Σε ποια ηλικία μπορούμε ν' αντιληφθούμε το φύλο μας;

Σίγουρα κι εσύ θα έχεις αναρωτηθεί με ποιον τρόπο τα μικρά παιδιά καταλαβαίνουν ποιο είναι το φύλο τους, πότε γίνεται αυτό και αν όντως τελικά γίνεται αυτή η διαδικασία ή αν πρόκειται για μια αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης τόσο του ίδιου του παιδιού όσο και του κοινωνικού του περίγυρου.

Για να ξεκινήσουμε, καθόλου λίγες δεν είναι οι μελέτες που έχουν διεξαχθεί στο χώρο της Κοινωνιολογίας και της Ψυχολογίας για την έννοια του φύλου και πώς ένα μικρό παιδί αντιλαμβάνεται αυτή την έννοια στον εαυτό του, αλλά και σε αυτούς που το περιτριγυρίζουν. Ο Αμερικάνος ψυχολόγος Lawrence Kohlberg, για παράδειγμα, αναφέρθηκε στην έννοια της σταθερότητας του φύλου, μια θεωρία αρκετά απλουστευτική, η οποία αναφέρεται στα γνωστικά στάδια ανάπτυξης ενός παιδιού, καθώς και στο στάδιο εκείνο στο οποίο καταλαβαίνουν ότι το βιολογικό τους φύλο είναι σταθερό και δε μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Με άλλα λόγια, αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι τα παιδιά αναπτύσσουν την αίσθηση του φύλου με την πάροδο του χρόνου και τελικά καταλαβαίνουν ότι το βιολογικό τους φύλο είναι σταθερό και μόνιμο.

Πιο συγκεκριμένα, ο L. Kohlberg υποστήριξε ότι τα παιδιά σε ηλικία περίπου τριών ετών, είναι ικανά να ονομάσουν το φύλο τους (εάν δηλαδή είναι κορίτσι ή αγόρι) καθώς και το φύλο των άλλων, χωρίς όμως να καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό τους που δύσκολα αλλάζει. Με πιο απλά λόγια, αντιλαμβάνονται ότι το φύλο είναι κάτι διαφορετικό από το μήκος των μαλλιών ή από τα ρούχα που φοράμε, τα οποία όλοι οι άνθρωποι μπορούμε τόσο εύκολα να αλλάξουμε από στιγμή σε στιγμή.

Στη συνέχεια, σε ηλικία περίπου πέντε ετών, ένα παιδί αποκτά πιο ξεκάθαρα στο μυαλό του την έννοια της σταθερότητας του φύλου. Τα αγοράκια σκέφτονται ότι θα μεγαλώσουν και θα γίνουν «μπαμπάδες» και τα κοριτσάκια σκέφτονται ότι θα γίνουν «μαμάδες».

Τέλος, στο τελευταίο στάδιο, το οποίο λαμβάνει χώρα σε ηλικία περίπου έξι με εφτά ετών, τα παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει ότι το φύλο είναι μόνιμο σε όλες τις περιστάσεις, αλλά και σε βάθος χρόνου. Μόλις, λοιπόν, το αντιληφθούν αυτό, αρχίζουν να ενεργούν ως μέλη του φύλου τους.

Ίσως τώρα να σου φαίνεται λίγο παράξενη η θεωρία αυτή του Kolhberg, αλλά να ξέρεις ότι προφανώς και υπάρχουν και άλλες απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα, όπως επίσης ότι για να κατανοήσουμε τη θεωρία του Kohlberg, είναι πρώτα σημαντικό να κατανοήσουμε την έννοια ενός «σχήματος» και στην περίπτωση μας του σχήματος του φύλου. Ένα σχήμα λοιπόν, είναι κάποιες δομές γνώσης, οι οποίες διατηρούνται στο μυαλό των παιδιών (αλλά και των ενηλίκων γενικότερα) και με αυτόν τον τρόπο είναι σε θέση να κατανοούν τον κόσμο και στην περίπτωσή μας, το φύλο τους. Ειδικότερα, ένα μοντέλο σχήματος φύλου προτείνει στα παιδιά να αναπτύξουν την ταυτότητα του φύλου τους μέσω εσωτερικών κινήτρων για να συμμορφωθούν με αυτό που περιμένει η κοινωνία βάσει του βιολογικού τους φύλου. Ωστόσο, ο Kohlberg υποστήριξε ότι αυτό το κίνητρο εξαρτάται αρχικά από το παιδί που περνάει από τα στάδια γνωστικής ανάπτυξης που αναφέραμε προηγουμένως.

Βέβαια, εδώ να επισημάνουμε ότι, ενώ το μοντέλο σχήματος φύλου προτείνει σε ένα παιδί να έχει ένα εσωτερικό κίνητρο για συμμόρφωση, όπως θα φαντάζεσαι κι εσύ, στις μέρες μας, οι αλλαγές και οι τροποποιήσεις που αφορούν στους κανόνες του φύλου και τις διαφορετικές προσδοκίες της κοινωνίας από το κάθε φύλο, το εσωτερικό κίνητρο για ένα παιδί μπορεί εύκολα να αλλάξει. Έτσι, ο Kohlberg υποστήριξε ότι η πιο σημαντική πτυχή της ανάπτυξης του φύλου δεν είναι βιολογικά ένστικτα ή πολιτισμικοί κανόνες, αλλά μάλλον πρόκειται για μια γνωστική κατανόηση ενός παιδιού για τον κοινωνικό κόσμο γύρω τους.

Από την άλλη πλευρά, ερευνητές κατά τη δεκαετία του 1970 έως και το 1990, υποστήριξαν ότι τα παιδιά μόλις σε ηλικία δύο ετών, δείχνουν κάποια συμπεριφορά περισσότερο σύμφωνη προς το ένα από τα δύο φύλα. Ένα τρανό παράδειγμα είναι η επιλογή ορισμένων παιχνιδιών ή το παιχνίδι με άλλα κορίτσια ή αγόρια. Και βέβαια, σε αυτό το σημείο, οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η ενίσχυση από τους γονείς, συμπεριφορών οι οποίες είναι συνεπείς σε ένα φύλο, παίζει σπουδαίο ρόλο για ένα παιδί που αναπτύσσει ταυτότητα φύλου.

Άλλες μελέτες έδειξαν ότι ακόμη και τα βρέφη μπορούν να κάνουν διάκριση μεταξύ ανδρικών και γυναικείων προσώπων, αλλά και φωνών, ενώ είναι βέβαια κι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η σταθερότητα του φύλου είναι στην πραγματικότητα η πιο ανώριμη μορφή αντίληψης του φύλου. Και φυσικά  πολλοί άλλοι υποστήριξαν ότι η ανθρώπινη ανάπτυξη είναι μια πολύ πιο περίπλοκη διαδικασία που εξαρτάται από μια ποικιλία παραγόντων (συμπεριφορά-άτομο- περιβάλλον). Ανάμεσα τους και ο γνωστός ψυχολόγος Albert Bandura.

Οι περισσότεροι βέβαια υποστηρίζουν ότι ο τρόπος που κοινωνικοποιείται ένα μικρό παιδί από τους γονείς του, είναι ικανός να του δώσει πολλές πληροφορίες για τον τρόπο που θα βγει στον κόσμο ως αγόρι ή κορίτσι. Πράγματι, τα ρούχα που μας αγόραζαν οι γονείς μας, όταν ήμασταν ακόμη μικρά, η διακόσμηση που είχαν φτιάξει στο δωμάτιό μας, τα παιχνίδια που μας αγόραζαν, αλλά και οι δραστηριότητες τις οποίες μας πρότειναν, δεν πιστεύετε ότι έπαιξαν κάποιο ρόλο στην αντίληψη που διαμορφώσαμε για το φύλο μας;

Τέλος, οι Martin και Halverson (1981) παρείχαν μια νέα θεωρία πάνω σε αυτό το θέμα, στην οποία αναφέρουν τα στερεότυπα ως τρόπο επεξεργασίας μεγάλου όγκου πληροφοριών. Με πιο απλά λόγια, σε ένα μικρό παιδί, ο κόσμος μπορεί να προκαλέσει σύγχυση κι ως εκ τούτου, είναι πιο εύκολο γι’ αυτό να ξεκινήσει να κατηγοριοποιεί πολλά πράγματα γύρω του με βάση το φύλο. Κάτι σαν οδικοί χάρτες λένε ότι είναι τα στερεότυπα τα οποία βοηθάνε ένα παιδί όσο μεγαλώνει και γίνεται πλέον ενήλικας, να αποκτήσει ένα συγκεκριμένο και τυποποιημένο τρόπο αντιμετώπισης των νέων ανθρώπων που γνωρίζει.

Τέλος, είναι γεγονός ότι η κατανόηση της ταυτότητας φύλου σε ένα μικρό παιδί,  εξακολουθεί να μελετάται μέχρι και σήμερα, ενώ η όλο και διαφορετική αντιμετώπιση του βιολογικού φύλου και του κοινωνικού φύλου, γεννούν αυτόματα αναθεωρήσεις για τα παλιά ευρήματα, αλλά και νέες θεωρίες, οι οποίες βέβαια θα συνεχίσουν να εξελίσσονται. Εξάλλου, όπως και να ‘χει, σίγουρα κάποιοι θεωρούν ανακουφιστικό για ένα παιδί, να οικειοποιείται τον κοινωνικό ρόλο του φύλου του, μέσω της υιοθέτησης κι εκμάθησης συμπεριφορών που συνοδεύουν την ταυτότητα του φύλου του, όπως το ίδιο την ορίζει και την αντιλαμβάνεται. Και φυσικά, είναι κι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η άμβλυνση της δυσφορίας του παιδιού για το φύλο του και η συναισθηματική του ανακούφιση, είναι εκεί που πρέπει να εστιάσουμε για να νιώθει το ίδιο άνετα με αυτό που είναι. Πάντως, σίγουρα φαίνεται απόλυτα λογικό και ανθρώπινο,  ένα παιδί να μην πρέπει ποτέ να αναγκαστεί να συμμορφωθεί με έναν ρόλο φύλου, ο οποίος -εν τέλει- θα το κάνει να αισθάνεται ξένο μέσα στο ίδιο το του το σώμα.