοντά αυτό το ξεχωριστό έθιμο. Κι αν το τραγούδι λέει «ένας ουρανός μ’ αστέρια», στο Λεωνίδιο το βράδυ της Ανάστασης έχουμε έναν ουρανό με χιλιάδες πολύχρωμα αερόστατα φαναράκια που ελευθερώνονται από τους κατοίκους κι επισκέπτες για να φωτίσουν τη νύχτα και να προσφέρουν μια μαγική ατμόσφαιρα. Μήνες πριν ξεκινάει η κατασκευή τους με κόλες πολύχρωμες από τους κατοίκους του Λεωνιδίου. Μετά το Χριστός Ανέστη τα αερόστατα φαναράκια γεμίζουν ζεστό αέρα από τα ποτισμένα πανιά με λάδι και πετρέλαιο και μ’ ένα στρίψιμο ωθούνται προς τα πάνω γεμίζοντας τον ουρανό, δηλώνοντας την Ανάσταση των ψυχών και τον εξορκισμό του κακού.

Το κάψιμο του Ιούδα στην Κρήτη

Οι κάτοικοι των χωριών της Κρήτης τηρούν ευλαβικά τα ήθη κι έθιμα τη Μεγάλη Εβδομάδα. Δεν ακούνε τραγούδια, δεν τραγουδάνε οι ίδιοι, δεν πηγαίνουν στα καφενεία, παρά προετοιμάζονται για το έθιμο του καψίματος του Ιούδα το βράδυ της Ανάστασης. Μέρες πριν μαζεύουν ξύλα για τη μεγάλη φωτιά ή αλλιώς «φουνάρα». Τη Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα με άχυρα και παλιά ρούχα και το Μεγάλο Σάββατο τη «ρεματιά» τη φωτιά που θα καεί. Τα κοπέλια της Κρήτης συνοδεία μπαλωθιών καίνε τον Ιούδα, δίνοντας το φιλί της αγάπης και της συγχώρεσης. Στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης ο Ιούδας καίγεται τοποθετημένος στο κέντρο της λίμνης σε μια αυτοσχέδια βάρκα.

Περιφορά του Επιταφίου στην Ύδρα

Μια ξεχωριστή περιφορά Επιταφίου γιορτάζεται στην Ύδρα το νησί των ναυτικών και των καπεταναίων. Η τελετή διαδραματίζεται στα Καμίνια και στη θάλασσα στην οποία καταλήγει ο επιτάφιος μετά από την πρώτη περιφορά του στις συνοικίες. Η Ακολουθία του Επιταφίου διαβάζεται όταν οι βαστάζοι, αυτοί που βαστάνε τον Επιτάφιο μπαίνουν στη θάλασσα μέχρι τα γόνατα κι ακουμπάνε τα πόδια του Επιταφίου στο νερό. Μ’ αυτόν τον τρόπο ευλογούνται κι αγιάζονται τα νερά για να προσφέρουν ήρεμα, γαλήνια ταξίδια στους ναυτικούς του νησιού και μια καλή επιστροφή. Το έθιμο ξεκίνησε το 1923 κι είναι η πιο διαφορετική περιφορά από οποιαδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας.

Η αναπαράσταση των Παθών στην Πάρο

Ένα ιδιαίτερο Πάσχα γιορτάζεται κάθε χρόνο στην Πάρο με την αναπαράσταση των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στα ορεινά χωριά του νησιού με επίκεντρο το χωριό της Μάρπησσας. Ο Επιτάφιος περνά από τα δρομάκια του νησιού κάνοντας 15 στάσεις στις οποίες σε κάθε μία από αυτές πραγματοποιούνται αναπαραστάσεις των Παθών. Έτσι βλέπουμε και βιώνουμε την Ανάσταση του Λαζάρου, την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, την μετάνοια της Μαγδαληνής, τον Μυστικό Δείπνο, τον Πόντιο Πιλάτο, την Προσευχή στο Όρος των Ελαιών, τον Γολγοθά, τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και τον Επιτάφιο Θρήνο. Σε κάθε μία από αυτές τις στάσεις φωτίζεται κι ένα σημείο του βουνού. 200 άτομα όλων των ηλικιών συμμετέχουν στην Αναπαράσταση των Παθών βιώνοντας με ευλάβεια αυτό το μοναδικό έθιμο.

Κλείνοντας το επετειακό αυτό άρθρο με αναφορές στα ήθη και έθιμα από το Πάσχα σε όλη την Ελλάδα, θα ήθελα να αναφερθώ και στα δικά μας ήθη κι έθιμα, του τόπου που εγώ μεγάλωσα.

Μαζίδια στις Ελευθερές του Δήμου Παγγαίου

Την τρίτη μέρα του Πάσχα στις Ελευθερές αναβιώνουν τα «Μαζίδια». Ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία κατά το οποίο οι κάτοικοι του χωριού κρατούν ο καθένας και μεταφέρουν σε πομπή τα εικονίσματα από την παλαιά βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη στα «Μαζίδια» όπου βρίσκεται το ξωκλήσι των Αγίων Ραφαήλ, Ειρήνης και Νικολάου. Εκεί τελείται αγιασμός προς τον Αναστάντα Χριστό για να ευλογήσει τη νέα καλλιεργητική περίοδο. Αφού προσκυνήσουν τις εικόνες και τις επιστρέψουν στην εκκλησία, στην πλατεία του παλιού οικισμού του χωριού στήνεται γλέντι με παραδοσιακά εδέσματα, στο οποίο το χορό αρχίζει ο ιερέας του χωριού ακολουθούμενος από τους κατοίκους. Τρία είναι τα τραγούδια που τραγουδούνται σ’ αυτό το γλέντι κι έχουν σωθεί στο πέρασμα των αιώνων.

Ταφικό έθιμο στο Χορτοκόπι του Δήμου Παγγαίου

Ένα έθιμο το οποίο γίνεται και σ’ άλλα μέρη της Ελλάδας κι έχει τις ρίζες του 2500 χρόνια πίσω στους πρώτους εποίκους του Πόντου. Το έθιμο πραγματοποιείται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Πρόκειται για ένα αποχαιρετιστήριο τραπέζι στις ψυχές πριν επιστρέψουν στον τόπο τους και λαμβάνει χώρα εντός των νεκροταφείων. Οι συγγενείς των θανούντων πηγαίνουν στους τάφους τους για να φάνε μαζί τους ετοιμάζοντας ένα εορταστικό τραπέζι πριν τους αποχαιρετήσουν και τους ευχηθούν καλό ταξίδι. Μετά το τρισάγιο ξεκινάει το γεύμα έχοντας όλα τα καλούδια των παραδοσιακών ποντιακών φαγητών. Ένα κοινό τραπέζι ζωντανών με τους νεκρούς. Η συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου κι η χαρά από την πίστη για Ανάσταση νεκρών. Ευχαριστώ τη φίλη μου Άννα Παναγιωτίδου για τις πολύτιμες πληροφορίες της.

Αυγομαχίες στις Κρηνίδες Καβάλας

Όχι μόνο στις Κρηνίδες αλλά και σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αναβιώνει το έθιμο των Αυγομαχιών τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση, τη σύγκρουση και τη μάχη του καλού με του κακού. Μέρες πριν ξεκινάει η προετοιμασία για τη συγκέντρωση των αυγών. Νικητής από τις αυγομαχίες είναι εκείνος που θα έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά. Συνήθως ο μέγιστος αριθμός είναι μέχρι 30 αυγά.

Κάθε τόπος και μια γιορτή στην παράδοση. Από άκρη σε άκρη και σ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας, το Πάσχα είναι ένας ύμνος που μας ενώνει όλους «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος».

Καλό Πάσχα!