Ο συνειρμός και οι συνειρμικές σκέψεις είναι έννοιες που έχουν χρησιμοποιηθεί στην ψυχολογία και συνδέονται με τις αναμνήσεις. Μέσω των συνειρμών που προκαλούνται από κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, ανακαλούνται μνήμες από το παρελθόν. Οι συνειρμοί ως γρήγορες υποσυνείδητες σκέψεις που διαδέχονται η μία την άλλη προκαλούν συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως γέλιο, κλάμα, συγκίνηση λόγω της ύπαρξης μαθησιακού συσχετισμού. Στην πιο απλή τους εκδοχή είναι οι σκέψεις που έρχονται στον νου αυθόρμητα, όταν σκεφτόμαστε κάτι σχετικό ή ακόμα και εντελώς άσχετο. Οι συνειρμικές σκέψεις συνδέονται με την ψυχική σφαίρα. Η διαδικασία τω συνειρμών αποτελεί αντικείμενο μελέτης της επιστήμης της ψυχολογίας εδώ και πολλά χρόνια. Αρχικά θεωρήθηκε ως φυσιολογική απόρροια του τρόπου που λειτουργεί η μνήμη, ενώ ορισμένοι θεωρούσαν ότι συγκαταλέγεται στα μυστήριά της.
Αργότερα, στα πλαίσια της σύγχρονης πνευματιστικής ψυχολογίας, οι συνειρμοί από απλό συμβάν της μνήμης αναβαθμίστηκαν σε έναν επεξηγηματικό τρόπο της σύνδεσης των σκέψεων που αποτέλεσε τη βάση στην ανάλυση όλων των ψυχολογικών φαινομένων. Ο συσχετισμός δέχθηκε επικρίσεις και αμφισβήτηση όπως όλες οι ψυχολογικές έννοιες, αλλά με την εξέλιξη της επιστήμης της ψυχολογίας και την αποδοχή του από τους ψυχολόγους αποτελεί την απάντηση στο πώς συνδέονται τα ερεθίσματα με τις αντίστοιχες απαντήσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Οι συνειρμοί αφορούν και επηρεάζονται από το ασυνείδητο. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ και ο ρόλος που διαδραμάτισε στην κατανόηση του ασυνείδητου υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες στην περιγραφή της διαδικασίας των συνειρμών και της αξιοποίησής της ως τεχνική κατά την ψυχανάλυση. Η τεχνική των «ελεύθερων συνειρμών» είχε ως σκοπό να βάλει τον εκάστοτε ασθενή σε διαδικασία να εκφράσει αυθόρμητα και γρήγορα σκέψεις που του έρχονται στο μυαλό, ανακαλώντας ουσιαστικά μνήμες και συναισθήματα -ευχάριστα ή δυσάρεστα- από το ασυνείδητο. Κατά τη διάρκεια της ψυχανάλυσης η χρήση αυτής της τεχνικής που είναι ευρέως διαδεδομένη, φέρνει τον ασθενή σε κατάσταση πίεσης προκειμένου να εξωτερικεύσει αυτά που είναι κρυμμένα στο ασυνείδητο και τον ταλαιπωρούν, τον απασχολούν άθελά του και του δημιουργούν προβλήματα.
Στη συνέχεια, αφού ο ασθενής αφήσει στην άκρη τις έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις -κλάμα, γέλιο, θυμό, οργή, θλίψη- κοινώς μετά την έκρηξη συναισθημάτων που του προκάλεσαν οι αναμνήσεις, αρχίζει με τη βοήθεια του ψυχαναλυτή να κατανοεί, να αναλύει, να εκλογικεύει όσα τον απασχολούν και έτσι απεγκλωβίζεται από τα δυσάρεστα κατά κύριο λόγο συναισθήματα. Μέσω της διαδικασίας των συνειρμών επέρχεται η κάθαρση. Η τεχνική αυτή είναι ένα από τα σημεία των συνεδριών που ζορίζει ιδιαίτερα τον ασθενή λόγω της έντονης συναισθηματικής πίεσης που δέχεται.
Η διαδικασία των συνειρμών φέρει διαδοχικές σκέψεις και συναισθήματα, συνδέοντας το ασυνείδητο με το συνειδητό, συνδυάζοντας βιώματα και εμπειρίες του ανθρώπου, προκειμένου ψυχολόγος και ασθενής να κατανοήσουν ο καθένας από τη δική του οπτική από πού πηγάζουν συμπεριφορές και συναισθήματα του παρόντος. Ο ψυχολόγος αξιοποιεί τη διαδικασία και τις αντιδράσεις του ασθενούς στα ερεθίσματα –ερωτήσεις που του θέτει ώστε να εντοπίσει στοιχεία του ψυχισμού του. Ο ασθενής από την άλλη μέσα από την όλη διαδικασία φτάνει στην κάθαρση, ουσιαστικά απαλλάσσεται από δυσάρεστα συναισθήματα και σκέψεις που δε γνώριζε από πού προέρχονται. Θα καταφέρει έτσι να ελέγξει μελλοντικές αντιδράσεις του και να οριοθετήσει τη συμπεριφορά του.
Συνειρμοί και διαδοχικές αυθόρμητες ανακλήσεις όσων βρίσκονται στο ασυνείδητο είναι η απάντηση και η αιτία των αυθόρμητων αντιδράσεων και δυσάρεστων συναισθημάτων ή ακόμα και της αντιπάθειας προς έναν άνθρωπο που μόλις συναντήσαμε. Η απάντηση στις αντιδράσεις μας βρίσκεται στις καλά κρυμμένες μνήμες μας και η αναζήτηση της σύνδεσης μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης είναι ο τρόπος να τις κατανοήσουμε. Για να κατανοήσεις τον εαυτό σου ψάξε καλά μέσα σου.
Πηγές
Kantor, J. R. (1921). Association as a fundamental process of objective psychology. Psychological Review, 28(6), 385–424. https://doi.org/10.1037/h0073046
Quinodoz, J. M., 2013, «Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ, Αθήνα Εκδόσεις Κέρδος
Συντάκτης: Άννη Παναγιώτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
