Γιατί απαγορεύονται, άραγε, οι γυναίκες στο Άγιον Όρος;

Μία από τις θρησκευτικές νόρμες της ορθοδοξίας είναι το άβατο του Αγίου Όρους. Μια απαγόρευση της εισόδου των γυναικών που ισχύει εδώ και τουλάχιστον 1000 χρόνια, ενώ πολλοί δε γνωρίζουν καν πώς προέκυψε κι ωστόσο την ακολουθούν τυφλά.

Η απαγόρευση ισχύει από τη σύσταση της Αθωνικής Πολιτείας, σύμφωνα με το άρθρο 186 του Καταστατικού Χάρτου του Αγίου Όρους «η εις τη χερσόνησον του Αγίου Όρους είσοδος των θηλέων κατά τα ανέκαθεν κρατούντα απαγορεύεται». Σύμφωνα με τον καθηγητή, Δρ. Γκράχαμ Σπάικ, συγγραφέα βιβλίων για το Άγιο όρος, η απαγόρευση έχει ρίζα από τον 10ο αιώνα όπου απαγορευόταν και τα θηλυκά ζώα στα μοναστήρια. «Όλοι γνώριζαν ότι οι γυναίκες δεν είχαν τη δυνατότητα να μπουν σε μοναστήρια αντρών», σημειώνει ο Σπικ, καθώς όπως λέει αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος για να εξασφαλιστεί η αγαμία των μοναχών.

Πέραν όμως αυτού, υπάρχει μια παράδοση (πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι ρώσικης προέλευσης) που αναφέρει ότι η Παρθένος Μαρία, προσπαθώντας να φτάσει στην Κύπρο, παρασύρθηκε από την κακοκαιρία και ξεβράστηκε στο Άγιο Όρος. Σύμφωνα με την παράδοση, της άρεσε πολύ η περιοχή, τόσο που προσευχήθηκε στο Γιο της να της την κάνει δώρο κι αυτός το αποδέχτηκε. «Ας γίνει αυτός ο τόπος η κληρονομιά και ο κήπος σου, ένας παράδεισος κι ένα καταφύγιο σωτηρίας για όσους αναζητούν τη σωτηρία», της απάντησε. Γι’ αυτό και η περιοχή αποκαλείται «κήπος της μητέρας του Θεού» αφιερωμένο στη δόξα της. Έτσι, η μοναδική γυναίκα που έχει βρεθεί στο Άγιο όρος ορίστηκε πως έπρεπε να είναι η Παναγία, ενώ το ίδιο ισχύει και για όλα τα ζώα, με εξαίρεση τις γάτες, ενώ δεν υπάρχουν ούτε κότες κι οι μοναχοί είναι αναγκασμένοι να αγοράζουν από έξω ακόμα και τα αυγά τους. Σαφώς ο νόμος αυτός δεν αφορά στα άγρια ζώα τα οποία δεν μπορούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους.

Οι γυναίκες, μπορούν να φτάσουν μέχρι τα λιμάνια που οδηγούν στην ιερή περιοχή, ενώ αν βρίσκονται σε κάποιο πλοίο, αυτό πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση 500 μέτρων από τις ακτές. Δημοσίευμα του BBC αναφέρει ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκταση στον κόσμο, όπου ισχύει τέτοιου στυλ απαγόρευση.

Η αρχή αυτή της απαγόρευσης ξεκινά από τον ι’ κανόνα του Αγίου Αντώνιου προς τους νέους ερημίτες μοναχούς: «Μη συγχωρεί να σε πλησιάσει γυνή, μηδέ ανέχου, ίνα θέση τον πόδα εις την κατοικία σου, διότι επέρχεται οπισθόπους η οργή» (Μοναχικοί Θεσμοί). Ανάλογη αναφορά από την πένα του Κων/νου Μονομάχου, δηλώνει: «Ο αποκλεισμός των γυναικών υπονοείται, αλλά δεν αναφέρεται ρητά» (Γκράχαμ Σπικ, «Άγιον Όρος»). Ο συγγραφέας συνεχίζει: «Πιθανώς θεωρήθηκε περιττό να γίνει. Η αρχή του ήταν τόσο καλά θεμελιωμένη, τόσο πλατιά κατανοητή και τόσο βαθιά σεβαστή ώστε δεν υπήρχε ποτέ ανάγκη να παρουσιαστεί λεπτομερώς. Κανείς ποτέ δεν την αμφισβήτησε. Έτσι γινόταν (σχεδόν) πάντοτε.»

Ιστορικά, κατά την αρχαιότητα, φημολογείται ότι στο όρος Άθως (που βρίσκεται τώρα το Άγιο Όρος) κατοικούσαν παραδόξως μόνο γυναίκες και συγκεκριμένα αμαζόνες. Ήταν τόπος απομόνωσης και καταφυγής πολεμιστών, ενώ όποιος άντρας τολμούσε να πατήσει, τιμωρούνταν αυστηρά ακόμη και με θάνατο. Ο Αγιορείτης μοναχός Ανδρέας, γράφει πως «η πόλις αυτή είχεν ίδιον πολίτευμα και τρόπον διοικήσεως. Ήτο αφιερωμένη στην αγροτέραν θεάν Άρτεμιν, με αυστηρούς νόμους και ίδιον νόμισμα». Σ’ αυτήν κατοικούσαν μόνο γυναίκες, κυρίως νέες παρθένες, που προορίζονταν να γίνουν ιέρειες προς τιμήν της Άρτεμης. Στην Ουρανούπολη απαγορευόταν, ομοίως, η είσοδος στους άνδρες.

Ωστόσο, και παρά την απαγόρευση, υπάρχουν γυναίκες που έχουν παραβιάσει το άβατο. Αρχικά, η σύζυγος του αυτοκράτορα των Σέρβων Στεφάνου Δουσάν, Ελένη, που επισκέφτηκε τη Μονή Χιλανδαρίου εξωτερικά, ενώ η σύζυγος του Ι. Παλαιολόγου, επισκέφθηκε τη Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Μετά την Άλωση της Πόλης, η μητέρα του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή, Μάρα Μπράνκοβιτς, επισκέφτηκε τη Μονή Αγίου Παύλου ενώ τη λίστα συμπληρώνουν η νεαρή Ρωσίδα πριγκίπισσα Τατιάνα Νικήτα, η Ελληνίδα «Μις Ευρώπη» Αλίκη Διπλαράκου, η σύζυγος του λαϊκού γραμματέα της Μονής Σίμωνος Πέτρας, αλλά και η Ευγενία Πέγιου ως μέλος της ομάδα ενόπλων ανδρών και γυναικών του Δημοκρατικού Στρατού που εισέβαλλαν στο Άγιο Όρος με σκοπό να βρουν τρόφιμα. Επίσης, το 1953 μία Ελληνίδα, η Μαρία Ποιμενίδου επισκέφθηκε το Άγιο Όρος, μεταμφιεσμένη ως άντρας. Την υπόλοιπη λίστα συμπληρώνουν η Μαλβίνα Κάραλη, η οποία με ανδρική αμφίεση προσπάθησε να παραβεί τον κανονισμό και η μεγάλη δούκισσα της Ρωσίας Αλεξάνδρα Πετρόβνα. Τέλος, στο κοντινό μας 2008, τέσσερις Μολδαβές, θύματα διακινητών βρέθηκαν στο Άγιο Όρος, οι μοναχοί όμως δήλωσαν ότι τις συγχωρούν για την παρουσία τους εκεί.

Το άβατο του Αγίου Όρους είναι ένα θέμα που έχει συζητηθεί αρκετά και στο Ευρωκοινοβούλιο. Το 2003 με ψήφισμα του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου το οποίο υπέβαλε η Ολλανδή ευρωβουλευτής Τζοκ Σβίμπελ κι έγινε δεκτό, ζητούσε από την ελληνική κυβέρνηση την άρση του άβατου στο Άγιο Όρος για τις γυναίκες, με ψήφους 277 υπέρ έναντι 255 κατά και 15 λευκών. Το 2012 η Σβίμπελ επανέφερε και πάλι το θέμα, παρουσιάζοντας μια πολυσέλιδη έκθεση στο ευρωκοινοβούλιο, στην οποία ζητούσε «να αρθεί η απαγόρευση της εισόδου των γυναικών στο όρος Άθως η οποία ισχύει μετά από απόφαση που ελήφθη το 1054 από μοναχούς των 20 μοναστηριών της περιοχής διότι, παραβιάζει την παγκοσμίως αναγνωριζόμενη αρχή της ισότητας των φύλων, την κοινοτική νομοθεσία για την απαγόρευση των διακρίσεων και για την ισότητα καθώς και τις διατάξεις περί της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών».

Η άρση του άβατου έχει συζητηθεί συνολικά πολλές φορές, χωρίς αποτέλεσμα, αφού το ειδικό καθεστώς του Αγίου Όρους κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα αλλά κι από τον Καταστατικό Χάρτη της μοναστικής κοινότητας κι από την κοινή δήλωση του 1979 μεταξύ των χωρών – μελών της ΕΟΚ και της ελληνικής κυβέρνησης.

Το 2024, έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το “Avaton” των Twin Automat (Sandrine Cheyrol, Ειρήνη Καραγιαννοπούλου) μια ταινία για το Άγιο Όρος και την απαγόρευση κάθε γυναικείας παρουσίας εκεί. Στο ντοκιμαντέρ, γυναίκες από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και με ποικίλες θρησκευτικές πεποιθήσεις, μας ξεναγούν σε έναν τόπο που δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ. Ένα ντοκιμαντέρ που αξίζει να δείτε με προσοχή για να αφουγκραστείτε τον περιορισμό αυτό από το πρίσμα της ισότητας.

Τώρα, φιλοσοφικά μιλώντας, το αν ο μισός πληθυσμός της γης είναι δίκαιο να αποκλείεται από μια περιοχή ιστορικά πλούσια, ειδικά για την ορθοδοξία, μπορείτε να το σκεφτείτε εσείς.