Οι συνήθειες των εφήβων στην αρχαία Ελλάδα

Η εφηβεία είναι ομολογουμένως κι αυταπόδεικτα μια από τις πιο σημαντικές χρονικές περιόδους που θα ζήσει κανείς. Είναι παράλληλα μια από τις δύσκολες κι απαιτητικές λόγω των αλλαγών που επέρχονται στις συνήθειες αλλά και στην ψυχολογία εκείνου που ταξιδεύει εντός της.

Το στάδιο της εφηβείας απασχολούσε ως φάση ζωής από πάντα. Δεν είναι κάτι που προέκυψε στη μοντέρνα εποχή. Σύμφωνα με ιστορικούς, η εφηβεία στην αρχαία Ελλάδα ήταν ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός με κοινωνική σημασία. Οι γονείς προγραμμάτιζαν από πολύ νωρίς την πορεία της εξέλιξης της εφηβικής ζωής των νέων με τη βοήθεια και τη συμβολή παιδαγωγών, γυμναστών και γενικότερα ανθρώπων που αναλάμβαναν κάποιες πολύ σημαντικές υποχρεώσεις.

Πολλά από αυτά που έχουν γραφτεί για την εφηβεία στην αρχαία Ελλάδα είναι αλήθειες και βασίζονται φυσικά σε καταγραφές μέσα σε ιστορικά κείμενα κι έγγραφα αλλά και τοιχογραφίες ή εικόνες σε αρχαιολογικούς χώρους. Υπάρχουν βέβαια και μύθοι που φημολογούνται πως ίσχυαν κι εφαρμόζονταν χωρίς όμως να έχουμε στα χέρια μας κάποιες απτές αποδείξεις γι’ αυτά. Όπως και να έχει όμως, οτιδήποτε αφορά την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας είναι πάντοτε ελκυστικό προκαλώντας όχι μόνο το δικό μας ενδιαφέρον αλλά το παγκόσμιο γενικότερα.

Αθήνα και Σπάρτη διέφεραν σημαντικά στον τρόπο διαπαιδαγώγησης κι εκπαίδευσης, με τη δεύτερη να δίνει μεγάλη έμφαση στον ρόλο του κράτους. Ο Σπαρτιάτης άνηκε στο κράτος κι όχι στην οικογένεια. Στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις ωστόσο, αρκετοί ήταν εκείνοι που κατέκριναν τις τακτικές της Σπάρτης. Ένα παιδί στην Αθήνα, αντιθέτως, είχε ως πρώτο δάσκαλο τους γονείς και κυρίως τη μητέρα. Αν υποθέσουμε λοιπόν πως η εφηβεία ξεκινά συνήθως από τα δέκα ή έντεκα έτη κι έπειτα, η μητέρα ήταν αυτή που έπαιζε μεγάλο ρόλο στην αρχή της εφηβικής ζωής. Φυσικά, πριν από την έναρξη της εφηβικής ζωής, προετοίμαζε το παιδί γι’ αυτήν. Οι μητέρες κι οι τροφοί φρόντιζαν από τα επτά έτη να μεταφέρουν στο παιδί μέσα από τραγούδια, τέχνη και συζητήσεις, τις παραδόσεις αλλά και τις υποχρεώσεις που θα αναλάμβανε εν καιρώ.

Οι παιδαγωγοί κατείχαν σημαντικό κομμάτι στη μόρφωση του παιδιού. Δίνονταν έμφαση στη γραφή κι ανάγνωση και σε δεύτερη φάση στη μουσική παιδεία. Μέσα από την εκπαίδευση, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν βέβαιοι πως συνέβαλαν σημαντικά στη νοητική αλλά και σωματική ανάπτυξη. Επομένως, ένα παιδί είχε για αυτούς πιο εύκολη αλλά και προγραμματισμένη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική κι από εκεί στην ενήλικη ζωή, αποκτώντας τα κατάλληλα εφόδια.

Οι έφηβοι σε πολλές ελληνικές πόλεις αφιέρωναν πολύ μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητας στην εκγύμναση. Στην Αθήνα εκπαιδεύονταν στην παλαίστρα όπου υπάκουαν στις εντολές του “παιδοτρίβη” κι ανάλογα με τη συμπεριφορά τους, τιμωρούνταν ή έπαιρναν επαίνους. Η χρονική περίοδος της εκγύμνασης τελείωνε περίπου στα δεκαέξι έτη της ηλικίας των νέων διότι ανάλογα με την οικονομική κατάσταση, τα παιδιά των πιο φτωχών άρχιζαν πλέον να εργάζονται για να βοηθήσουν την οικογένεια. Αντίστοιχα, τα παιδιά των οικογενειών με οικονομική άνεση θα συνέχιζαν για να σπουδάσουν σε ανώτερες σχολές.

Αξίζει να σημειωθεί πως τον 4ο αιώνα η εφηβεία έγινε μόνιμος κρατικός θεσμός στην Αθήνα. Ο έφηβος πια νέος έπρεπε στα δεκαεννέα του να παρουσιαστεί στον στρατό και να υπηρετήσει μέσα από την εκπαίδευσή του για δυο χρόνια. Τα κορίτσια αντίστοιχα, είχαν χαμηλότερη κοινωνική μόρφωση αφού η συμμετοχή των αγοριών ήταν πολύ μεγαλύτερη στα καθημερινά δρώμενα. Στην Σπάρτη βέβαια, τα νεαρά κορίτσια είχαν τελείως διαφορετική πορεία κατά την εφηβική τους ζωή, λαμβάνοντας μόρφωση αλλά κι εκγύμναση σε πολλές περιπτώσεις.

Από όλα όσα αναφέραμε και κάθε καταγραφή των συνηθειών της ζωής των παιδιών στην αρχαία Ελλάδα, καταλαβαίνουμε πως η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική ήταν απόλυτα προγραμματισμένη. Ίσως να ήταν τόσο φιξαρισμένα όλα, που δεν άφηναν περιθώρια ψυχολογικών μεταπτώσεων στη συμπεριφορά ενός εφήβου. Σαφέστατα, η αυστηρότητα στον τρόπο ζωής συνέβαλε στο να μην εκφράζονται ίσως αυτές οι ψυχολογικές μεταπτώσεις- αν υπήρχαν. Η υπακοή στους κανόνες -τόσο των γονιών όσο και των εκπαιδευτικών και γυμναστών- επέβαλε στον κάθε έφηβο έναν συγκεκριμένο μοτίβο καθημερινότητας το οποίο και δεν αμφισβητούσε ποτέ. Αλλά κι αν ακόμη το αμφισβητούσε κάποιες φορές, η εναρμόνιση με το γύρω περιβάλλον ήταν τόσο επιτακτική που ο ίδιος ο έφηβος θα απέβαλλε τη σκέψη μιας μικρής προσωπικής επανάστασης. Σαφέστατα υπήρχαν περιπτώσεις όπου συνέβαινε κι αυτό.

Το μόνο σίγουρο είναι πως η εφηβεία μέσα στα χρόνια έχει αποκτήσει πια διαφορετική ερμηνεία. Ο ψυχολογικός παράγοντας είναι αυτός που κρίνεται απόλυτα σημαντικός πλέον στη ζωή ενός εφήβου. Δίνεται σημασία σαφώς στη μόρφωση, στην εκπαίδευση και στην εκγύμναση τόσο του μυαλού όσο και του σώματος αλλά η ψυχολογία των εφήβων είναι αυτό που απασχολεί στη δική μας εποχή, γονείς και γενικότερα εκπαιδευτικούς και ψυχολόγους.

Μπορεί τελικά, εμβαθύνοντας ακόμη πιο πολύ στις συνήθειες των εφήβων, τότε, τώρα και πάντα, να μπορούμε να διακρίνουμε πιο εύκολα και τις ανάγκες τους, από το να προσπαθούμε απλώς να τους πλάσουμε με βάση τις δικές μας. Αν δηλαδή αποδεχθούμε ότι η εφηβεία είναι μια χρονική περίοδος υποχρεώσεων των παιδιών, η κάθε προσωπική τους επανάσταση θα είναι πιο ευπρόσδεκτη. Γιατί θα είναι επιτέλους κατανοητή.

Η εφηβεία είναι ο μίσχος του λουλουδιού. Όσο πιο σταθερός τόσο πιο δυνατό το λουλούδι. Αφιερωμένο.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!